In een cultuur zo verdeeld, prikkelbaar en opvliegend dat zelfs een eenvoudige voorzorgsmaatregel ter bestrijding van een pandemie, het dragen van een mondkapje, al op de spits wordt gedreven als een conflict tussen 'links' en 'rechts', zou je verwachten dat Donald Trumps plannen om de Chinese sociale media TikTok en WeChat te verbieden, ook tot een verbale burgeroorlog zouden leiden. Maar die blijft vooralsnog uit. Een kwestie die om argumenten en nuance vraagt, in plaats van stront en zwavelzuur – een heuse verademing! Het commentariaat is verdeeld. Links, rechts, progressief, conservatief, haast niemand is uitgesproken ‘voor’ of ‘tegen’, vrijwel iedereen vinkt het vakje ‘weet niet’ aan.

Ikzelf ook, eerlijk gezegd.

Donald Trump zou in deze kwestie gelijk kunnen krijgen, maar hij heeft het niet. Het Witte Huis heeft nog geen spoor van bewijs aangevoerd dat TikTok en WeChat medeplichtig zijn aan de verspreiding van anti-westerse propaganda dan wel de heimelijke toe-eigening van gevoelige data, de twee verdenkingen waar het vooral om gaat. Dat Huawei 5G-apparatuur voor dat doel zou gebruiken, is ook nog steeds niet meer dan een angstig vermoeden.

Op wat lokale wetgeving na is de privacybescherming in Amerika grotendeels in handen van Amerikaanse bedrijven, die ‘vertrouwd’ worden en, als ze te ver gaan, tot de orde geroepen zouden kunnen worden. Iets meer argwaan ten aanzien van buitenlandse bedrijven, waarbij dat niet kan, is dus gerechtvaardigd. Better safe than sorry.

Verknoping van kapitaal en technologie

Maar hoe zit het dan met Alibaba, het Chinese Amazon, ook sterk vervlochten met de Chinese overheid, of met de populaire games Fortnite, League of Legends, Honor of Kings, met tientallen miljoenen Amerikaanse spelers. Het zijn allemaal producten van Tencent, het grootste tech-concern van China en het op vier na grootste bedrijf ter wereld. Dat trouwens ook aandeelhouder is van Snapchat, Spotify, diverse Hollywoodstudio’s en Californische gamefabrieken. En Tesla, om iets te noemen. Wil Trump die ook allemaal nationaliseren?

Geconfronteerd met die inconsistentie heeft Trump inmiddels gedreigd ook Alibaba te verbieden

Een verbod op TikTok miskent de vergaande mondiale verknoping van kapitaal en technologie in de moderne wereldeconomie, die China met zijn onuitputtelijke kapitaalreserves actief heeft bevorderd. Trumps actie lijkt in dat opzicht op het verbieden van gevaarlijke speelgoedpistooltjes terwijl echte vuurwapens overal vrij verkrijgbaar zijn. Geconfronteerd met die inconsistentie heeft Trump inmiddels gedreigd ook Alibaba te verbieden, net nu dat bedrijf zich op de Amerikaanse markt positioneert als een alternatief voor het monopolistische Amazon. Wil Trump kleine winkeliers terug in de armen van Jeff Bezos drijven, die hij als een vijand beschouwt?

TikTok is vermoedelijk gebruikt door Amerikaanse jongeren om Trumps campagnebijeenkomst in Tulsa te saboteren. Ze kochten grote hoeveelheden kaartjes op en bleven weg, met als gevolg de pijnlijk lege tribunes en de walk of shame van een gedemoraliseerde Trump over het gazon van het Witte Huis. Maar dat heeft niets te maken met de Chinese herkomst van TikTok, dat had ook op Facebook of Instagram kunnen gebeuren.

Toen TikTok onlangs toegang vroeg tot het clipboard van haar gebruikers, ging bij veiligheidsdeskundigen een alarmbel af: je clipboard is als een kladblok waarop je van alles noteert dat je niet wil vergeten. Daar kan gevoelige informatie staan, wachtwoorden en gebruikersnamen bijvoorbeeld. TikTok verklaarde dat het een foutje was, veroorzaakt door een nieuw spamfilter, en herstelde het euvel. Veiligheidsexperts die de code van TikTok bestudeerden, stellen dat het allemaal sterk lijkt op wat andere social media apps doen. Er worden weliswaar veel te veel data verzameld, maar dat doen alle sociale media, daarin onderscheidt TikTok zich niet.

Drilpudding

Moederbedrijf ByteDance zet nu alle zeilen bij om TikTok een Amerikaans aanzien te geven, de leiding bestaat uit Amerikanen, de servers staan buiten China (in de VS en Singapore) en er zijn een paar duizend extra moderatoren aangenomen, allemaal Amerikaanse natives, benadrukt de persdienst.

Maar ergens in de enorme woordenbrij van TikToks gebruikersvoorwaarden staat wel dat het ‘data mag delen met het moederbedrijf, een zusteronderneming of een andere affiliate van de groep’. Affiliate is een vaag begrip; als ByteDance Zhongnanhai, het Chinese Kremlin, als zodanig beschouwt, zit er in TikTok dus wel degelijk een datalek naar het Chinese regime.

ByteDance werd in 2012 opgericht door Zhang Yiming (37), bijgenaamd de Chinese Mark Zuckerberg. Hij onderhield nauwe banden met Lu Wei, de ‘tsaar’ van het Chinese internet. In 2000, toen Bill Clinton China uitlachte en ‘veel geluk’ wenste bij het onder controle krijgen van het internet, iets waarvan de pioniers van Silicon Valley hem hadden wijsgemaakt dat het neerkwam op het ‘aan de muur spijkeren van drilpudding’, bouwde Lu Wei nijver aan The Great Internet Firewall, een gigantisch filtersysteem waarmee Beijing het Chinese internet nu metterdaad controleert en censureert. Zes jaar later markeerde Foreign Policy  die ironie door Lu Wei op de cover te zetten met als kop: ‘De man die drilpudding aan de muur spijkerde’.

‘ByteDance legt zich toe op content die voldoet aan de socialistische kernwaarden van de Chinese staat’

Maar Lu Wei viel in ongenade bij het regime. In 2014 ging hij voor 14 jaar de gevangenis in, officieel wegens corruptie en belangenverstrengeling. Hij zou enorme sommen smeergeld hebben getoucheerd van internetbedrijven. Mogelijk ook van Zhang Yiming, met wie hij nauw samenwerkte en die zich ondanks zijn jeugdige bravoure altijd keurig heeft gevoegd naar de wensen van Beijing: ‘ByteDance legt zich toe op content die voldoet aan de socialistische kernwaarden van de Chinese staat,’ verklaarde hij desgevraagd. 

Een ander product van ByteDance is Toutiao, een nieuwsapp die door honderden miljoenen Chinezen gebruikt wordt. Aanvankelijk werd het bedrijf wel eens op de vingers getikt vanwege ‘ongezonde’ content, maar inmiddels loopt Toutiao al weer jaren nu keurig in het gareel. Zoals elk staatsmedium in een dictatuur opent het frequent met positief (non-)nieuws over Xi Jinping, de president.

Nationalisering

Trumps wapengekletter jegens TikTok en WeChat is schijnheilige buitenlandse politiek uit het boekje: meten met twee maten. Amerika staat voor de vrijheid van meningsuiting en is kritisch over landen waar de staat aan de internetknoppen zit, maar door buitenlandse apps te verbieden maakt Trump van het Amerikaanse internet een walled garden, precies zoals dictaturen dat doen. En precies zoals het internet niet bedoeld was. 

Rest de vraag: door wie wil je als datakip geplukt worden, door een bevriende of een niet-bevriende mogendheid?

Het Witte Huis koerst nu op een overname van TikTok door een westers bedrijf, bijvoorbeeld Microsoft, dat geen succesvol sociaal medium heeft. Trump heeft bedacht dat een deel van die overnamesom naar de Amerikaanse schatkist zou moeten gaan, een quasi-leep ideetje waarmee hij wil scoren bij de Amerikanen die op hem stemden omdat hij een ‘zakenman’ is, maar waarmee hij de transactie vooral bemoeilijkt, want ByteDance peinst er niet over hiermee akkoord te gaan en ook Bill Gates, weliswaar officieel met pensioen, liet zich er sterk afwijzend over uit. Of er überhaupt een overname komt, is nog zeer de vraag: het bod dat Microsoft inmiddels deed werd door ByteDance honend van de hand gewezen.

En het is de vraag wat zo’n nationalisering uiteindelijk oplost. Ook Amerikaanse tech-bedrijven handelen in onze data, en hoe die datastromen internationaal precies lopen is totaal onduidelijk. Dat ze in Chinese handen terechtkomen is op geen enkele manier te voorkomen. Dan rest de vraag: door wie wil je als datakip geplukt worden, door een bevriende of een niet-bevriende mogendheid?

Buitenlandse technologie wordt in landen zelden zonder grondige screening binnengelaten, vanwege de veiligheidsrisico’s die eraan verbonden kunnen zijn – zie bijvoorbeeld het verbod op Huawei-apparatuur voor Amerikaanse en Europese 5G-netwerken. TikTok komt voort uit de Amerikaanse app Musical.ly, die in 2017 door ByteDance werd overgenomen. Die deal is de afgelopen maanden door een Amerikaanse regeringscommissie onderzocht op nationale veiligheidsrisico’s en dat Trump TikTok afgelopen vrijdag (14 augustus) opnieuw de wacht aanzegde, nu met een ultimatum, zou verband houden met de resultaten van dat onderzoek. Als TikTok genationaliseerd wordt, zal het ook niet meer op die manier in de gaten worden gehouden.

Als het Trump werkelijk om de nationale veiligheid gaat, zou hij van TikTok een lichtend voorbeeld kunnen maken. Er zijn waarschijnlijk weinig hoepels waar de Chinese eigenaars van TikTok niet doorheen zouden springen om de Amerikaanse markt te behouden. Stel als eis dat zij alle waarborgen aanbrengen om misbruik van data onmogelijk maken. Laat ze de code van TikTok open source maken. Leg ze een transparantieverplichting op. Verwijder die affiliatie-clausule in hun gebruiksvoorwaarden. Ontwikkel op die manier een model hoe buitenlandse databedrijven transparant gemaakt kunnen worden. Verzet een bedrijf zich tegen zo’n regime, dan heeft het kennelijk iets te verbergen en krijgt het geen toegang.

Kiezers paaien

Maar met dat soort ideeën is Trumps Witte Huis helemaal niet bezig. Alles wat hij nu doet is poll driven. Hij weigert geruime tijd een mondkapje te dragen of aan te bevelen, uit peilingen blijkt dat hem dat goodwill kost – Trump vertoont zich met kapje. De witte, suburbane werkende moeders die in 2016 zo’n belangrijke bijdrage leverden aan zijn overwinning, keren hem de rug toe – Trump probeert ze terug te winnen door de scholen te heropenen.

Deze schoten voor de boeg van de Chinese tech-industrie zijn ongetwijfeld ook electoraal geïnspireerd. Trumps ‘basis’ wil Amerika weer great maken, stoerdoenerij richting andere (echte!) grootmachten hoort daarbij. Net als zijn Executive order on preventing online censorship, die inmiddels ruim drie maanden zonder zichtbaar gevolg is gebleven, kan ook deze oekaze op de grote stapel gaan, om uiteindelijk slechts te dienen als behang voor de Trump Presidential Library (een ongetwijfeld adembenemend instituut dat ik ooit nog eens hoop te bezoeken).

De witte, boze rodepettendragers die wij met Trump associëren zullen misschien niet eens weten wat TikTok is, maar hun kinderen hoef je dat niet te vragen. De app wordt op dit moment door tachtig miljoen Amerikanen gebruikt, een kwart van de bevolking. 60 procent daarvan is tussen de 10 en 29 jaar oud. En de top tien van best verdienende TikTok-sterren is behoorlijk wit en behoorlijk influential. Kan Trump zich veroorloven die van zich te vervreemden? Of krijgen we dan alsnog een verbale burgeroorlog?