Toen Ron Leenders aantrad als bestuurder van CASA kon hij niet vermoeden dat hij een beerput zou aantreffen. Laat staan dat hij kon vermoeden dat hij als strontschepper de Nederlandse abortuszorg compleet op haar kop zou zetten. Vier dagen voor Kerstmis spreken we af in zijn woonplaats Maastricht, om terug te blikken op een veelbewogen jaar. 

Tegen het middaguur schudden we elkaar de hand in café Forum aan de Sint Pieterstraat. Het is druk in het café. De andere gasten overstemmen ons gesprek. We besluiten een nieuwe locatie te zoeken en komen uit bij het nabijgelegen Regionaal Historisch Centrum. Leenders komt er wel vaker en we krijgen een stel sleutels die toegang bieden tot een kapel van de Oude Minderbroederskerk. De komende twee uur vormt dit kerkgebouw het decor voor een gesprek over de teloorgang van de grootste abortuskliniek van Nederland, waarin de voormalig bestuurder zich onder meer afvraagt: ‘Wie zijn eigenlijk die medisch specialisten die voor CASA werken?’

Faillissement met grote gevolgen

CASA, ooit een keten van zeven abortusklinieken door het hele land, kwam vorig jaar in zware problemen. Er bleek jarenlang ten onrechte voor miljoenen euro’s aan zorg te zijn gedeclareerd. Het was bestuurder Ron Leenders die aan de bel trok, nadat hij in oktober 2016 aantrad en deze ‘onregelmatigheden’ – volgens hem gestart onder zijn voorganger Bert van Herk –  ontdekte. Kort daarna alarmeerde Leenders de Nederlandse Zorgautoriteit, het ministerie van Volksgezondheid en zorgverzekeraars. Die wilden al het te veel betaalde geld terugvorderen.

Door de dreiging van miljoenenclaims werd CASA Medical, de medisch-specialistische tak van de organisatie, op 8 augustus 2017 failliet verklaard. Vanaf dat moment werd er door Leenders en zijn staf hard gewerkt om de abortushulpverlening, die is ondergebracht in CASA Klinieken, veilig te stellen. Dit was niet alleen van belang voor het voortbestaan van CASA, maar kende ook een groot maatschappelijk belang: de organisatie was verantwoordelijk voor de helft van alle abortussen in ons land. 

Ondanks alle inspanningen lukte het niet om CASA Klinieken te redden; op 9 november 2017 werd ook deze tak failliet verklaard. Voor het eerst sinds 1970 moet onze hoofdstad het nu zonder abortuskliniek stellen. Ongewenst zwangere vrouwen moeten langer op hulp wachten of uitwijken naar andere klinieken, soms zelfs naar België. 

Terug op het oude nest

Ron Leenders is medicus. Hij werkte in het verleden als abortusarts bij een van de stichtingen die later is overgenomen door CASA. De afgelopen jaren heeft hij zich gespecialiseerd in de financiering van zorg. Hij vervulde verschillende functies bij zorgverzekeraars, waaronder VGZ. In het voorjaar van 2016 krijgt hij de kans om terug te keren op het oude nest; CASA Klinieken zoekt een nieuwe bestuurder. Leenders reageert op de vacature; enkele maanden later wordt hij gekozen tot nieuwe directeur.

‘Ik ben op 3 oktober begonnen, dat was op een maandag. In de loop van de eerste paar weken liep ik tegen een aantal zaken aan waardoor ik vraagtekens kreeg. Ik maakte mij zorgen of de manier waarop zorg binnen CASA geregistreerd en gedeclareerd werd wel voldeed aan wet- en regelgeving. Die zorgen waren dusdanig dat ik daarvan de Raad van Toezicht op de hoogte heb gesteld en ook de Nederlandse Zorgautoriteit. De contractering voor 2017 kwam aan de orde, CASA Medical zou net als in andere jaren contracten sluiten met zorgverzekeraars. Het was aan mij als bestuurder om die contracten te ondertekenen. Ik heb op enig moment besloten die contracten niet te tekenen, omdat ik te grote vraagtekens had.’

Een van de dingen die Leenders in twijfel trekt, is of de vergunning voor CASA Medical, een zelfstandig behandelcentrum, in voldoende mate op orde is. ‘In 2005 was er een vergunning aangevraagd om een zelfstandig behandelcentrum op te richten, laten we zeggen een soort mini-ziekenhuis. Die vergunning was afgegeven voor de locatie in Leiden, de vergunning voor de andere locaties was afgewezen om technisch-administratieve redenen, als ik het goed heb. Dat maakte dat ik nogal zorgen had of je überhaupt nog wel medisch specialistische zorg zou mogen leveren vanuit de andere locaties. Als er medisch specialistische zorg wordt verleend of betaald, zoals het geval was, dan verwacht je dat die zorg ook daadwerkelijk geleverd wordt door medisch specialisten. In het geval van CASA Medical zou dat dan moeten gaan om gynaecologen, dermatologen en urologen. Dus ik was benieuwd: wie zijn eigenlijk die medisch specialisten die voor CASA werken?’ Nadat Leenders deze zin heeft uitgesproken blijft hij secondenlang stil. ‘De stilte die ik nu laat vallen, is de stilte die ik toen ervoer.’

Veruit het grootste deel van de zorg die CASA leverde, blijkt te worden uitgevoerd door basisartsen. Toch werd, zo ontdekt Leenders, deze zorg jarenlang in rekening gebracht tegen het veel hogere medisch specialistische tarief. De keten van abortusklinieken liet daarmee cliënten en zorgverzekeraars te veel geld betalen.

Voor 8,8 miljoen opgelicht 

Met de eerdere schandalen in de abortuszorg nog vers in het geheugen, zoals de fraude bij de Haagse abortuskliniek Preterm Rutgers, is de Nederlandse Zorgautoriteit wel geïnteresseerd in de vondsten van Leenders. In januari 2017 start de toezichthouder een onderzoek. Dat onderzoek leidt op 14 februari van dat jaar tot een inval in het hoofdkantoor van CASA in Den Haag. Er wordt beslag gelegd op de boekhouding en andere informatie zoals mailwisselingen en notulen. Ook worden verschillende betrokkenen verhoord.

'Ik ben ervan overtuigd dat we ons zorgproces veel efficiënter en veel effectiever hadden kunnen inrichten'

Leenders zet de activiteiten van CASA Medical stop en dringt aan op een onafhankelijk onderzoek. Hij wil zeker weten dat hij niets over het hoofd ziet, want: ‘De beerput moet helemaal leeg.’ Voor dat onderzoek wordt KPMG Forensics ingehuurd. Onderzoekers van de accountantsorganisatie duiken in de boeken en spreken met alle medewerkers die betrokken waren bij de bedrijfsvoering. De eerste resultaten van het onderzoek tonen aan dat de ‘onregelmatigheden’ aanzienlijk groter zijn dan aanvankelijk gedacht. De Volkskrant krijgt het rapport in handen en bericht naar aanleiding daarvan dat CASA tussen 2012 en 2016 zorgverzekeraars voor 8,8 miljoen euro heeft ‘opgelicht’.

Over dit onderzoek wil Leenders niets zeggen omwille van de vertrouwelijkheid van het rapport, maar hij vertelt wel over een andere ontdekking die hij deed, namelijk dat CASA naar zijn beoordeling bijzonder inefficiënt werkte. ‘Wat we zagen is dat we met onze zeven locaties zoveel potentiële behandelcapaciteit hadden dat we niet vijftienduizend à zestienduizend behandelingen konden doen, zoals we dat jaar in, jaar uit deden, maar dat we er in principe wel dertigduizend konden doen. Dat zijn dus alle abortussen in het land. Daarmee zeg je eigenlijk dat je een heel hoge improductiviteit hebt in de organisatie en daarvan vonden we toch echt dat het aangepakt moest worden. Ik ben ervan overtuigd dat we ons zorgproces veel efficiënter, veel effectiever en ook veel prettiger voor de patiënt hadden kunnen inrichten.’

Geen vetpot?

Opvallend zijn ook de arbeidsvoorwaarden bij CASA. Abortusartsen zijn basisartsen, maar worden bij CASA beloond op het niveau van medisch specialisten in loondienst. ‘Ik denk dat je best mag zeggen dat de arbeidsvoorwaarden heel goed waren.’

Volgens de voorganger van Leenders, Bert van Herk, was de abortushulpverlening beslist geen vetpot voor de zorgorganisaties. Abortussen worden gefinancierd door de rijksoverheid door middel van een subsidie, een vast bedrag per verrichting. In eerdere gesprekken met FTM en Argos stelde Van Herk dat de huidige subsidieregeling een adequate bedrijfsvoering in de weg staat: ‘Abortusklinieken hebben door de tijd heen voortdurend geroepen: de bekostiging is te weinig, te klein, die regeling die deugt niet. Dat maakt alleen maar dat als abortusklinieken financiële problemen hebben opgelopen of tekorten hebben, dat ze die nooit meer kunnen inlopen.’

'Het kan naar mijn idee veel beter voor minder geld'

Dat is Leenders niet met hem eens: ‘Ik vind iets heel anders. En ik realiseer me dat ik mijzelf daarmee nog minder populair maak bij de collega’s in de abortushulpverlening. Ik denk dat de subsidie ruim voldoende is. Dat de manier waarop er gesubsidieerd wordt en de manier waarop er al dan niet wordt toegezien op de abortushulpverlening een beter hulpverleningsproces in de weg zit. Het kan naar mijn idee veel beter voor minder geld.’ 

De zaak is niet meer te redden

In oktober neemt Leenders afscheid van CASA Klinieken, de enige tak van de organisatie die dan nog bestaat. Zijn stevige optreden heeft hem niet geliefd gemaakt bij zijn medewerkers. De hervormingen die hij doorvoert, zorgen voor de nodige weerstand. Voor de medewerkers, de Raad van Toezicht, maar ook voor Leenders zelf is het duidelijk dat hij niet de juiste persoon is om aan het hoofd te staan van het nieuwe CASA, dat met een opgeschoond geweten de toekomst tegemoet treedt. De laatste weken voor zijn vertrek staan in het teken van de reddingsoperatie die de abortushulpverlening veilig moet stellen. Leenders heeft een route uitgestippeld aan de hand waarvan CASA Klinieken de claims van het ministerie van Volksgezondheid binnen enkele jaren kan afbetalen. Hij trekt de deur achter zich met het vertrouwen dat zijn missie is volbracht.

Een maand later blijkt de werkelijkheid totaal anders. Op 9 november stuurt interim-bestuurder Co’tje Admiraal een mail aan de medewerkers met de boodschap: ‘CASA Klinieken kan de miljoenen claims uit het (recente) verleden niet opvangen. Dit betekent dat CASA Klinieken gisteren door de rechtbank van Den Haag failliet is verklaard. Dat is een harde boodschap, juist nu we met ons allen zo goed op weg zijn om aan een betere toekomst te werken.’

‘Ik ben er heel erg van geschrokken,’ zegt Leenders. ‘Er lag een plan om CASA Klinieken overeind te houden. Met ABN Amro bank was een nieuwe financieringsovereenkomst gesloten. Het ministerie was op de hoogte van onze toekomstplannen. Ja, het zou de eerste maanden pittig worden, maar na verloop van tijd zou de rust terugkeren. Dan verbaast het mij dat na zo’n korte tijd een faillissement de uitkomst is.’ 

Ton Horn is als voorzitter van de Raad van Toezicht van CASA betrokken bij het faillissement en de poging tot een doorstart die daarop volgde. Horn en zijn collega’s zijn slechts  twee maanden lid van de Raad van Toezicht. Zij treden in september aan als vervanging voor de oude Raad, die door een gebrek aan vertrouwen naar huis is gestuurd door de stafmedewerkers en ondernemingsraad. ‘Er was wel een plan,’ erkent Horn, ‘maar dat bleek niet zo goed te zijn. Al snel bleek dat er veel meer financiële verplichtingen lagen dan aanvankelijk werd gedacht. Zo hadden we door alle problemen veel minder productie gedraaid en dat moesten we allemaal terugbetalen aan het ministerie. Daarnaast hebben we veel juridische kosten gemaakt, bijvoorbeeld door het KPMG-onderzoek.’

Het doek valt

Om CASA Klinieken voor een faillissement te behoeden, werd de CASA-organisatie door Leenders opgeknipt in drie losse stichtingen, met elk een eigen bestuur. Twee van die drie stichtingen, CASA Medical en CASA Nederland, worden in augustus van 2017 failliet verklaard. Horn vertelt: ‘Wij dachten dat op die manier eventuele claims niet op de CASA Klinieken verhaald konden worden. Maar de curator, Marc Udink, vertelde ons dat claims wel degelijk terecht kunnen komen bij de Klinieken.’ In reactie op Horn zegt Leenders dat hij in zijn plan wél rekening heeft gehouden met ‘besmettingsgevaar’ van CASA Klinieken. ‘Er was altijd een risico op besmetting. Dat risico hebben we zo klein mogelijk gemaakt. Bovendien ontslaat het je niet van de plicht om je tot het uiterste in te spannen om ten eerste de abortuszorg veilig te stellen en ten tweede aan je terugbetalingsverplichtingen te voldoen. Een liquiditeitsprobleem werd verwacht voor het derde kwartaal 2018: niet in 2017,' stelt de oud-bestuurder.

Een doorstart onder de naam City Abortus Klinieken mislukt al snel: leveranciers verliezen het vertrouwen en vragen om grotere financiële zekerheden, verhuurders verhogen de huurprijs van de panden en in de omgeving azen andere abortusklinieken op de plek die CASA achterlaat. Op 24 november gebeurt het onvermijdelijke: het doek valt voor de CASA abortusklinieken. 

En nu..

Wat overblijft is het onderzoek van de Nederlandse Zorgautoriteit. Die heeft dat volgens NZa-woordvoerder Sietske Ligtvoet overgedragen aan het OM: ‘Het onderzoek is besproken in het Centraal Selectie Overleg Zorg (CSO), waarin onder andere het OM en de FIOD zitting hebben. Tijdens dit overleg worden betekenisvolle zaken besproken. Naar aanleiding van die vergadering heeft het OM besloten de zaak over te nemen.’ Dit is niet de eerste melding van misstanden bij CASA die het OM bereikt, in oktober deed het ministerie van Volksgezondheid ook al aangifte.

'Ik denk dat alle betrokkenen best een beeld hebben bij welke zaken onrechtmatig kunnen zijn geweest'

Het OM wil voorlopig niet op de zaak ingaan. Een woordvoerder laat weten: ‘Op dit moment onderzoeken we of er aanknopingspunten zijn die een strafrechtelijk onderzoek rechtvaardigen.’

Voormalig toezichthouder Ton Horn geeft aan dat hij niet gesproken heeft met het OM. Wel zegt hij te weten dat bestuurder Leenders met vertegenwoordigers van het OM heeft gesproken, ‘natuurlijk niet als verdachte, maar als getuige.’ 

Oud-CASA-bestuurder Leenders zwijgt over het onderzoek door het OM. Na een veelbewogen jaar heeft hij de abortuszorg verlaten. ‘Ik denk dat de beerput leeg is. Ik denk dat alle betrokkenen best een beeld hebben bij welke zaken onrechtmatig kunnen zijn geweest. Wat open blijft staan, is de vraag: hoe heeft dat nu zo kunnen gebeuren?’ 

FTM doet al enige tijd onderzoek naar de teloorgang van de CASA Abortusklinieken. In ons dossier kun je artikelen vinden over alle hoofdrolspelers in deze zaak. Zo spraken we onder meer met Bert van Herk, die wordt aangewezen als het brein achter de vermeende declaratiefraude.