Exclusief: het voorwoord van ‘De kaalslag bij Defensie’

‘Pang pang!’ Met dat geluid imiteren militairen tijdens trainingen het geluid van het schieten. Noodgedwongen, omdat er gebrek is aan kogels, vertellen bronnen binnen Defensie aan RTL Nieuws. Het is augustus 2015. PVV-afvalligen Bontes en Van Klaveren stellen Kamervragen aan minister Hennis: ‘In hoeverre is een krijgsmacht die niet eens voldoende munitie heeft om schietoefeningen te houden in staat haar grondgebied te verdedigen?’ Twitter ontploft door de ‘pang pang’-affaire: ‘Hopen dat de Russen niet meelezen…’ ‘De kogels zijn al op voordat de oorlog begonnen is.’ En bij sommige politici werkt ‘pang pang’ op de lachspieren. ‘Militair moet pang pang roepen, heerlijk zo’n bericht’, reageert D66-leider Pechtold op Twitter. Zijn collega Slob van de ChristenUnie vindt het hilarisch.

Zes weken lang kunnen er binnen de gehele krijgsmacht helemaal geen kogels besteld worden

Dat de militairen daadwerkelijk een periode op kogelrantsoen moeten, blijkt uit een vertrouwelijke e-mail van de Defensietop die de researchredactie van RTL Nieuws in handen kreeg: ‘In een eerdere fase zijn jullie op de hoogte gebracht van de problemen met de munitie binnen Defensie in de breedste zin van het woord. De problemen waren en zijn groot, waardoor […] er een freeze periode is afgesproken.’ In juni 2015 ‘bevriest’ Defensie de munitie: zes weken lang kunnen er binnen de gehele krijgsmacht — landmacht, luchtmacht, marine en marechaussee — helemaal geen kogels bij het centrale magazijn besteld worden. Opleidingen voor het schieten met sommige munitie worden geschrapt. ‘Mooier kan ik het niet maken, maar er is echt geen munitie.’ Het is lachen met Pechtold en Slob, maar niet binnen militaire kringen. Defensie erkent het probleem en verdeelt de munitie tot de problemen zijn opgelost. ‘Daarmee is niet altijd voldoende munitie beschikbaar voor overige oefeningen en trainingen. Defensie begrijpt heel goed dat militairen daar niet altijd gelukkig mee zijn,’ reageert de woordvoerder van Defensie, die zich zacht uitdrukt. Het tekort vergroot de al bestaande onrust onder het personeel van Defensie. En het is fnuikend voor het moreel.

Maandenlang helemaal niet, of niet serieus trainen is funest voor paraatheid. ‘Dan krijg je een gat in de trainingsopbouw’, reageert oud-generaal-majoor Harm de Jonge. ‘Je hebt dan een aantal maanden niet gebouwd aan vertrouwen met het gebruik van het wapen.’

Als reactie op de lacherige opmerkingen van Pechtold en Slob durft Commandant der Landstrijdkrachten (CLS) Mart de Kruif het aan om een historische vergelijking te trekken met de Tweede Wereldoorlog: ‘In 1940 was dat tekort er ook zonder enige twijfel. De gevechtsverslagen spreken van mitrailleurs met 60 patronen en karabijnen met een tiental schoten. Op zich is dat schokkend.’ In zijn persoonlijk verhaal op Facebook nuanceert de hoogste generaal bij de landmacht zijn historische vergelijking overigens meteen: ‘Als insider weet ik dat de situatie bij Defensie nu van een volstrekt andere orde is. Gelukkig maar.’ Zijn punt moet de landmachtchef dan nog maken. ‘Wat mij echt aan het denken heeft gezet is dat sommigen, ook vandaag, het gebrek aan munitie gelaten tot zich nemen. Daar haak ik af. Militair zijn is geen spelletje. Wij zijn de enige beroepsgroep in Nederland waarbij de opdracht boven alles gaat, ook je eigen leven. […] ‘Pang pang’ roepen past daar niet in en is ook niet grappig. Toen niet, nu niet, en in de toekomst niet.’

Ook verantwoordelijk minister Hennis heeft geen goed woord over voor de lollige Pechtold en Slob. Dat Kamerleden grappen maken over Nederlandse militairen die door een nijpend kogeltekort ‘pang pang’ moeten roepen bij schietoefeningen, zorgt volgens Hennis voor ‘een vernietigend beeld’ over Defensie. Minister Hennis maakt zich niet geheel onterecht zorgen over het beeld dat ontstaat over haar krijgsmacht. Maar zij heeft hier toch ook een beetje boter op haar hoofd. Terug naar november 2014, wanneer CDA-Kamerlid Raymond Knops een motie indient om de (munitie)voorraden op peil te brengen: ‘Constaterende dat de krijgsmacht kampt met tekorten aan munitie en reservedelen en, als gevolg daarvan, met een beperkte inzetbaarheid’ verzoekt Knops namens verschillende partijen de regering ‘de voorraden munitie en reservedelen structureel op peil te brengen en te houden, op een niveau dat in overeenstemming is met het ambitieniveau van Defensie.’ Regeringspartijen PvdA en de VVD van Hennis verwerpen met steun van GroenLinks en SP de motie van Knops. Pechtolds D66 steunde de motie wel en heeft naar eigen zeggen de minister regelmatig aangesproken op het kogeltekort bij de krijgsmacht. ‘We hebben elke keer opnieuw vragen gesteld, als de Rekenkamer zorgen uitsprak over het gebrek aan munitie. Dan moet de minister niet verbolgen doen als wij een cynische grap maken. Hennis kan haar aandacht beter besteden aan de boel op orde brengen.’

Het kogeltekort is meer dan een mediagenieke schreeuw om aandacht. De Nederlandse krijgsmacht piept en kraakt. Het schort aan munitie en reserveonderdelen en er is een tekort aan onderhoudspersoneel. Defensie vult het ene gat met het andere. Onderdelen uit de ene F-16 houden de andere F-16 in de lucht, waardoor Nederland met de grootste moeite vier F-16’s kan sturen om Islamitische Staat in Syrië en Irak te bestoken. Noodgedwongen kannibaliseert de krijgsmacht. De laatste restjes inzetbaarheid worden uit Defensie geperst, om te laten zien dat Nederland ondanks het relatief lage Defensiebudget toch een goede bondgenoot is.

Voor de lieve vrede binnen Defensie wordt de pijn van bezuinigingen uitgesmeerd over de verschillende krijgsmachtdelen

Defensie is getroffen door grootschalige bezuinigingen, maar het is te simpel om de oorzaak en oplossing van de kaalslag bij Defensie te reduceren tot een financiële kwestie. Defensie is ook slachtoffer van politieke visieloosheid. Opeenvolgende regeringen schuiven moeilijke keuzes door, en voor de lieve vrede binnen Defensie wordt de pijn van bezuinigingen uitgesmeerd over de verschillende krijgsmachtdelen. Het toppunt van bezuinigingen en complete visieloosheid wordt bereikt onder de kabinetten Rutte-1 en Rutte-2. Het resultaat is dat de Nederlandse krijgsmacht op papier nog heel veel kan, maar in de praktijk van veel nog maar een klein beetje. En dat is dan nog van korte duur. Ons land heeft een moderne en multifunctionele krijgsmacht, maar deze is amper inzetbaar.

En dat terwijl onveiligheid naar Europa toe kruipt. In Oekraïne woedt een oorlog. Het Midden-Oosten explodeert, met oorlogen in Syrië, Irak en Jemen. Islamitische Staat heeft stevig voet aan de grond gekregen aan de overkant van de Middellandse Zee in Libië. Terroristische aanslagen van IS treffen Europese steden, en Europa worstelt met de toestroom van mensen die op de vlucht zijn voor oorlogen elders. Nederland leunt voor haar veiligheid op individuele bondgenoten, de Europese Unie, de Verenigde Naties en de NAVO, maar de internationale gemeenschap verzwakt, twijfelt en kwakkelt. Tegelijkertijd versterkt Poetin zijn militair apparaat en toont zijn spierballen in Oekraïne en Syrië. Europa beeft en Nederland zit met een leger waar de kogels op kunnen raken.