In Frankfurt startte Pulse of Europe begin dit jaar een wekelijkse demonstratie voor de Europese Unie. In januari stonden 400 mensen in het centrum van Frankfurt, andere steden sloten zich aan en twee maanden later demonstreerden al 3.000 burgers in Berlijn. Inmiddels zijn er demonstraties in tientallen steden in landen binnen en buiten de EU. Een opmerkelijke beweging in een tijd van groeiende euroscepsis. Caroline de Gruyter meldde in NRC: 'Gematigde burgers claimen Europa terug' en 'Overal in Europa begint de ruime meerderheid van gematigde burgers zijn stem te vinden.' Maar ontstaat er echt wel zo’n Europese burgerbeweging voor de EU?

Ontstaat er echt wel een Europese burgerbeweging voor de EU?

ZDF, de tweede Duitse televisie-omroep, sprak met de Sabine en Daniel Röder. Deze twee advocaten lanceerden het idee om de Europese gedachte nieuw leven in te blazen met manifestaties in Europese steden. De naam 'Pulse of Europe' refereert aan de hartslag van een patiënt waarmee het misschien niet zo goed gaat, maar die nog volop in leven is. Het doel: laten zien dat veel burgers nog steeds achter de EU staan en bovendien een tegengeluid willen laten horen in een tijd van populisme, nationalisme, Trump en Brexit.

Positief de straat op

Pulse of Europe is ervan overtuigd dat Europese burgers merendeels enthousiast zijn over de EU, maar dat de Europese gedachte het slachtoffer is van negatieve berichtgeving. De Duitse demonstranten vreesden voor overwinningen van eurosceptische partijen als Front National, Alternative für Deutschland en de PVV.

‘Een Europavriendelijk burgerintitiatief’, zo benoemen de advocaten hun beweging, die, niet toevallig, begon in het jaar van de Franse, Duitse en Nederlandse verkiezingen. Subsidie krijgen ze niet; wel wordt bezoekers van de site gevraagd om een donatie. Vijf euro is al welkom.

Omdat Pulse of Europe begon in Duitsland komt de meeste verslaggeving over de beweging ook uit dat land. De internationale website van de beweging laat al zien dat juist in Duitsland het aantal deelnemende steden veel groter is dan elders. Naast Duitsland zijn er alleen in Oostenrijk, Frankrijk en Nederland in meer dan twee steden dit soort demonstraties. In de meeste landen gebeurt dit maar in één stad. Hebben we het hier over een Europese of een Duitse beweging? Laten we kijken naar Nederland, een land waar dus relatief veel demonstraties lijken plaats te vinden.

Hoe het verder ging

Eind mei komt op een zondagmiddag slechts een handjevol studenten op een bijeenkomst op de Markt in Maastricht af. Het plein is zo goed als leeg, maar in het midden ligt een spandoek met de naam #PulseofEurope. Daarnaast een vlag van de EU, een luidspreker die het Europese volkslied ten gehore brengt en wat ballonnen. Een koffer met foldermateriaal van de EU en een bakje voor donaties maken de opstelling af. Heel soms lopen er een paar voorbijgangers langs. Sommigen krijgen een folder uitgereikt. Die zijn betaald uit de donaties van de eerste bijeenkomst, waar 150 mensen op afkwamen, vertelt een vrijwilliger. De suggestie is wederom dat Pulse of Europe enthousiasme losmaakt, al is er deze keer bijna niemand.

'Europe is the greatest achievement in history of mankind'

De bijeenkomst trekt uiteindelijk tien mensen. Een jongen met een microfoon praat het meest, vooral bij gebrek aan andere sprekers. Hij spreekt Engels met een zwaar Duits accent, Nederlands spreekt hij nauwelijks. Een andere vrijwilliger neemt kort het woord en bedankt de vele mensen die hebben bijgedragen aan het ontstaan van de EU omdat deze het leven elke dag gemakkelijker maakt. Ook hij heeft een Duits accent. Een derde student weigert iets in de microfoon te zeggen. Al snel wordt duidelijk dat Pulse of Europe in Maastricht vooral bestaat uit studenten Europees Recht en uitwisselingstudenten van het Erasmusprogramma van de EU. Een band met Europa hebben ze dus allemaal al.

De meeste voorbijgangers lopen door, zonder op of om te kijken. Op de uitnodiging van de jongen met de microfoon om iets over Europa te vertellen gaat niemand in. Hij vertelt dat voorbijgangers ook iets over Europa mogen schrijven op een groot stuk papier, dat op de grond ligt. Het maakt niet uit wat het is, zolang het maar over Europa gaat. De vrijwilligers geven het goede voorbeeld met teksten als ‘Europe is the greatest achievement in history of mankind’ (sic), maar niemand doet het ze na. Na drie kwartier pakken de vrijwilligers hun spullen weer op en gaan naar huis.

Amsterdam

Drie weken later gaat het op de Amsterdamse Noordermarkt niet anders. Zo’n dertig meter van een drukbezet terras staat een busje met een spandoek van #PulseofEurope. De kans is klein dat de bezoekers op het terras de manifestatie überhaupt opmerken: de muziek via de luidspreker is zacht en de speeches zijn op enkele meters afstand al nauwelijks te horen. Ze worden een paar keer ruw overstemd door luidruchtige mannen op langsvarende bootjes in de Prinsengracht wat verderop.

Hier in Amsterdam trekt Pulse of Europe zo’n twintig mensen. De aanwezigen praten Nederlands en Engels. De reden daarvoor ligt voor de hand: er zijn ook buitenlanders aanwezig, onder wie een vluchteling. Ook hier hebben de aanwezigen een internationaal profiel: zo komt een jongen die folders uitdeelt uit Italië. De Amsterdamse bijeenkomst is dubbel zo druk als die in Maastricht en inclusief twee vrijwilligers van Pulse of Europe uit Utrecht, die vandaag speciaal voor deze gelegenheid zijn langsgekomen.

De demonstranten staan in een kring en iedereen stelt zich voor. Ze roepen de voorbijgangers op zich bij de kring aan te sluiten. Veel animo is er niet, behalve van drie Duitse toeristen die al van Pulse of Europe hebben gehoord. De bijeenkomst levert het inzicht op dat ook hier mensen zijn die in het buitenland hebben gestudeerd via het Erasmusprogramma. Een man uit Zeist houdt een pleidooi voor de EU als ‘waardengemeenschap’. Een vrijwilliger vertaalt de Nederlandse speech in het Engels voor de buitenlanders. Vervolgens doet de groep enkele onduidelijke bewegingsoefeningen. ‘Voor als het mis gaat in Europa,’ klinkt het, ‘dan zijn we voorbereid.’

Hoe het ervoor staat

De aanwezigheid van Pulse of Europe is in Nederland minimaal. Wel zijn er meer demonstraties dan in andere EU-landen, waar de beweging ook probeert voet aan de grond te krijgen. De bijeenkomsten zijn in Nederland inmiddels niet meer wekelijks. Gegevens van Facebook geven een indicatie van de bekendheid van deze bijeenkomsten, al zeggen die gegevens niets over aanwezigheid bij de demonstraties. Van begin februari tot en met half juni vonden er in vijf Nederlandse steden in totaal 24 bijeenkomsten plaats. In Groningen, Utrecht en Eindhoven was dit eenmalig. In Groningen zeiden 55 personen langs te komen, in Utrecht 19 en in Eindhoven vijf. Bij die laatste bijeenkomst telde het Eindhovens Dagblad hooguit twintig aanwezigen.

In Amsterdam en Maastricht zijn de groepen het meest actief. In Amsterdam werden dertien bijeenkomsten gehouden, met gemiddeld elf geplande aanwezigen. In Maastricht werden van de acht bijeenkomsten er slechts twee goed bezocht: op 23 april kwamen 132 mensen langs en op 30 april 55. Bij de resterende zes bijeenkomsten zeiden gemiddeld wederom elf Facebook-bezoekers aanwezig te zullen zijn. Slechts een enkele keer is sprake van een indrukwekkende opkomst.

Minimaal

Is het verrassend dat Pulse of Europe in Nederland zo marginaal is? Eigenlijk niet: andere organisaties die namens burgers voor de EU strijden — zoals de Europese Beweging — doen het in ons land niet beter. Een studente vertelt in Maastricht dat iedereen een groep van Pulse of Europe kan beginnen zolang er maar vier vrijwilligers zijn en men de tien uitgangspunten onderschrijft. Dat levert in heel Nederland vijf groepjes vrijwilligers op, waarvan er twee regelmatig een bijeenkomst organiseren. Die trekken zo weinig publiek dat ze door buitenstaanders nauwelijks worden opgemerkt.

Pulse of Europe is misschien een succes in Duitsland, waar kennelijk meer belang wordt gehecht aan de EU dan elders. Wellicht komt hier het nog altijd niet verwerkte trauma van de Tweede Wereldoorlog om de hoek kijken. ‘Ik beschrijf mezelf niet als Duitser,’ zegt Röder, ‘maar als Europeaan. En voor het eerst zie ik de vrede in mijn leven in gevaar komen door de populistische stromingen.’ In Duitsland bestaat het EU-gevoel dus wel. De burgers die echter nu bij de EU betrokken hadden moeten raken, halen er hun schouders over op.