Drie jaar geleden vond Michael Bloomberg, toen nog burgemeester van New York, dat de suikerconsumptie in zijn stad de pan uit rees. Hij stelde voor de verkoop van grote flessen frisdrank voortaan te verbieden. Prompt startte een lokale protestgroepen een felle ‘Nanny Bloomberg’-campagne. New Yorkers demonstreerden tegen de bemoeienis van de ‘oppas’-burgemeester. Het verbod op grote flessen frisdrank haalde het uiteindelijk niet. Wat echter lange tijd niemand wist, was dat de protestgroepen heimelijk werden gesteund met 12,9 miljoen dollar (11,6 miljoen euro) van de lobbyorganisatie American Beverage Association (ABA) waarbij onder andere voedingsgiganten als The Coca-Cola Company, PepsiCo en Kraft Foods zijn aangesloten.

Big Food laat zich gelden als de gigantische winsten op ongezonde levensmiddelen in gevaar komen

De beïnvloeding door de ABA in New York is een van de onthullende voorbeelden die de Amerikaan Lawrence O. Gostin geeft in een recent opinieartikel voor The JAMA Forum. Gostin is voedingswetenschapper en hoogleraar Voedingsrecht aan de Georgetown University in Washington. In het artikel zet Gostin uiteen hoe Big Food zich op alle mogelijke wijzen laat gelden als de gigantische winsten op ongezonde levensmiddelen in gevaar dreigen te komen. Gostin: ‘Gezond voedsel weer “standaard” maken vereist het ontwarren van het web van invloed van de voedingsindustrie.’

Zwaarlijvig

Verandering is echt nodig volgens Gostin, want we eten te veel ongezonde calorieën. ‘Zwaar bewerkte levensmiddelen die onder de aandacht worden gebracht door uitvoerige marketing dragen bij aan het almaar stijgende overgewicht.’ In de VS lijdt nu al meer dan een derde van de volwassen inwoners aan zwaarlijvigheid. Gostin: ‘Kanker, diabetes en hart- en vaatziekten zijn toe te schrijven aan een ongezonde levensstijl en leiden tot hogere uitgaven aan gezondheidszorg, verlagen de productiviteit en dragen bij aan een menselijk lijden en een vroege dood.’

Lobby en procederen

Big Food ziet vooral de winst, en laat zijn invloed gelden door te lobbyen tegen inperkende wetgeving op ongezonde voeding. Dit gebeurt onder andere door geld over te maken naar bankrekeningnummers van politici, schrijft Gostin. ‘De voedingsindustrie heeft het geld om invloed te kopen bij beleidsmakers’. In de Verenigde Staten werd in 2013 en 2014 6 miljoen dollar (5.4 miljoen euro) verstrekt aan individuele Amerikaanse parlementsleden. Die leden zitten in commissies belast met nieuw voedingsbeleid. Gostin: ‘Op federaal niveau werd in 2015 34 miljoen dollar (30,6 miljoen euro) gespendeerd.’

'De American Beverage Association heeft sinds 2008 45 frisdrank-tav maatregelen verslagen'

Als lobbyen niet goed werkt, ‘gebruikt de voedingsindustrie haar aanzienlijke vermogen om tegen wetten te procederen,’ schrijft Gostin. Het tegenhouden van suiker-verminderende maatregelen, zoals in New York, is daarbij zeer succesvol gebleken. Gostin: ‘De American Beverage Association heeft sinds 2008 45 frisdrank-tax maatregelen verslagen. Dit betekent ongetwijfeld dat er miljoenen dollars in het geheim zijn uitgegeven.’ In de helft van de Amerikaanse staten is het de industrie bovendien gelukt om een wet door te voeren die het voor het gerecht dagen van voedingsbedrijven door consumenten ‘praktisch onmogelijk’ maakt.

Voedingsrichtlijnen en beïnvloeding

Hoe ver de lange arm macht van Big Food reikt, ziet Gostin aan de Amerikaanse voedingsrichtlijnen. Het advies van expertgroepen werd in een aantal gevallen niet opgenomen in de officiële Amerikaanse voedingsrichtlijn. Gostin: ‘Alhoewel experts aanbevalen om het eten van rood vlees te minderen om zo chronische aandoeningen te voorkomen, werd rood vlees in de uiteindelijke richtlijnen aangemerkt als onderdeel van een gezond eetpatroon.’

Geld van de voedingsindustrie vloeit ook naar wetenschappers en wetenschappelijke magazines die zich bezighouden met voeding. Dat kan vooringenomenheid in de hand werken: ‘De potentiële invloed van de industrie op onderzoek is een reden tot zorg als gecompromitteerd “bewijs” wordt gebruikt voor richtlijnen en maatregelen,’ schrijft Gostin.

Rechtvaardigheid

Gostin is geen voorstander van beperkende wetgeving op levensmiddelen. ‘Consumenten moeten hun eigen keuzes kunnen maken over wat ze eten,’ vindt Gostin, ‘maar veel consumenten leven in een wereld waar gezonde levensmiddelen minder beschikbaar en minder te betalen zijn. Kiezen voor gezond voedsel kan dan een moeilijke keus zijn.’

Gostin geeft een aantal oplossingen: ‘Geen subsidies op ongezonde voeding, belast ze extra en subsidieer groente en fruit. En eis transparantie in plaats van misleidende verpakkingen en reclame. En promoot boerenmarkten en supermarkten in plaats van inschikkelijk te zijn tegenover food deserts en fast-food outlets.’ Consumenten verdienen goede informatie, vindt Gostin. ‘Op bewezen feite gebaseerde maatregelen die het eten van gezond voedsel en fysieke beweging stimuleren zijn een zaak van volksgezondheid en sociale rechtvaardigheid.’

Ongezonde prijsverlagingen door TTIP

De prijzen van suiker, alcohol en tabak zullen waarschijnlijk gaan dalen als gevolg van vrijhandelsverdrag TTIP. Dit blijkt uit een recent verschenen onderzoek van het Nederlandse onderzoeksbureau Ecorys waarover Follow the Money eerder berichtte. Over TTIP wordt nog onderhandeld, maar het verdrag moet in ieder geval gaan leiden tot een vrijere markt tussen Europa en de Verenigde Staten. Een onderdeel van TTIP wordt naar alle waarschijnlijkheid het afschaffen van importtarieven op suiker. Ecorys geeft aan dat het afschaffen van de importtarieven tot een lagere prijs voor suiker kan leiden. Als die prijsdaling wordt doorgegeven aan consumenten, zullen suikerhoudende producten in prijs dalen. Lagere prijzen, schrijft Ecorys, leiden tot een toenemende consumptie – en meer inkomsten voor Big Food – en kunnen op die manier een gevaar vormen voor de volksgezondheid.