In de Europese hoofdstad Brussel is de lobby alomtegenwoordig. Europarlementariërs en hun medewerkers, ambtenaren van de Europese Commissie en vertegenwoordigers van het bedrijfsleven komen elkaar om de haverklap tegen bij congressen en netwerkborrels. De onderlinge sfeer is amicaal, want de stad is klein en je hebt nu eenmaal vaak met elkaar te maken. Wie weet wanneer je de ander nog eens nodig hebt, al was het maar omdat er ook flink van baantjes gewisseld wordt. Een assistent van een Europarlementariër die zich goed in de kijker speelt, kan met een beetje mazzel een paar jaar later een dikbetaalde lobbyfunctie verwerven bij een multinational.

Het bedrijfsleven geneert zich er bovendien doorgaans niet voor om zichzelf nadrukkelijk te laten zien. Of je nu komt opdraven bij een ambassadeborrel of op een duurzaamheidscongres, altijd zie je prominent een reclamebord vol bedrijfslogo’s om de aanwezige ambtsdragers eraan te herinneren aan welke ondernemingen ze het evenement, en de gratis drankjes, te danken hebben. Vrijwel niemand kijkt daar vreemd van op. De lobby is onderdeel van de dagelijkse Brusselse realiteit.

Tientallen grote merken blijken bereid om de Europese ambtsdragers wat extraatjes toe te stoppen

Wie echter wat dieper in die bubbel duikt, ontdekt dat er ook een hele wereld aan reclameborden is die níet met het blote oog waarneembaar is. Wat zich afspeelt in die wereld zie je pas als je zelf voor de Europese instituties werkt. Een medewerker van een Europarlementariër die via zijn Linkedin-profiel een fikse prijsreductie op de aanschaf van een auto krijgt aangeboden, bijvoorbeeld, of de website van een ambtenarenvereniging waar na inloggen hele pagina’s met lucratieve aanbiedingen verschijnen. Tientallen grote merken blijken bereid om op die manier de Europese ambtsdragers wat extraatjes toe te stoppen. Het is een promotiewereld die zich volledig richt op de Brusselse diplomatenbubbel, en die veilig is onttrokken aan het zicht van pottenkijkers.

Maar net zoals veel EU-ambtsdragers de schouders ophalen over de gesponsorde congressen, maken ze zich ook niet zo druk over al deze douceurtjes die hun kaste ontvangt van het bedrijfsleven. De vraag of het wel koosjer is om je als ambtenaar of parlementariër — met belastinggeld aangesteld om het publieke belang te dienen — zo door het bedrijfsleven te laten fêteren, roept in het Brusselse zelfs geërgerde reacties op. Kritische noten van buiten horen de diplomaten nu eenmaal niet vaak, want hun partners en veel van hun vrienden zijn vaak afkomstig uit dezelfde kringen als zijzelf. Als je het ze op de man af vraagt, vinden ze vooral dat er al genoeg gezeurd wordt over hun royale salarissen. Het vergt toch immers ook een investering om naar Brussel te verhuizen en daar met je gezin een nieuw leven op te bouwen?

Bij een netwerkborrel van de Nederlandse ambassade in Brussel staat een bord met sponsoren.

Liefdadigheidsvereniging

Intussen kan een Europese ambtsdrager die het een beetje handig speelt, in het dagelijks leven tienduizenden euro’s goedkoper uit zijn dan zijn doorsnee medeburger — nog los van btw-vrijstellingen. Dat dit niet iets is om mee te koop te lopen, begrijpen de diplomaten nog wel. Niet voor niets geven de vrijgevige bedrijven naar de buitenwereld toe zo min mogelijk ruchtbaarheid aan hun kortingsacties, legt een medewerker van de ambtenarenvereniging Afiliatys telefonisch uit. ‘Het zou frustrerend kunnen zijn voor mensen die daar geen aanspraak op kunnen maken.’

‘Het zou frustrerend kunnen zijn voor mensen die daar geen aanspraak op kunnen maken’

Volgens de website telt deze club ruim 34.000 leden, die werkzaam zijn bij allerlei Europese instituties, waaronder de Europese Commissie en het Europees Parlement. Voor 5 euro kunnen ze lid worden. De vereniging zegt ‘sociale, culturele, integratie- en liefdadigheidsdoelen’ na te streven, maar op de online pagina’s is vooral een flinke lijst aan ‘partners’ te vinden die allerlei soorten ‘deals’ aanbieden. Daar zitten wat kleine spelers tussen, zoals een lokaal bagelzaakje en een fancy fitnesscentrum. Ook internationale banken en verzekeringsmaatschappijen plaatsen echter hun logo op deze online reclamepagina.

Wat de deals precies behelzen, blijft evenwel grotendeels verborgen. Alleen wie lid is van Afiliatys kan die informatie bekijken. Dan blijkt dat er voordelige auto’s worden gepromoot van onder andere BMW, zijn de vrijkaartjes voor beurzen van ING te zien en wordt de prijsreductie op elektronica van Samsung zichtbaar. Allemaal aanbiedingen die volgens de medewerkster van de vereniging voortkomen uit promotie-overwegingen van de desbetreffende ondernemingen. Zelf houdt de club er niets aan over, benadrukt ze. ‘Wij hebben geen winstoogmerk. Het zijn alleen kortingen voor de leden. Sommige partners betalen wel een honorarium, maar dat geld gaat naar liefdadigheid.’

Maserati

Uit een kleine steekproef blijkt dat ook automerken hun promotie-acties voor diplomaten liever niet aan de grote klok hangen. Wanneer je als journalist een Brusselse autodealer belt en informeert naar de zogenaamde ‘diplomatic sales’, klinkt het kortaf: ‘Wij publiceren geen kortingen, dat zijn de regels.’ Pas als je jezelf voordoet als geïnteresseerde diplomaat, krijg je het ware verhaal te horen. Dan blijkt Maserati 15 procent van de rekening af te halen voor zijn internationale klanten, hanteert Mercedes kortingen van ten minste 20 procent en kent Opel prijsverminderingen tot 25 procent.

Zo vertelt de Brusselse BMW-dealer tijdens een belletje dat je als diplomaat bij hem 20 procent korting kunt krijgen op het totaalbedrag, plus nog 10 procent korting op bijkomende opties, zoals een automatische versnellingsbak. Als vervolgens wordt gevraagd of het niet erg is dat de auto alleen voor privé-gebruik is, of hoofdzakelijk door andere gezinsleden gebruikt wordt, antwoordt hij: ‘Nee hoor, zolang de wagen op uw naam staat maakt dat niet uit.’

Een ambtsdrager in een dikke auto fungeert als een rijdend reclamebord

Navraag bij de hoofdkantoren van de automerken leert dat ook zij de kortingsacties uitleggen als louter aanprijzing van hun waar. Van lobby-doeleinden is volgens hen geen sprake. Volvo spreekt bijvoorbeeld liever over het ‘aantrekken van een specifieke doelgroep’. En het hoofd van de communicatie-afdeling van Mercedes-Benz België/Luxemburg legt uit dat een ambtsdrager in een dikke auto fungeert als een rijdend reclamebord: ‘De verkoop aan diplomaten zorgt voor merk-visibiliteit en draagt bij aan het positioneren van het merk en van de Mercedes-Benz-producten.’

Geschenkenregister

Hoe onschuldig de dealers het ook doen voorkomen, de reële weerslag van deze praktijken is amper te achterhalen. Zo is onbekend op welke schaal er van dit soort aanbiedingen gebruik wordt gemaakt en er kan ook niet worden gecontroleerd welke ambtsdragers bij welke bedrijven hun hand hebben opgehouden. Niemand hoeft namelijk deze buitenkansjes te registreren. Zowel het Europees Parlement als de Europese Commissie en de Nederlandse Rijksoverheid verklaren desgevraagd dat de integriteitsrichtlijnen voor het ontvangen van geschenken, die als uitgangspunt hebben dat je als diplomaat geen cadeaus van belangenbehartigers mag aannemen, niet van toepassing zijn als de aanbiedingen gericht zijn op het héle diplomatensegment. Het gevaar dat een ambtsdrager niet de hand durft te bijten die hem voedt, is volgens hen in die situatie niet van toepassing.

Aan de andere kant gaat het hier niet om het bosje verjaardagsbloemen van je buurvrouw. Ook sommige Europarlementariërs vinden het daarom bedenkelijk dat er wel allerlei nutteloze snuisterijen van uitheemse delegaties in de geschenkenregisters worden opgenomen, maar dat een voordeel van tienduizenden euro’s op de aanschaf van een Maserati buiten schot blijft. Zo vindt D66-Europarlementariër Matthijs van Miltenburg, die zich onder meer bezighoudt met transportkwesties, het bijvoorbeeld maar vreemd dat een van zijn medewerkers via Linkedin door Volvo is benaderd met een kortingsaanbod. ‘Gelukkig is het aanbod afgehouden. En terecht’, zegt hij. Volgens Van Miltenburg moeten Europarlementariërs vermijden dat ‘ook maar de schijn van belangenverstrengeling of oneigenlijke beïnvloeding ontstaat’.

Passieve corruptie

Een prangend voorbeeld van hoe het inderdaad mis kan gaan, kwam in 2017 aan het licht toen het Openbaar Ministerie ambtsdragers ging vervolgen vanwege voordeeltjes die ze van autodealers hadden gekregen. Zij hadden flinke kortingen geaccepteerd van Peugeot, Renault en Volkswagen-importeur PON, terwijl ze onder anderen verantwoordelijk waren voor de aanschaf van overheidswagens. Eén van hen moest uiteindelijk zelfs de cel in vanwege dit soort omkoping.

Maar ook minder dubieuze kortingsacties leidden in Nederland al eens tot enige ophef. Zo berichtte NRC Handelsblad in 2000 over ambtsdragers die kortingen kregen bij met name lokale ondernemingen. Het ging onder meer om reductie bij tankstations in de buurt, een autodealer die een aantrekkelijk aanbod doet en restaurants die met korting maaltijden serveren. De PvdA sprak toen over een vorm van ‘passieve corruptie’.

Ook minder dubieuze kortingsacties leidden in Nederland al eens tot enige ophef

Toch gaat het in Nederland doorgaans niet om echt grote bedragen, vertelt Marcel Bol. Hij is voorzitter van Het Ambtenaren Collectief, een belangenvereniging die zich inzet voor het bedingen van kortingen voor leden die werken in de publieke sector. Behalve ambtenaren die in dienst zijn bij het Rijk of gemeenten, profiteren daar dus ook agenten en onderwijzers van. Bol vertelt dat hij vanuit zijn functie met ondernemingen afspraken maakt over voordelige regelingen. In dat kader noemt hij het opbouwen van een spaartegoed bij winkels of het verkrijgen van een lening tegen gunstige voorwaarden. 'Dat kan vooral omdat onze doelgroep als degelijk bekend staat', licht hij toe. 'Dat vinden bedrijven prettig. Ambtenaren zijn betrouwbare klanten.'

Zelf vermoedt Bol dat het in ons land niet gepikt zou worden als ambtsdragers nog veel meer bevoordeeld zouden worden. ‘In Nederland zitten we daar denk ik anders in dan in regio’s waar ambtenaren op ontzettend veel geld zitten’, aldus Bol. ‘Wij zijn scherper op integriteit.’

Voordeeltjesbemiddelaar

In Europa vervult behalve Afiliatys ook de parlementariërsclub APE de rol van voordeeltjesbemiddelaar. Deze vereniging voor Europarlementariërs is gevestigd in Straatsburg, één van de twee zetels van het Europees Parlement. Namens Nederland prijken de namen van VVD-Europarlementariër Jan Huitema en de CDA’ers Annie Schreier-Pierik en Lambert van Nistelrooij op de ledenlijst.

Het lidmaatschap kost 50 euro per jaar. In ruil daarvoor krijg je toegang tot de APE-evenementen, mag je gebruik maken van de statige panden voor het organiseren van je eigen bijeenkomsten en kan je profiteren van enkele lucratieve kortingen dankzij de ‘partnerschappen’ met de duurdere restaurants in Straatsburg, de lokale Skoda-dealer en de luxe modewinkels van Galeries Lafayette. Overigens doet de belastingbetaler ook nog een duit in het zakje bij APE: jaarlijks krijgt de vereniging ruim twee ton EU-geld.  

Om iets meer te weten te komen over de partnerschappen die deze vereniging aanbiedt, deed ondergetekende zich — wijs geworden door de gesprekken met autodealers — tijdens een eerste verkennend telefoontje voor als geïnteresseerde ondernemer. Hoofd Evenementenplanning & Communicatie Matteo Angeli bleek zeer bereid de handelwijze van de vereniging toe te lichten. ‘Doorgaans gaan we partnerschappen aan met bedrijven die in Straatsburg zitten, met als doel kortingen te regelen voor de Europarlementariërs wanneer ze in de stad zijn’, vertelde hij.

Desgevraagd liet hij echter weten dat er nog wel meer soorten deals te sluiten zijn voor wie bereid is de portemonnee te trekken. Bijvoorbeeld als je doel is om uitgenodigd te worden voor evenementen met de Europarlementariërs, zodat je als ondernemer nuttige contacten kunt leggen. Zonder schroom overtrad Angeli daarmee de schimmige grens tussen promotieacties en lobby-doeleinden. ‘Het hoeft niet alleen om concrete zaken te gaan’, opperde de communicatieman welwillend. ‘Je kunt ook andere zaken aandragen, zoals interessante sprekers tijdens onze bijeenkomsten. We zijn altijd op zoek naar deskundigen.’ De ondernemer die tegen betaling zijn eigen vertegenwoordigers het woord mag laten voeren op een gesubsidieerd evenement vol Europarlementariërs — er zijn slechtere deals te bedenken.

Tot slot raadde Angeli aan om de specifieke wensen op de mail te zetten, zodat de vereniging daar eens rustig naar zou kunnen kijken. Toen uit die mail echter bleek dat de zelfstandig ondernemer in kwestie werkzaam is als journalist, liet niemand van APE meer van zich horen.

Vragen

De SP en GroenLinks hebben al eens eerder kritische vragen gesteld over deze vereniging. Ze betwijfelen of EU-geld er goed aan besteed is. In reactie op de bevindingen in dit artikel heeft SP-Europarlementariër Dennis de Jong alvast bij de Europese Commissie om opheldering gevraagd over wie er zoal bij de APE-evenementen aanwezig zijn. In de loop van november hoopt hij er meer over te horen.

‘Het enige wat het doet is Europa in een kwaad daglicht stellen’

Sowieso zijn alle diplomatenaanbiedingen De Jong een doorn in het oog. ‘Ik vind het van de zotte wanneer je als Europarlementariër met een torenhoog salaris en een hele reeks aan belastingvrije toelagen ook nog eens gebruik gaat maken van kortingen die autodealers aanbieden’, reageert hij.

Namens de Europese ‘Groenen’-fractie in het parlement zegt Europarlementariër Bart Staes dat dit soort verschillen in verkoopprijzen bovendien rieken naar discriminatie. Ook vindt hij dat de schijn van beïnvloeding op de loer ligt. ‘Zeker met dieselgate in het achterhoofd’, aldus Staes.

Het zit Staes misschien nog wel het meest dwars dat het beeld van graaiende eurocraten hiermee weer eens bevestigd wordt, terwijl hij zoveel liever de schijnwerpers zou richten op de misstanden bij het grote bedrijfsleven die juist door diezelfde parlementariërs en ambtenaren zouden moeten worden bestreden. ‘Waarom zou je meegaan in die kortingen?’, besluit hij daarom retorisch aan het adres van zijn collega-ambtsdragers. ‘Het enige wat het doet is Europa in een kwaad daglicht stellen.’