De aanslag op Charlie Hebdo doorklieft als een sabel onze ziel en bijna ieder woord dat erover wordt gezegd maakt de wond rafelig. In dit soort situaties houd ik mijn mond, tenzij er een goede reden is dat niet te doen. Ik kijk naar politici, burgemeesters en mensen op tv met rouwhoofden, die zich opeens identificeren met personen die ze bij leven als hofnarren zouden betitelen. Post mortem wordt de hofnar de ridder van het vrije woord; het wapen van de democratie. Ik zie die hoofden en het oprechte verdriet in hun ogen, maar uit hun monden stijgen de echo’s van sussende woorden op. Matigende woorden, decennia lang. Tegen kunstenaar Aat Veldhoen, die een tekening maakte van Koningin Juliana in een orgie met premier Den Uyl en de burgemeester van Amsterdam en zich moest melden bij de politie.

Matigende woorden. Tegen Ayaan Hirshi Ali, die streed tegen vrouwenbesnijdenis, de islam een destructieve, nihilistische doodscultus noemde en bijna op de brandstapel belandde

Tegen Gerard Reve, die een ontmoeting met God beschreef in de gedaante van een ezel met wie hij de liefde bedreef en werd aangeklaagd voor godslastering. Tegen Ayaan Hirshi Ali, die streed tegen vrouwenbesnijdenis, de islam een destructieve, nihilistische doodscultus noemde en bijna op de brandstapel belandde. Tegen Theo van Gogh, die moslims voor geitenneukers uitmaakte en het met de dood moest bekopen. Tegen Geert Wilders, die een nieuw woordenboek kan vullen met zijn uitspraken en al ruim tien jaar wordt beveiligd. En zelfs nu al weer met de oproep deze aanslag toch vooral niet aan een geloof te koppelen. Moet dat nou zo ongenuanceerd? Zo grof? Dat kan toch ook wat minder kwetsend? Woede om de dood van de hofnar, die wij bij leven vragen zijn toon te matigen omdat we niet voor de gevolgen willen instaan.

Vrijheid verplicht

De wereld op zijn kop. De vrijheid van meningsuiting is absoluut. Er zitten geen grenzen aan, anders dan die bij wet voorgeschreven. Vragen om matiging van die vrijheid is niets minder dan je eigen brevet van onvermogen tekenen: alsjeblieft, wees niet zo luid, radicaal, fel, geestig, lomp, want ik ben voldoende sterk noch ontwikkeld om het te kunnen incasseren, plaatsen, pareren, negeren, ontkrachten, of de kern van waarheid erin te kunnen handelen. Wat triest dat we in een vrije samenleving, waarin middelen en mogelijkheid voorhanden zijn om je in te lezen, weerbaar te maken, kennis te vergaren, te debatteren, eigenlijk zeggen: ik ben te lui dat allemaal te doen. Leuk dat er mensen zijn die investeren in de moed, de tijd en het intellect nodig om ruimte te creëren in onze geest, mensen die ons verplichten na te denken en een standpunt in te nemen. Maar doe maar niet. Want ik ben niet bereid de investering te doen hun moed met de mijne te ontmoeten.

Het is tegen een atleet zeggen: overdrijf niet zo met sporten, want het confronteert me met mijn eigen dikke reet

Het is tegen een atleet zeggen: overdrijf niet zo met sporten, want het confronteert me met mijn eigen dikke reet. Tegen een uitblinker: doe niet zo streberig, want daardoor lijk ik minder slim. En tegen de geloofscriticus: doe niet zo fel, want dan moet ik me in de materie verdiepen. Zo trekken we steeds verder naar elkaar toe, de marges om je uit te spreken worden kleiner en de mensen die van buitenaf in die enge, bijeengeklitte massa de frisse lucht der absurditeit blazen, wordt dringend verzocht in ons midden te komen staan. Eén voor één, tot er geen enkele marge meer over is. Onze vrijheid vrijwillig opgegeven.

Verzetstraining

Laat deze gruwelijke aanslag één ding duidelijk hebben gemaakt: de vrijheid van meningsuiting is onze enige spierbal en we hebben die laten verslappen. Dus nu, meer dan ooit: roep niet op tot matiging, maar investeer in je eigen weerwoord. Snoer politici niet de mond, maar kom eens met een ijzersterk repliek. Wuif niet iets weg als stompzinnig of smakeloos, maar formuleer een alternatief. Hoe grover, absurder, kwetsender en onfatsoenlijker de uiting, hoe groter het beroep op de wederpartij om zinnig te reageren en daarin zijn eigen stem te vinden. Dat vereist training. Als we dan toch íets hebben geleerd van de Tweede Wereldoorlog, is het niet dat we kunnen voorkomen dat iemand vreselijke dingen zegt, maar dat we moeten voorkomen dat de toehoorder de zin niet van de onzin kan onderscheiden. De keerzijde van vrijheid: deze voorhanden hebben, maar te lui zijn ‘m te verzilveren.