‘Het is het mooiste beroep van de wereld. Ik raad iedereen aan piloot te worden.’ Ruud Holswilder glundert als hij het over vliegen heeft. Begonnen als reclamevlieger, overgestapt naar de grote machines van Martinair en KLM en ook nu nog, inmiddels gepensioneerd, als zweefvlieger. Hij vloog over de hele wereld. Nu heeft hij ook nog een andere missie: hij strijdt tegen de uitbreiding van Lelystad Airport. ‘Ik hoop dat Lelystad Airport nooit open gaat voor de grote commerciële luchtvaart. Er klopt gewoon te veel niet rondom dat vliegveld.’ Holswilder is niet de enige tegenstander. Zijn onderzoeksvoorstel naar de geldstromen en besluitvorming rondom het vliegveld kreeg de meeste stemmen tijdens de FlevoPitch die we samen met Omroep Flevoland hebben georganiseerd. Daarin kon ons beider publiek mee bepalen wat we samen gaan onderzoeken. 

Een fervent piloot die liever geen nieuw vliegveld wil. Op zijn minst is het opmerkelijk. Wat heeft deze vlieger bewogen om tot dit oordeel te komen? Samen met Omroep Flevoland sprak Follow the Money met hem af om een beeld te krijgen van de winnaar van de FlevoPitch. En waar kan dat beter dan op de plek waar het om draait? Het vliegveld in Lelystad.

Lelystad Airport (LA) is al maanden in het nieuws. Sinds het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) besloot het vliegveld uit te breiden om daarmee Schiphol te ontlasten, blijkt keer op keer dat de besluitvorming rammelt. Geluidsnormen worden overschreden, milieurapporten kloppen niet en negatieve adviezen zijn in de wind geslagen. Omwonenden voelen zich gepasseerd en voeren actie tegen de geplande laagvliegroutes over grote delen van Nederland. Met succes, er liggen plannen om de routes te wijzigen en ook de opening van het vliegveld, oorspronkelijk gepland voor april 2019, is al meerdere keren uitgesteld. Toch gaan de voorbereidingen door. De landingsbaan is al verlengd. En naast een brandweerteam van 28 man sterk nam afgelopen november ook de luchtverkeersleiding alvast haar intrek op het terrein. Op dit moment is minister Cora van Nieuwenhuizen van plan het vliegveld in november van dit jaar te openen voor vakantievluchten, ondanks het aanhoudende verzet.

Het onlangs verschenen rapport van het Adviescollege Stikstofproblematiek onder leiding van Johan Remkes kan roet in het eten gooien. Dit college adviseert dat de luchtvaartsector alleen mag groeien als de stikstofuitstoot tegelijkertijd wordt verlaagd. Bovendien pleit het voor een beter onderzoek naar alle uitstoot van Schiphol en Lelystad Airport voordat er een definitief besluit over groei en opening wordt genomen. In de praktijk betekent dat op z’n minst vertraging, maar de actievoerders hopen op afstel, al heeft Remkes het daar niet over. Zij staan daarmee lijnrecht tegenover de luchtvaartliefhebbers en Schiphol-functionarissen die schermen met de economische belangen, die volgens hen gepaard gaan met de groei van de Nederlandse luchtvaart. Een oplossing voor deze tegenovergestelde standpunten lijkt niet in zicht.

Een grote grasvlakte, meer niet

Dat hij piloot wilde worden, wist Holswilder (68) als kleine jongen al. ‘Het is er als het ware met de paplepel ingegoten. Mijn oude heer was ook piloot, hij vloog zelfs prins Bernhard.’ Holswilder greep de eerste de beste kans om de lucht in te komen. Dat was in 1969 tijdens een scholierencursus zweefvliegen op vliegveld Terlet. Twee jaar later begon hij aan de opleiding tot verkeersvlieger aan de rijksluchtvaartschool in Eelde. Toen hij in 1974 slaagde, bleken er door de oliecrisis geen banen te vinden bij luchtvaartmaatschappijen. Holswilder begon zijn carrière daarom bij Reclamair, in een Piper Cup, een klein lichtgewicht vliegtuigje dat rondjes vloog met een reclamebanner achter zich aan. Na de reclamevluchten werd Holswilder al snel copiloot bij Martinair en stapte drie jaar later over naar de KLM. ‘Het was niet zo dat ik bijzonder goed was, maar ik had geluk. Er werden ineens piloten gezocht en ik had al wat ervaring, dus kon ik vrij snel doorstromen.’ De laatste negentien jaar van zijn werkend bestaan was hij gezagvoerder B747-400 bij de KLM. 

Zijn commerciële pilotencarrière op het reclamevliegtuigje begon hier, in Lelystad. Nu het bruisende hart van de kleine luchtvaart, maar toen was het niet veel meer dan een grote grasvlakte. ‘We zaten hier in the middle of nowhere, niemand had last van ons,’ vertelt hij enthousiast. ‘Geen klagende omwonenden of natuurgebieden om rekening mee te houden. Dat heb je nergens anders in Nederland.’

Ook nu heerst er bedrijvigheid. Kleine, eenmotorige vliegtuigjes vliegen af en aan. Flantuas, het restaurant van Lelystad Airport, is goed gevuld. Bij de ingang hangt nog de geur van kerosine, binnen ruikt het naar patat. Dagjesmensen, vliegers en werknemers van aanpalende bedrijven zitten er aan de lunch of een kopje koffie. Modelvliegtuigen hangen aan het plafond. Vanaf het dakterras is de grote rood-witte verkeerstoren te zien waar sinds 7 november 2019 de luchtverkeersleiding zit.

‘Ze pakken gewoon het luchtruim af en er is tot nu toe geen alternatief geboden’

‘Daar heb je de ivoren toren,’ schampert Holswilder. ‘Hij heeft alleen de verkeerde kleur.’ Wat hij bedoelt is dat de zogenoemde General Aviation sinds de komst van de verkeersleiding veel vrijheden heeft in moeten leveren. En dat valt zwaar. Waar een piloot eerder zijn vliegtuigje in kon stappen en even kon zwaaien dat hij de lucht in ging, moet men zich nu van tevoren melden, protocollen naleven en regels opvolgen. ‘Ze gooien de capaciteiten dicht. Nu moet je slots aanvragen, iedereen moet zich inschrijven. Je moet een pasje hebben om er überhaupt in te komen en voor alles gelden ineens regels.’ Ze vrezen bovendien dat dit nog maar het begin is. Als straks de vakantievluchten beginnen, dan zal er steeds minder ruimte voor hen zijn, vrezen ze. Ook de vliegschool zou dan in de knel komen. Mogelijk zouden zelfs driehonderd banen op de tocht komen te staan, al spreekt het ministerie dit tegen. Het gaat alleen om een verplaatsing van werkgelegenheid naar elders, aldus minister Van Nieuwenhuizen.

Holswilder doet niet geheimzinnig over zijn eigen belang in dit dossier. Voor hem is het onderdeel van het probleem. ‘Ze pakken gewoon het luchtruim af en er is tot nu toe geen alternatief geboden. Ik ben bang dat dat er ook niet meer gaat komen.’ De luchtvaartorganisaties Aircraft Owners and Pilots Association Netherlands (AOPA), Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Luchtvaart (KNVvL) en Netherlands Association of Commercial Aviation (NACA) hebben over de verdringing en gebrek aan compensatie al geklaagd bij de minister, tot nu toe tevergeefs. Maar er is meer dat hem stoort. ‘Ik ben in de afgelopen jaren anders gaan denken over de luchtvaart en de impact ervan op het klimaat. Ik was altijd al kritisch op het brandstofverbruik, maar de groei van de laatste jaren slaat nergens op. Elk jaar komen er in Nederland meer vliegbewegingen bij, allemaal leisure. Het vliegen is doorgeslagen.’

Holswilder volgt de ontwikkelingen binnen de Nederlandse luchtvaart al bijna zijn hele leven op de voet. De ontwikkelingen rondom Lelystad Airport deden voor het eerst in 2017 zijn wenkbrauwen fronsen toen bleek dat de vliegroutes anders zouden lopen dan verwacht. Samen met een redacteur van het FD vloog hij langs de bedachte routes. Hij vond het geclaimde luchtruim ‘gigantisch en buitenproportioneel’.

Hij was niet de enige die hierover viel. In allerlei gemeenten verzetten actiegroepen zich tegen de laagvliegroutes. Zo had je op een gegeven moment onder andere ‘HoogOverijssel’, ‘Hoog Over Ede’, ‘Hoog over Zwolle’ en ‘Laagvliegroutes Friesland Nee’. Al snel bleek dat zij samen beter een vuist konden maken, dus verenigden ze zich in Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen (SATL) waar zo’n achttien lokale actiegroepen bij aangesloten zijn. Hun gezamenlijk doel: laagvliegroutes van en naar Lelystad Airport over bewoond gebied moeten van tafel.

Verklaard tegenstander

Het ministerie van IenW riep in 2017 een eigen bewonersdelegatie in het leven die advies moest uitbrengen over de routes van Lelystad Airport. Het benoemde Alexander ter Kuile, voormalig secretaris-generaal van de overkoepelende organisatie van alle luchtverkeersleidingsdiensten in de wereld (CANSO), als voorzitter. Hij mocht een aantal leden afkomstig uit verschillende provincies benoemen. Vanwege zijn achtergrondkennis en geschiedenis met Lelystad Airport was Holswilder er een van. Samen kwam de delegatie in december 2017 met het rapport Een Ander Geluid. Het adviseerde de opening van Lelystad Airport uit te stellen tot na de herindeling van het luchtruim en eiste het verdwijnen van de laagvliegroutes. Holswilder: ‘De minister heeft ons hartelijk bedankt. Ongeveer een minuut later verklaarde ze tegenover de aanwezige pers dat zij geen probleem zag voor de opening van LA op 1 april 2019.’

Sindsdien is Holswilder gedraaid van kritisch burger tot verklaard tegenstander van de uitbreiding van Lelystad Airport. Steeds meer ongerijmdheden vielen hem op. ‘Het dossier rammelde al vanaf het begin, vanaf de Alderstafel.’ In 2009 gaf de Luchtverkeersleiding Nederland (LVNL) een negatief advies. In het bijbehorende rapport concludeerde ze: vliegveld Lelystad ligt verkeerd en is niet geschikt voor de uitbreiding. Schiphol en Lelystad Airport zouden elkaar te veel bijten. Dit rapport werd echter niet openbaar gemaakt, maar bleef binnen de Alderstafel. Pas na speurwerk van Zembla kwam het in 2017 aan het licht. Holswilder en de andere actievoerders vermoeden dat het ministerie het bewust onder de pet heeft gehouden. 

‘Al onze geluidsmetingen waren hoger dan de berekeningen van het ministerie’

Na dat rapport werden de plannen steeds weer gewijzigd. Holswilder vindt dat vreemd. ‘Eerst zou het een zakelijk vliegveld worden. Toen alleen een overloopluchthaven voor Schiphol. Beide scenario’s zijn niet houdbaar.’ Er zouden geen prijsvechters komen en geen autonome groei, terwijl Ryanair al in 2012 belangstelling had getoond. Ook Wizzair wil graag vanaf Lelystad vliegen. Volgens Europese regels mogen deze maatschappijen helemaal niet worden geweigerd. Autonome groei is dus niet tegen te houden, moest ook de minister schoorvoetend toegeven. Holswilder: ‘Ik kan niet bewijzen dat er kwade opzet in het spel is, maar veel klopt gewoon niet. De minister speelt een vreemde rol.’

Als oud-piloot en lid van de bewonersgroep werd Holswilder gevraagd om op 30 mei 2018 mee te gaan op de zogenoemde ‘belevingsvlucht’. ‘We hebben vijf uur rondjes gevlogen op een absurd lage hoogte. Met z’n drieën waren we de hele tijd hard aan het werk. Zij gingen alle metingen bijhouden en ik ging vooral controleren of het allemaal wel klopte. Er moest zelfs getimed worden wanneer de piloot even naar de wc mocht.’ Tot Holswilders verbazing bleken alle geluidsmetingen hoger dan de berekeningen die het ministerie had laten uitvoeren. ‘Dat vond ik raar. Het versterkte mijn gevoel dat hier iets wordt doorgedrukt dat niet met feiten te staven is.’

Politiek brisant

Samenwerkende Actiegroepen Tegen Laagvliegen (SATL) heeft al veel werk verricht. Sinds de actiegroep aan de bel trekt, is Lelystad Airport een politiek brisant onderwerp in Den Haag. Er worden Kamervragen gesteld, waarvoor SATL vaak de input aanlevert, en er wordt gesproken over details van de afspraken. Onlangs nog haalde SATL-voorzitter Leon Adegeest het landelijke nieuws met zijn herberekeningen van de stikstofbelasting door het vliegveld. Onderzoeksbureau Adecs Airinfra, dat de berekeningen in opdracht van het ministerie heeft uitgevoerd, ging uit van een te hoge warmte-uitstoot van de vliegtuigen. Daardoor bleek de berekende stikstofuitstoot in het rapport veel lager dan die daadwerkelijk is, concludeerde Adegeest. Eerder had hij al aangetoond dat er fouten in het milieueffectrapport (MER) zaten, ook uitgevoerd door Adecs Airinfra en onderzoeksbureau To70, waardoor dit moest worden aangepast. 

Ook Holswilder heeft al meerdere beweringen onderuit gehaald. Zo heeft hij aangetoond dat verschillende vliegtuigtypes prima op Lelystad kunnen vliegen, terwijl het ministerie anders had beweerd. De vliegende actievoerder wil constructief te werk gaan en denkt dus mee over alternatieven. Hij heeft zelfs een concreet voorstel voor de toekomst van het vliegveld. ‘Ze zouden er veel beter een onderhoudshangar van kunnen maken, waar grote vliegtuigen worden opgeknapt. Dat gebeurt nu op Schiphol, maar slokt daar veel ruimte op. Als ze het onderhoud hier naartoe verplaatsen, is het luchtruim minder druk en kan Schiphol worden ontlast,’ denkt hij. Hij vergelijkt dit met het Londense vliegveld Heathrow dat een groot deel van het onderhoud heeft uitbesteed naar andere plekken in Engeland. 

‘Ik ben niet tegen de luchtvaart,’ benadrukt hij. Integendeel, hij beleeft nog steeds veel plezier aan het zweefvliegen en het opleiden van jonge zweefvliegers. Zelfs zijn kleinkinderen heeft hij al aan boord gehad. Maar het moet wel kunnen, zowel voor het milieu als voor de omwonenden, en dat is Lelystad niet gegeven, concludeert hij. Hij wil dat de besluitvorming eerlijk en open verloopt, gebaseerd op feiten. Dat is zijn drijfveer om zich ook nog ver in zijn pensioen met de luchtvaart te bemoeien.

‘Hoeveel voorspellingen en schattingen kloppen nog meer niet? Het enige dat zeker is, is dat hier vreemde dingen gebeuren’

Jan Rooijakkers, voorzitter van de stichting HoogOverijssel en lid van SATL, is blij met dit vakkundige lid: ‘Als ex-piloot is hij verrassend kritisch over de sector. Hij heeft veel inhoudelijke, vaktechnische kennis en is goed op de hoogte van wat er speelt. Dat weet hij ook goed naar buiten te brengen. Hij doet een groot deel van onze communicatie.’

Ondanks al haar speurwerk zit actiegroep SATL nog met veel vragen. Holswilder: ‘We weten niet hoeveel geld er nou echt al in gestoken is. Ook weten we niet wie de belanghebbenden zijn. Hoeveel van de voorspellingen en schattingen kloppen nog meer niet? Het enige wat we weten is dat hier vreemde dingen gebeuren. Dat is een ding dat zeker is.’ Dit is de reden waarom de oud-piloot de pitch indiende. Hij hoopt dat Follow the Money samen met Omroep Flevoland nieuwe aspecten in het dossier aan het licht kan brengen.

Voor Omroep Flevoland is het onderwerp niet nieuw. De omroep volgt de ontwikkelingen rondom het vliegveld nauwgezet en heeft een omvangrijk archief opgebouwd. Omroep Flevoland is niet het enige medium met stevige berichtgeving over het vliegveld. Elke dag gebeurt er wel iets nieuws. Waarom verdiept Follow the Money zich er dan toch in? Ten eerste natuurlijk omdat het publiek de pitch bepaalt en dit nu eenmaal het onderwerp is dat de lezers van Follow the Money en Omroep Flevoland hebben gekozen in de pitch die we samen hebben georganiseerd. Maar er is meer. Dat veel burgers ongerust zijn, er nog veel onduidelijkheden zijn en het bevoegd gezag steeds weer op fouten wordt betrapt, betekent dat er nog genoeg te onderzoeken valt. Welke belangen er met de komst van Lelystad Airport worden gediend en welke het onderspit delven is na al die jaren nog steeds niet helder. Daar verdiepen we ons de komende tijd in, met de pitch en input van Holswilder als uitgangspunt pakken we dit onderzoek even onafhankelijk als alle andere aan.

Tijdens het gesprek scheurt ineens een brandweerwagen op volle snelheid over de startbaan. Zonder ogenschijnlijk doel of aanleiding. Niemand kijkt er verder van op. Holswilder: ‘De brandweer is al sinds november operationeel, maar die heeft natuurlijk niets te doen, behalve een beetje oefenen.’ En wachten tot het moment dat het vliegveld opengaat. Of dat echt eind van dit jaar gebeurt, is op dit moment onzeker.