Vrijdagmiddag, kort na het sluiten van de markt, kondigde het Russische staatsbedrijf Gazprom aan dat er voor onbepaalde tijd helemaal geen gas via de Nord Stream 1 pijplijn meer wordt geleverd. De leveringen zouden zaterdag worden hervat, na een eerdere pauze. Maar volgens Gazprom zou er een nieuw technisch defect zijn ontdekt. En ook: paar dagen eerder had Gazprom bekend gemaakt dat het over het eerste halfjaar van 2022 een recordwinst van 42,6 miljard euro had geboekt.

Hoewel de Russen beloven dat de levering van hun gas via een andere route zal verlopen – Oekraïne – lijkt de Europese energiecrisis zich eerder te verdiepen dan dat er licht aan het eind van de tunnel gloort.

De Russische actie leidt ‘mogelijk tot een “oorlogswinter”, maar bedreigt ook onze financiële stabiliteit’

Enkele landen hebben na de aankondiging van Gazprom meteen stappen genomen. Zweden bijvoorbeeld. Premier Magdalena Andersson (van de sociaaldemocratische SAP) stelde zaterdag in een ingelaste persconferentie dat de Russische actie niet alleen ‘mogelijk leidt tot een “oorlogswinter”, maar ook onze financiële stabiliteit bedreigt’.

Haar regering heeft daarom tientallen miljarden euro gereserveerd om noodlijdende energiebedrijven overeind te houden. Ze vreest dat energiebedrijven omvallen als ze door de combinatie van hoge gasprijzen en leveringsverplichtingen niet langer aan hun financiële verplichtingen kunnen voldoen. De Zweden houden er blijkbaar rekening mee dat de energiecrisis kan omslaan in een financiële crisis, die uiteindelijk de hele economie platlegt. 

Ook in Duitsland werd de portemonnee getrokken. De regering van bondskanselier Olaf Scholz maakte na lange nachtelijke onderhandelingen op zondag bekend dat ze 65 miljard euro ter beschikking stelt, onder meer om de financiële nood van burgers te lenigen. Dat geld moet worden opgebracht door excessieve winsten van energiebedrijven te belasten. Een onorthodoxe stap, die tot voor kort nog voor onmogelijk werd gehouden. ‘Ons land gaat een moeilijke tijd tegemoet,’ verklaarde Scholz. 

In Den Haag bleef het oorverdovend stil. Het nieuws werd afgelopen weekend gedomineerd door de Grand Prix van Zandvoort. Max Verstappen won, zoals voorspeld.

Den Uyl

De afgelopen dagen heb ik vaak aan de oliecrisis in de herfst van 1973 gedacht. Ik was toen 10, dus ik herinner me vooral die paar autoloze zondagen met het rolschaatsen op autowegen. Daar was de lol trouwens snel van af. Ook staan de bezorgde blikken van mijn ouders me bij, wanneer ze de krant lazen en naar het journaal keken – we woonden in een prachtig oud huis dat in de late achttiende eeuw was gebouwd. Aan de isolatie was sindsdien niet veel veranderd. Waar ooit houtkachels knisperden, snorden nu gaskachels. Maar de tijd van het goedkope gas waarmee Nederland was gezegend, was ineens voorbij.

In een toespraak richtte toenmalig premier Joop den Uyl (PvdA) zich in een speciaal ingelaste televisie-uitzending tot het Nederlandse volk. Aanleiding voor zijn optreden was de olieboycot die de Arabische landen tegen Nederland hadden afgekondigd.

Wat de kijker van nu zal opvallen is hoe kalm en realistisch de premier de oliecrisis uiteenzette. Hier sprak een staatsman die niet aarzelde zijn vinger precies op de zere plek te leggen. In klare taal, in plaats van die van Jip en Janneke. Tegelijk schuwde hij praktische adviezen niet – rijd niet harder dan 100, zet de verwarming lager, sluit de gordijnen.

Maar het meest indrukwekkend is Den Uyls profetische blik. ‘We moeten beseffen dat we niet kunnen voortgaan met het verbruik van beperkte voorraden brandstoffen en grondstoffen zoals we de laatste kwart eeuw hebben gedaan. Zo bezien keert de wereld van voor de oliecrisis niet terug. [..] Het is een tijd waarin we harde feiten moeten erkennen.’

Den Uyls toespraak is later nogal eens bekritiseerd. De sociaal-democraat zou geen rekening houden met de menselijke inventiviteit, en het volk angstig maken, mogelijk zelfs verlammen. Toch zijn zijn woorden vandaag de dag, in de huidige energiecrisis, nog even waar als toen. Alleen is er nu niemand die ze uitspreekt. Het torentje zwijgt.

Den Uyl kondigde harde maatregelen aan, waarbij in lijn met het motto van het rood-roomse kabinet ‘de zwaarste lasten gedragen worden door de sterkste schouders’. Ook riep hij op tot samenwerking en begrip, voor als we met zijn allen tegen elkaar geklemd in overvolle bussen en treinen zouden staan. ‘Als we daartoe bereid zijn, dan wordt het geen koude winter, al vriest het nog zo hard.’

Tijdens deze warme zomerdagen is het moeilijk voor te stellen, maar winter is coming.

Wat nu?

De urgentie van de huidige energiecrisis dringt in Nederland zeer langzaam door. Zalvende woorden gaan gepaard met halfbakken maatregelen. Terwijl de huidige situatie zowel huishoudens als bedrijven midscheeps raakt. 

Hoe is die lethargie te verklaren? Zijn het de tot op het bot verdeelde en versnipperde politieke verhoudingen? Of hopen we in ons achterhoofd stiekem dat als de nood echt aan de man komt, de gaskraan in Groningen tegen alle beloftes in toch weer wordt opengedraaid?

Het toeval wil dat de parlementaire enquête over de aardgaswinning vorige week is hervat. Uit de verhoren tot nu toe doemt het beeld op van een rücksichtslose overheid die van ons aardgas willens en wetens – en met de zegen van de politiek – alleen de baten wilde zien en vooral: die wilde incasseren. In dat licht is de hoop op verlossing uit Groningen niet eens ongerechtvaardigd.

Daarmee is de vraag hoe we deze crisis moeten aanpakken niet opgelost. Hoop is immers geen strategie

Maar daarmee is de vraag hoe we deze crisis moeten aanpakken niet opgelost. Hoop is immers geen strategie.

Ook op de redactie van Follow the Money hebben we het antwoord niet. Nog niet. Daarom willen we met onze leden in gesprek over deze prangende kwestie. We nodigen je uit om hieronder zelf je vragen te stellen, je kennis en ervaring met ons en andere FTM-leden te delen. Misschien heb je nagedacht over een oplossing, ergens een inspirerend voorbeeld gezien, of heb je een suggestie voor een FTM-onderzoek. 

De ervaring leert dat de gemoederen daarbij soms hoog oplopen. We verzoeken je daarom met klem een paar spelregels in acht te nemen. Zo vinden we respect voor elkaar wezenlijk. Sta open voor de mening van een ander. Zie een reactie niet als een manier om je opvattingen in beton te gieten. 

En vooral: blijf beleefd. Schelden en beledigen is op ons reactieforum niet toegestaan. Gebeurt dat wel, dan wordt zo’n reactie verwijderd. Ook willen het graag bij dit thema houden. Snijd dus niet een onderwerp aan dat niets met de energiecrisis te maken heeft. We hopen dat we op FTM.nl zo een goed gesprek kunnen voeren over de aanpak van de energiecrisis, waarbij we van elkaar kunnen leren.