De lange formatie tot het kabinet Rutte 3 geeft het demissionaire Rutte II nog net de kans eens flink de loftrompet over zichzelf te steken: zie je wel, de economie groeit als kool. Maar wat schieten de mensen ermee op? Weinig.

Vooral de export trekt aan, wat erop wijst dat we de door ons geproduceerde goederen en diensten zelf niet kunnen bemachtigen. Dat komt omdat de verdiensten op die export nauwelijks tot extra koopkracht leidt. De lonen blijven achter, en ondertussen stijgen de woonlasten hard. Áls we al wat extra’s verdienen, gaat dat vooral zitten in het duurder maken van bestaande stenen en hogere huren.

Het aanbod van woningen blijft achter, de prijzen stijgen. De oorzaak is bekend: er is in de crisis een zware achterstand opgelopen van nieuwbouw, en dat is weer een direct gevolg van het gekozen economisch beleid van het kabinet Rutte II.

In de knel

Beschouw allereerst, als illustratie, twee omstandigheden die ons momenteel parten spelen: er is een personeelstekort in de bouw, én er is onvoldoende capaciteit bij gemeentes om bouwvergunningen te behandelen. Nieuwbouw, verbouw en verduurzaming van woningen komen daardoor in de knel. Dat zet een enorme rem op de economische en maatschappelijke ontwikkeling. De bouwsector zelf wordt beknot, maar ook de dynamiek in de rest van de economie en de persoonlijke ontwikkeling van mensen, omdat het beperkte woningaanbod knelt.

Nederland wordt op papier rijker, maar de Nederlander merkt daar weinig van

Daarbovenop stijgen de woonlasten en hypotheken sneller dan nodig, wat het financieel systeem opnieuw richting onevenwichtigheid duwt. Het trekt bovendien geld uit de echte economie weg, geld dat nu stroomt richting banken en rentenierende huisjesmelkers. Nederland wordt op papier rijker, maar de Nederlander merkt daar weinig van.

Wie deze ongunstige samenloop aan het hart gaat – en welke betrokken beleidsmaker, academicus of journalist gaat dat niet – moet zich afvragen wát er fout is gegaan. Of althans, zo méér fout dan nodig. Vervolgens moet je je afvragen waarom hierover in de meeste media, met name de Volkskrant, zo weinig terug te vinden is geweest. Terwijl je zou verwachten dat juist die krant zich verplicht zou voelen om het kabinetsbeleid kritisch te volgen, deed ze het omgekeerde.

Verblind door ‘economantra’s’

Voor de genoemde omstandigheden in de bouw zijn twee belangrijke  achterliggende oorzaken aan te wijzen. De eerste heeft te maken met de kwetsbaarheid – de enorme hoge hypotheekschulden – waarmee Nederland de mondiale crisis inzeilde. Daardoor heeft de crisis er bij ons, en met name ook in de bouw, veel dieper ingehakt dan bijvoorbeeld in Duitsland of Frankrijk.

De tweede factor is de manier waarop we vervolgens die crisis te lijf gingen. En deze ook nog eens erger maakten door, juist op het moment dat burgers het zo zwaar hadden, deze nog eens extra te geselen met extravagante bezuinigingen en lastenverzwaringen door de overheid. Dat maakte niet alleen de crisis veel dieper dan nodig, maar verzwakte bovendien het systeem voor langere tijd.

Iemand die een tijd opgesloten heeft gezeten en alleen de Volkskrant ter beschikking had, zou raar opkijken van deze waarheid

Dat je een economie inderdaad structureel kunt aantasten is statistisch aangetoond, maar kun je ook gewoon om je heen zíen. De situatie die ik hierboven schetste, waarbij menselijke en organisatorische kennis en ervaring van gemeentes bij de behandeling van bouwvergunningen verloren gaat, is slechts een voorbeeld. Het opnieuw opbouwen van die expertise kost jaren.

Tot zover enige waarneming en analyse, die noch radicaal is te noemen, noch als nieuw of origineel in de oren zou moeten klinken. Toch vrees ik dat iemand die een tijd opgesloten heeft gezeten en alleen de Volkskrant ter beschikking had, bepaald opkijkt van deze waarheid.

Gedrild met ‘economantra’s’ als het belang van EU begrotingsnormen, het intuïtief zo lekker klinkende maar o zo misleidende ‘huishoudboekje van de overheid’ dat op orde moet, de schuld niet doorschuiven naar onze kinderen, etcetera, zou zo’n Volkskrant-lezer zomaar eens kunnen instemmen met de slogan van het kabinet Rutte-Asscher dat we dankzij die regering ‘sterker uit de crisis’ zijn gekomen. Die weinig kritische houding van de krant werd ze later door nota bene de grondlegger van dat kabinet, de verstoten PvdA-leider Diederik Samsom, ingewreven. Later meer daarover.

Pluim

Nou wil ik niet beweren dat de Volkskrant expres lezers op het verkeerde been zet. Als het aankomt op bijvoorbeeld het verslaan van de verwoestende gevolgen van de decentralisatie van de jeugd- en ouderenzorg verdient de krant een dikke pluim. Des te sneuer is het dat op het vlak van politieke economie een aantal auteurs zo de plank misslaat door meer als een quasi-PR bureau van Rutte en Dijsselbloem te fungeren, dan als onafhankelijke kritische journalist die de moeite neemt ook eens wat verder te kijken dan de top 5 clichés over de economie. Drie namen springen eruit: economiecommentator Frank Kalshoven, EU rapporteur Marc Peeperkorn, en Pieter Klok van de hoofdredactie.

Zo kon Kalshoven recent zijn geluk niet op  toen duidelijk werd dat de overheid op een begrotingsoverschot afstevent. In de Groene Amsterdammer maakte professor Dirk Bezemer eerder gehakt van blijdschap over zo’n situatie. Drie van de drie keer dat die situatie zich in het verleden voordeed volgde een recessie. Is het op economisch gronden al krom om een begrotingsoverschot te wensen – het betekent, per definitie, dat andere sectoren en andere landen in een groter tekort worden gedrukt – ook procedureel is het bizar. Het verergert een binnen de Eurozone verboden situatie van een overmatig handelsoverschot.

En dat brengt ons op Klok en Peeperkorn. Over dat overmatige handelsoverschot van Nederland (en Duitsland) heb ik ze nooit horen klagen. Maar ze riepen wel op om in godsnaam streng te zijn voor landen als Portugal en Spanje toen die kampten met hun tekorten. Tekorten die, nogmaals, mede veróórzaakt zijn door onze spaarzucht en begrotingsdiscipline. Klok riep in een hoofdredactioneel commentaar op tot boetes voor de tekortlanden. En bij Peeperkorn was kennelijk de verkneukeling op het voorúitzicht daarop zo onweerstaanbaar, dat hij die boete vast rapporteerde (foutief, bleek al snel).

Stockholm-syndroom

Groepspsychologisch is het aannemelijk deze blunder te zien als een manifestatie het Stockholm-syndroom. Niet voor niets kreeg Peeperkorn dit jaar de belangrijke ‘Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek’, omdat hij 'zo enorm goed ingevoerd' is in de burelen der Europese Unie. Misschien iets té goed ingevoerd, als je daar nieuws vindt dat uiteindelijk niet waar blijkt te zijn.

Sheila Sitalsing vond het ‘kut om te horen' dat haar krant het kabinet Rutte II overeind heeft gehouden

Maar dat is minder ernstig dan de ideologische groupthink waaraan hij ten prooi is gevallen, blijkens het totaal onkritisch oplepelen van alles wat mensen als Dijsselbloem c.s. hem influisteren. En het bij voorbaat de grond inschrijven van de man die een tijdje Dijsselbloems tegenpool was in het Griekse schuldendrama, de toenmalige Griekse minister van financiën Yannis Varoufakis. Met nauwelijks verholen afschuw noteert Peeperkorn, nota bene in een nieuwsartikel: ‘…Yanis Varoufakis die met gebroken beloften en manipulatief gedrag zijn EU-collega's tot woede en wanhoop dreef en zijn land naar de afgrond’. Deze subjectieve kwalificaties zijn niet alleen giftig en opruiend, ze zijn vooral onjuist.

Zijn we met deze analyse overdreven hard voor de Volkskrant? Niet als je het Diederik Samsom vraagt, die in dezen toch moeilijk een verdachte bron is te noemen. In NRC Handelsblad beaamt hij dat de Volkskrant ‘...het kabinet Rutte II overeind heeft gehouden‘. Zijn gesprekspartner in dat dubbelinterview, Volkskrants-columniste Sheila Sitalsing, vindt dit ‘kut om te horen’.

Zijn we het daar in elk geval over eens. Maar zorgwekkend is het wel: de Volkskrant heeft niet eens dóórgehad hoezeer ze de macht naar de mond heeft gepraat.