Belastingheffing is gelegaliseerde roof! Niet iedereen vindt dat, maar als ik op een gemiddelde borrel mijn oor te luisteren leg, hoor ik het best vaak. Niet verwonderlijk dan ook dat er burgers en bedrijven zijn, die hun best doen hieraan te ontkomen. Niet verwonderlijk ook dat dat een industrie heeft opgeleverd. Een heel netwerk van fiscalisten, advocaten, lobbyisten, banken en belastingparadijzen. De Amerikaanse filosoof Robert Nozick, dacht er ook zo over, nou ja, hij schreef het iets genuanceerder op. In zijn beroemde boek Anarchy, State and Utopia maakt hij onderscheid tussen belastingen voor de organisatie van de staat en belastingen bedoeld om inkomen te herverdelen. De eerste soort is voor hem op zijn best een noodzakelijk kwaad, zodat hij voor een zo klein mogelijke staat pleit met zo min mogelijk belastingen. De tweede soort stelt hij gelijk aan dwangarbeid: 'Taxation of earnings from labor is on par with forced labor'

Slavernij

Het gaat Nozick om persoonlijke vrijheid. Wij zijn eigenaar van onszelf en niemand mag ons dwingen tot iets dat we zelf niet willen. Ook niet als dat een nobele zaak zou dienen. Zou u het accepteren als de overheid u zou dwingen een paar uur per week te werken voor de behoeftigen van onze samenleving? Bijvoorbeeld doordat u in een asielzoekerscentrum vluchtelingen moet helpen met hun leven op de rit krijgen? Nee, natuurlijk niet, u bepaalt zelf wat u in uw tijd doet. De slavernij is afgeschaft. Maar toch niet, volgens Nozick. Herverdelende inkomstenbelasting voert slavernij weer in. Deze herverdeling dwingt u een deel van uw inkomen, van uw winst, af te staan voor de behoeftigen van onze samenleving. Gelet op onze belastingtarieven werken we op maandag en dinsdag voor de fiscus, vanaf woensdag begint het pas wat voor onszelf op te leveren. De eerste helft van de week staat daarom ons leven in het teken van dwangarbeid, aldus Nozick. En Nozick is niet de enige die het zo ziet. De Oostenrijkse econoom en politiek filosoof Friedrich von Hayek en de Amerikaanse romancier en filosoof Ayn Rand bezagen belastingen op een vergelijkbare wijze. Beiden zijn van grote invloed geweest op de inrichting van onze neoliberale wereld, waarin de zorg voor onszelf de zorg voor anderen meer en meer wegdrukt.

Gevolgen neoliberaal cynisme

Deze, welhaast cynische, libertarische kijk op belastingen is in de wereld dan ook wijdverbreid en heeft substantiële belastingontduiking (zwart geld) en belastingvermijding (fiscale constructies) opgeleverd.

Zucman: zo’n acht procent van het private vermogen is in belasting-paradijzen gestald

Onderzoek van Gabriel Zucman, gelieerd aan de Franse econoom Thomas Piketty, laat zien dat zo’n acht procent van het private vermogen in belastingparadijzen is gestald en dat we volgens zijn berekeningen wereldwijd 190 miljard dollar belastingopbrengsten mislopen. De schattingen van de OESO lopen zelfs op tot 240 miljard dollar per jaar. Eerder berichtte Ewald Engelen op FTM over het  werk van Zucman. Onder de  indruk van de getallen concludeert Engelen: “Belastingontwijking is diefstal”. Maar als belastingheffing gelegaliseerde roof is, kan belastingontwijking dan wel diefstal zijn? Hier clasht het juridisch denken met het morele perspectief. De wet is natuurlijk voor iedereen gelijk, maar individuele mensen hebben individuele opvattingen over wat moreel juist is. Niets is zoveel bediscussieerd en beschreven als de vraag: wat is het goede?

Boven de wet

Het libertarische gedachtegoed is een voedingsbodem voor belastingontduikers. Die achten zich hierdoor mogelijk moreel superieur en stellen hun persoonlijke vrijheid boven de afspraak dat we ons aan de wet moeten houden. Een financieel soort anarchisme. Belastingvermijders kijken dan wél naar wat in de wet staat, maar zij volgen alleen de letter.

Het libertarische gedachtegoed is een voedingsbodem voor belastingontduikers

Het libertarische gedachtegoed, het credo ‘ieder voor zich en God voor ons allen’, helpt ze weg te kijken van het onbedoelde parasitaire gebruik van de opgeschreven regels. Zo kan iedereen dan toch met zichzelf leven. Zo ook de belastingparadijzen. Maar die hebben nog een extra argument, waar ik eigenlijk wel gevoelig voor ben. Dat draait om het antwoord op de vraag: van wie is de aarde? Waarom is de olie van de Arabieren? Waarom plukt alleen Nederland de vruchten van de Rotterdamse haven? Het antwoord lijkt simpel: dat hebben we zo afgesproken, zo zijn de grenzen getrokken. Maar ook hier clasht het recht met het morele perspectief. Want die grenzen zijn nogal willekeurig en sommige landen zijn er qua grondstoffen of locatie wel heel bekaaid van af gekomen. We moeten niet vergeten dat voor menig belastingparadijs hun offshore industrie hun belangrijkste, zo niet bijna enige, bron van inkomsten is.

Arme belastingparadijzen!

Best valt dan ook in te zien dat de inwoners van belastingparadijzen vinden gelijk te hebben als ze actief gebruik – anderen zullen zeggen misbruik – maken van het alles overheersende principe dat onze wereld heeft ingericht. En dat is het principe van eigendom. Bij de verdeling van de rijkdommen van deze wereld stonden ze niet vooraan, maar gelukkig, door een veilige en fiscaal goedkope haven voor intellectueel eigendom te bieden weten ze een deel van de welvaart die in de wereld gecreëerd wordt alsnog naar zich toe te trekken.

Belastingontduiking en -vermijding, zo bezien, zijn een vorm van herverdeling van inkomsten

Belastingontduiking en -vermijding, zo bezien, zijn een vorm van herverdeling van inkomsten. Is het dan wel te rechtvaardigen als we de belastingparadijzen in de kou laten staan als het BEPS-project een succes is en belasting besparende structuren tot het verleden behoren? In een ideale wereld zijn belastingparadijzen niet veel meer dan parasieten, in de echte wereld, de wereld van grote ongelijkheid, kan ik echter wel begrijpen dat inwoners van belastingparadijzen op deze wijze een deel van de taart bemachtigen. Wat moeten ze anders? Ik geef ze gewoon gelijk.

'You did not build that'

Dat gelijk komt de belastingontduikers van deze wereld echter niet toe. Dat zijn dieven. Nozick’s argument van dwangarbeid is een fabel. We leven niet in een wereld waarin wij in ons eentje succes hebben. Elizabeth Warren, Amerikaans senator, verwoordde dat op prachtige wijze in haar geëmotioneerde You did not build that-speech . In onze wereld is succes alleen mogelijk als er scholen zijn, als er wegen zijn, als er veiligheid is, brandweer, politie, maar ook rechtspraak, ruimte voor kunst, een schoon milieu en in het algemeen een gezonde en inspirerende leefomgeving. Dat geldt ook voor belastingvermijders. Door weliswaar te handelen naar de letter van de wet, maar niet bij te willen dragen aan de zorg voor de maatschappij - de maatschappij die hen in staat stelt goed opgeleide mensen aan te nemen, de maatschappij die hun zieke werknemers opvangt, die maatschappij die hun eigendomsrechten beschermt. Belastingvermijders parasiteren op de rest van de wereld.

Belastingparadijs Nederland

Maar hoe zit het dan met het belastingparadijs Nederland? Of mag ik het zo niet noemen? De EU vindt dat we fout zitten, getuige de tik op de vingers voor de deal met Starbucks. De publieke opinie verkettert de laag belaste brievenbusvennootschappen op de Zuidas waar jaarlijks miljarden doorheen stromen. Maar onze staatssecretaris van Financiën, Eric Wiebes, constateert in zijn brief aan de Tweede Kamer verheugd dat het BEPS-project aantoont dat Nederland geen belastingparadijs is, dat het een erkenning is voor de voortrekkersrol die Nederland vervult bij het tegengaan van belastingvermijding. Wiebes constateert tevreden dat Nederland succesvol is geweest in het uitleggen en uitdragen van het Nederlandse belastingbeleid. Ook de voorzitter van de NOB, de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs, Maurice de Kleer, vindt dat Nederland het goed doet. Dat de Starbucks-deal verboden staatssteun zou zijn, vindt hij blijkbaar een rare gedachte. Hij vermoedt politieke motieven achter de actie van de Europese Commissie, zo laat hij door het FD optekenen. De Nederlandse rulingpraktijk zou niet gericht zijn op selectieve voordelen, het belangrijkste criterium waardoor staatssteun volgens Europa verboden staatssteun wordt. Voor het dossier Starbucks weet ik dat niet, ik was er niet bij toen de deal gemaakt werd. Wel heb ik zelf menig ruling uitonderhandeld met de Nederlandse belastingdienst en ik heb nimmer een selectief voordeel binnen weten te halen. Dat kan aan mijn kwaliteiten, of het gebrek daaraan, gelegen hebben natuurlijk, maar het beeld wordt ook door andere fiscalisten bevestigd. De gedeelde ervaring is dat de Nederlandse belastingdienst op dit vlak consciëntieus te werk gaat. Ook dat mag wel eens gezegd. Maar, relletjes zoals nu ook weer met de ING en de fiscale behandeling van coco’s,  met mogelijk onoirbaar handelen van onze Minister van Financiën, Jeroen Dijsselbloem himself, moeten dan niet te vaak de kop opsteken. Dan kantelt het beeld.

Nederland doorvoerhaven

Is Nederland nu een belastingparadijs? Ik denk het niet. Nederland faciliteert op wereldschaal eigenlijk niet meer dan wat in EU-verband al wettelijk geregeld gemeengoed is: vrij verkeer van kapitaal. Nederland biedt een welhaast mondiale mogelijkheid daarvoor. De deelnemingsvrijstelling, geen bronbelasting op royalty’s en rente en een netwerk van meer dan 100 belastingverdragen voorziet hierin.

Nederland vindt, net als de OESO, dat belasting betaald moet worden waar economische activiteit plaatsvindt

Nederland vindt, net als de OESO, dat belasting betaald moet worden waar economische activiteit plaatsvindt, en vindt dus niet dat je doorvoer van geld moet belasten. We zijn geen fiscale tolweg, maar een belastingvrije doorvoerhaven. Het probleem van een dergelijke doorvoerhaven is dat dit allerlei fiscale structuren mogelijk maakt, waardoor bedrijven binnen concernverband in het ene land tegen hoge tarieven kosten kunnen aftrekken, terwijl ze in het andere land niet of tegen lage tarieven worden belast. En dat wordt Nederland verweten. Nederland is onderdeel van het probleem, maar het verwijt is niet terecht. Met Maurice de Kleer ben ik het eens dat de uiteindelijke verantwoordelijkheid voor het oplossen van deze mismatch, veroorzaakt door  verschillen in tarieven voor kosten en opbrengsten, op het bordje ligt van de staten die dit soort doorvoerbedragen eenvoudigweg aftrekbaar laten zijn. Als het Verenigd Koninkrijk niet wil dat Starbucks via Nederland hoge royaltybetalingen doet aan een Zwitserse moedermaatschappij, de aanleiding voor Cameron’s woede-uitbarsting daarover begin 2013, dan moet het de aftrek daarvan niet toestaan of beperken. Doorvoerland Nederland kan dat niet voor ze oplossen. Of is dat te gemakkelijk? Komt nu de belastingadviseur in mij vooral naar boven? Daar ga ik nog eens op kauwen. Wordt vervolgd.

Tot de poorten van de hel

Tot zover dan het gelijk van belastingparadijzen. Tegenover dat gelijk staat het gelijk van de maatschappij.  Er moet voldoende belasting geheven kunnen worden om de collectieve sector te bedruipen, dat is nodig voor een gezonde economie. De schakel daartussen zijn de MNO’s, de multinationals, die belastingen vermijden en de zwartspaarders die belastingfraude plegen. De eerste groep moet uit hun parasitaire rol getrokken worden. De publieke opinie, maar ook de politiek, heeft daar een taak. De tweede groep, de fraudeurs, moeten tot de poorten van de hel achtervolgd worden. Voor hen heb ik geen goed woord voor over. Lees hier deel #1 van Christiaan Vos' serie over BEPS