Bas Jacobs reageert vinnig op mijn stuk waarin ik hem terechtwijs. Die terechtwijzing is overigens volledig gegrond, zoals ik hieronder zal uitleggen, al zijn er allerlei nuances en ben ik zelf ook niet vrij van blaam. Zeker nu ik een downgrade van triple A naar triple B econoom heb gekregen (je moet er maar opkomen), past enige bescheidenheid (terzijde; liet de triple A econoom zich inspireren door Aristoteles, van Aquino en Adam Smith, bij de triple B ben ik er nog niet helemaal uit, ok Boeddha is er een, en natuurlijk Bas zelf, maar wie is nummer drie?). 1. Ik heb niet erg veel verstand van belastingen. Ik ken de literatuur matig en in ieder geval veel slechter dan Bas. 2. Ik heb in mijn gewraakte stuk GEEN pleidooi gehouden voor een basisinkomen en een vlaktaks, sterker nog in het FD stuk waar Bas naar verwijst staat letterlijk:  “Het punt is niet om hier een pleidooi voor een vlaktaks of basisinkomen te houden maar om economen te wijzen op hun plicht tot voorzichtigheid en bescheidenheid daar waar de grenzen van modellen in zicht komen.” 3. Ik vind het wel goed dat er een inhoudelijke discussie komt over de (sociale) vlaktaks en het basisinkomen.  Ik zie mezelf eerder als iemand die die discussie aanzwengelt dan als iemand die gekwalificeerd is om een afgewogen oordeel te vellen. Dat gezegd hebbende, zal ik hieronder betogen dat (i) Bas onnodig defensief en zelf een tikkeltje persoonlijk reageert; (ii) mijn verhaal uit het FD onverkort van toepassing is.

Onnodig defensief

Bas zegt: “Marcel Canoy heeft … in het Financieele Dagblad forse kritiek geuit op het onderzoek dat ik samen met Floris Zoutman en Egbert Jongen heb gedaan.” Dit is evident onjuist. Ik weet niet eens genoeg af van deze materie om dergelijke ‘forse’ kritiek te kunnen onderbouwen en heb de details van het model niet bestudeerd. Verder ga ik er zonder meer vanuit dat Bas zoals meestal zijn huiswerk gedaan heeft. Mijn kritiek (waar hij maar beperkt op ingaat) betrof niet dat onderzoek (of het onderzoek van Ruud de Mooij), maar de onbescheiden en daarmee onterecht stellige conclusies die de auteurs trekken.  Het is jammer dat iemand met een groot denkraam als Bas daarin lijkt opgesloten. Soms is het goed de ramen open te gooien. Het gaat lekker fris ruiken, je ziet nog eens wat van de buitenwereld en ongewenste bacillen worden opgeruimd.

Weerwoord van Bas

Nadat hij me gelijk heeft gegeven op uitvoeringskosten (een detail in mijn betoog maar goed, in dank aanvaard) gaat hij vervolgens een eindeloos betoog houden waarin hij zijn resultaten nog eens uitlegt en de vlaktaks afbrandt. Hoewel instructief tevens tamelijk overbodig, aangezien ik deze resultaten in mijn stuk niet betwist, alleen de conclusies die je eruit kunt trekken. Overigens zijn er niet heel domme economen zoals Roel Beetsma, Raymond Gradus en Lans Bovenberg die deze conclusies wel degelijk onderbouwd in twijfel trekken, maar goed ik ga deze discussie niet aan om redenen eerder genoemd (en straks krijgen we nog een blog van Bas waarin hij in een nog langer stuk uitlegt hoe dom we allemaal zijn). Lees deze veelzeggende passage “Canoy meent dat een vlaktaks of basisinkomen allerlei ‘verrassende gedragseffecten’ zou kunnen opleveren waarmee wij geen rekening houden. Dit is een vreemde opmerking. We hebben alle gedragseffecten in onze analyses onderbouwd met recent empirisch onderzoek voor Nederland waarbij met geavanceerde econometrie causale verbanden worden geschat tussen de hoogte van beloningen op de arbeidsparticipatie en de prikkels om meer inkomen te verwerven. Wil Canoy dat wij in een glazen bol gaan kijken en allerlei ‘verrassende gedragseffecten’ uit de hoge hoed toveren om naar de eindconclusie toe te redeneren dat een basisinkomen of vlaktaks goed zouden kunnen zijn? Dat zou wetenschappelijk onverantwoord zijn.” Bas denkt dus serieus dat hij het basisinkomen kan afserveren louter met behulp van econometrie en Nederlandse (in deze context niet bijster relevante) empirie zonder naar de talrijke experimenten te kijken die er zijn opgedaan in het buitenland met het basisinkomen. Toch is het wenselijk eens naar die experimenten (vooral Amerikaanse en Canadese) te kijken. Uit die experimenten blijkt namelijk dat de veronderstellingen waarop die econometrie is gebaseerd in de praktijk anders uitpakken en daarmee dus ook de uitkomsten. En de ‘verrassende gedragseffecten’ blijken ook uit die experimenten. Hoe dat werkt heb ik hier al eens uitgelegd, terwijl ook de bijdrage van Rutger Bregman, instructief is. Ook voor de (sociale) vlaktaks zijn er allerlei effecten die niet door Jacobs (of De Mooij) worden meegenomen, zoals politieke economie argumenten en effecten op de woningmarkt (ik verwijs hiervoor naar het werk van diverse ‘CDA’ economen die Jacobs kennelijk niet serieus neemt). De waarheid is dat niemand (dus ook Bas en ikzelf niet) precies weet hoe mensen zich gaan gedragen na een fundamenteel ander welvaartsstaat arrangement als het basisinkomen. Experimenten laten zien dat de standaardveronderstellingen (bijvoorbeeld mensen gaan veel minder werken) in ieder geval niet bevestigd worden en winst geboekt wordt op domeinen die je op het eerste gezicht niet zou verwachten (onderwijs en zorg) of niet worden meegenomen in modellen (mantelzorg, maatschappelijke waarde van vrijheid, waarde van sociale contacten etc). Wetenschappelijk verantwoord is om na alle effecten te bezien die zich naar verwachting gaan voordoen en dan een afgewogen oordeel te vellen. Daarvoor is het noodzakelijk over de grenzen van het standaardinstrumentarium heen te kijken, iets wat voor een triple A econoom vanzelfsprekend is maar waarvoor Bas kennelijk koudwatervrees heeft. Wetenschappelijk verantwoord is niet om een modelletje te draaien waar je van tevoren weet dat het een gekleurd negatief beeld oplevert en dat dan wetenschap noemen omdat collega economen dezelfde angst delen. Wetenschappelijk verantwoord is het ook niet (maar bij het CPB een populaire bezigheid) om effecten die moeilijk te kwantificeren zijn op nul te zetten en vervolgens te doen alsof ze niet bestaan.

Bas heeft ook gelijk

Bas heeft wel gelijk dat ik me zelf ook in te positieve zin uitlaat (bijvoorbeeld hier) over de combi vlaktaks en basisinkomen zonder dat dat gebaseerd is op goed onderzoek. Ik realiseer me dat het verre van simpel is om dit daadwerkelijk goed in te voeren, zoals ook blijkt uit deze bijdrage van Gradus.  Ik zou me kunnen verdedigen met het feit dat dit een column is en daarin meer mag, maar heel sterk is dat verweer natuurlijk niet. Een ander verweer zou kunnen zijn dat ik de Bassen van deze wereld een beetje wil provoceren (hoewel dat kennelijk wel nodig is), maar ook dat maakt niet veel indruk. Beter zou zijn om ruiterlijk toe te geven dat er op dit moment (en anders dan Bas beweert) onvoldoende bewijs is om te zeggen dat de combi (sociale) vlaktaks basisinkomen goed of slecht is, maar dat een open discussie daarover wel gewenst is.   Deze column van Marcel Canoy is (met goedkeuring) afkomstig van economie.nl