Ron Leenders is een man die er geen gras over laat groeien. Hij is eind 2016 pas net aangetreden als bestuurder van CASA klinieken als hij de organisatie al opschudt met een reeks opzienbarende ontdekkingen. Hij meldt de Raad van Toezicht dat CASA jarenlang de wet heeft overtreden. De grootste abortuskliniek van Nederland heeft namelijk ten onrechte miljoenen euro’s aan zorggeld ontvangen, zo zegt hij. Op maandag 7 november 2016 wordt er op zijn verzoek een extra vergadering met de Raad van Toezicht belegd.

‘Te goeder trouw’

De Raad van Toezicht is verbijsterd over de ontdekkingen van de kersverse bestuurder. Het bericht dat de klinieken waarop zij toezicht houden de wet overtreden, komt voor hen als donderslag bij heldere hemel. Uit notulen van de vergadering op 7 november, die in handen zijn van Follow the Money, blijkt dat Paul den Boer, vicevoorzitter van de Raad van Toezicht en lid van de financiële commissie, niet op de hoogte was van het feit dat CASA tarieven in rekening bracht die hoger waren dan het wettelijk maximum. Consulten aan cliënten werden apart in rekening gebracht terwijl deze al bij de prijs van een behandeling waren inbegrepen. Aan buitenlandse cliënten werd te veel geld in rekening gebracht voor een tweede trimester-abortus. Zo staat in de notulen:

‘Desgevraagd vertelt Paul den Boer dat het toezicht vanuit de financiële commissie te goeder trouw is uitgegaan dat de tarieven volgens de norm waren. Het vaststellen van de tarieven is de taak van de bestuurder; de financiële commissie kijkt alleen of CASA door de vastgestelde prijzen niet op langere termijn in financiële problemen komt.’ 

Duurder declareren

Kort na zijn aantreden controleert Ron Leenders de administratieve processen van de organisatie. Aangezien hij in het verleden enkele jaren bij zorgverzekeraar VGZ heeft gewerkt, is hij goed op de hoogte van de wet en regelgeving van de zorg. Al snel constateert hij dat de wijze waarop CASA zorg declareert niet juist is. De meeste onrechtmatigheden doen zich voor bij CASA Medical. Dit is de ‘medisch specialistische’ tak van de CASA-organisatie, die zich onder meer bezighoudt met het plaatsen van spiraaltjes, soa-testen en uitstrijkjes. 

Deze zorg werd vergoed door zorgverzekeraars vanuit de veronderstelling dat de handelingen werden uitgevoerd door medisch specialisten. ‘Op basis van deze overeenkomsten [contracten met verzekeraars, red.] declareert CASA Medical de verrichtingen bij zorgverzekeraars terwijl CASA geen medisch specialisten in huis heeft,’ zo vertelt Leenders tijdens de vergadering. De verrichtingen bij CASA Medical werden uitgevoerd door basisartsen, voor het werk van basisartsen gelden lagere tarieven. Ruim tien jaar lang heeft CASA Medical de behandelingen ten onrechte in rekening gebracht tegen het veel hogere specialistische tarief. Naar aanleiding daarvan wordt besloten in de vergadering: ‘Het is belangrijk om nu transparant te communiceren en met de verzekeraars in gesprek te gaan. Het is te veel om af te dekken.’ 

Dubieus een-tweetje met STAR

Een andere praktijk die Ron Leenders aan de kaak stelt, is de deal met de STAR Medisch Diagnostische Laboratoria in Rotterdam. Het Rotterdamse laboratorium voerde gynaecologische onderzoeken uit, zoals het controleren of een spiraaltje goed zit. Hoewel de vrouwen door hun huisarts naar STAR werden verwezen als zijnde een aanbieder van eerstelijnszorg en de behandelingen op de locatie van STAR werden uitgevoerd, declareerde CASA Medical de verrichtingen bij de zorgverzekeraar. Als verondersteld aanbieder van medisch specialistische zorg kon CASA Medical meer geld voor deze verrichtingen ontvangen. De winst werd gedeeld door de twee zorgaanbieders.

Deze deal is tot stand gekomen met medeweten van de Raad van Toezicht, zo bleek uit eerder onderzoek van Follow the Money en Argos. In een interne memo van 18 november 2009 probeert oud-bestuurder Bert van Herk de toezichthouders te overtuigen met argumenten als: ‘Waarschijnlijk zal CASA Medical de vier grote zorgverzekeraars kunnen contracteren voor een prijs van rond de € 130 per verrichting. Het honorarium voor de uitvoerend gynaecoloog zal rond de € 50 per verrichting liggen. Daarbij blijft voldoende financiële ruimte om andere kosten te dekken en voor een goede winst voor beide partijen.’ Voordat Van Herk de deal met STAR bezegelt, legt hij deze voor aan huisadvocaat Mascha Bots. Zij is uiterst kritisch en stelt expliciet dat er hoe dan ook ‘geen DBC gedeclareerd mag worden’. Desondanks gaat de deal door met goedvinden van de Raad van Toezicht.

Tijd voor actie

Leenders vindt het nodig om snel actie ondernemen. Na zijn speurtocht door de organisatie ziet hij geen andere mogelijkheid dan de activiteiten van CASA Medical te beëindigen. Voor het declareren van medisch specialistische zorg zijn specialisten nodig en hij heeft geen idee waar hij die op zo’n korte termijn vandaan moet halen. Daarom zet hij geen handtekening onder contracten met zorgverzekeraars voor 2017, wat betekent dat verzekeraars de zorg niet meer vergoeden.

‘Kunnen we niet samen kijken of we de inhoud boven tafel kunnen krijgen?'

Ondertussen lijken de toezichthouders met name de schuld te zoeken bij de controlerende accountants, zo blijkt uit de notulen van een vergadering op donderdag 1 december 2016. ‘Waarom hebben jullie niets opgemerkt,’ vraagt toezichthouder Ivo van der Klei aan Daniëlle Geleedst en Marc Buijs van het accountantskantoor Grant Thornton. Daar kunnen de accountants geen antwoord op geven. Geleedst stelt dat er een onafhankelijk onderzoek moet komen. Maar de Raad van Toezicht voelt er meer voor om de problemen voorlopig binnenskamers te houden. Zo oppert toezichthouder Rita Harmsen: ‘Kunnen we niet samen kijken of we de inhoud boven tafel kunnen krijgen?’ De mogelijkheid van een intern onderzoek wijst accountant Geleedst van de hand, want: ‘Er moet onderzocht worden of hier sprake is van fraude en dat moet door een onafhankelijke partij gebeuren.’

Tweedeling binnen CASA

Leenders wil direct alle instanties, zoals het ministerie van Volksgezondheid en de NZa, op de hoogte brengen van zijn bevindingen. Daar zijn niet alle leden van de Raad van Toezicht het mee eens, Paul den Boer en Ivo van der Klei willen liever eerst intern onderzoek verrichten en in een later stadium pas de NZa inlichten. ‘Zo moet de NZa wel een boete opleggen,’ stelt Van der Klei. Den Boer merkt op dat het CASA kan beschadigen als Leenders onvoorbereid het gesprek met de NZa aangaat.  

Leenders moet de nodige moeite doen om de Raad van Toezicht te overtuigen. Het leidt tot een tweedeling in de organisatie. Leenders vreest dat hij het veld moet ruimen. Zo vertrouwt hij één van zijn naaste medewerkers toe dat er een interne RvT-vergadering is gepland waarbij zijn functioneren wordt besproken. Hij vreest dat hij niet verder mag gaan als bestuurder en dat alle ‘onregelmatigheden’ die hij heeft geconstateerd dan blijven liggen.

Geen vertrouwen in het toezicht

Binnen CASA is juist een omgekeerde tendens in ontwikkeling: het vertrouwen in de Raad van Toezicht daalt, en wel tot een dieptepunt. De ondernemingsraad en de stafmedewerkers besluiten in december 2016 het vertrouwen in de Raad van Toezicht op te zeggen. Drie leden van de Raad van Toezicht moeten direct het veld ruimen, terwijl voorzitter Jeanne Bruijn en de vicevoorzitter aanblijven in wat zij zelf omschrijven als een ‘demissionaire toestand’.

Niemand binnen de CASA-organisatie lijkt enig idee te hebben van wat de demissionaire status van de overgebleven toezichthouders betekent. Duidelijk is wel dat het niet op een slechter moment had kunnen komen. Zorgverzekeraars kunnen miljoenen terugvorderen en de vraag is of CASA dat overleeft. De belangrijkste taak van ‘demissionaire’ toezichthouders De Bruijn en Den Boer is het benoemen van een nieuwe Raad van Toezicht. Daar blijken zij de nodige tijd voor nodig te hebben. Pas in september 2017 treedt een nieuwe Raad van Toezicht aan, negen maanden nadat de OR en de stafmedewerkers het vertrouwen in de oude Raad van Toezicht hebben opgezegd. 

Die negen maanden zijn een turbulente periode voor de CASA-organisatie. Maandenlang wordt er gesproken over een mogelijke reorganisatie. In augustus van dit jaar wordt het faillissement aangevraagd van CASA Medical en stichting CASA Nederland. De Raad van Toezicht heeft een dag voor het indienen van dit verzoek haar toestemming gegeven, van de ‘demissionaire status’ werd daarbij geen melding gemaakt. 

Vraagtekens van de curator

Curator Marc Udink, die verantwoordelijk is voor het afhandelen van het gedeeltelijke faillissement van de CASA-organisatie, bespreekt in zijn eerste voortgangsverslag ook de rol van de Raad van Toezicht. Hij is verwonderd over het verschijnsel van een ‘demissionaire’  Raad van Toezicht. Volgens Udink bestaat zoiets namelijk niet: ‘Een zodanige stijlfiguur is in het bedrijfsleven maar ook in de Governancecode Zorg onbekend. Als men het ergens niet mee eens is, dan treedt men af of men schorst of ontslaat de bestuurder. Waarschijnlijk is dit tekenend voor de spanning of verschillen van inzicht tussen de Raad van Toezicht en de bestuurder over de te volgen koers. De bestuurder was – na zijn eerste onderzoek – immers bezig met een grote schoonmaak. Mogelijk was de robuustheid van dit ingrijpen de kiem van deze tegenstelling,’ zo schrijft de curator in zijn verslag. 

 'De vraag laat zich stellen of aanhoudende signalen genegeerd zijn'

Verder stelt Udink de vraag of de toezichthouders wel voldoende alert en proactief zijn geweest. ‘Het moet voor de Raad van Toezicht als een schok zijn gekomen dat de zorg en administratieve processen gebreken vertoonden. Dit is op zichzelf niet zo vreemd. Van een Raad van Toezicht kan niet worden verlangd dat de leden in detail op de hoogte zijn van dit soort processen op de werkvloer. De vraag laat zich evenwel stellen of aanhoudende signalen genegeerd zijn en externe waarschuwingen uit het veld en publicaties over CASA in de wind geslagen zijn. Een mens houdt immers niet voor niets toezicht. Dat vereist alertheid en een proactieve houding.’ Daarom kondigt Udink een onderzoek aan naar het functioneren van de toezichthouders.

Een beetje net als een kabinet

Heeft Udink een punt? We leggen de vraag voor aan de Nederlandse Vereniging van Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ). Directeur Marius Buiting wil niet op deze specifieke zaak ingaan, maar is wel bereid te spreken over wat je in het algemeen van toezichthouders  in de zorg zou mogen verwachten. ‘Je kunt niet tot in detail weten of alle tarieven kloppen, maar zodra je het gevoel hebt dat de rechtsgrond ontbreekt, dan moet je dit laten verifiëren door een accountant. Datzelfde geldt voor fouten met declaraties. Als zorg op een verkeerde manier wordt gedeclareerd en zorgverzekeraars vorderen geld terug, dan moet je uitzoeken waardoor dat komt.’ 

Bij de Raad van Toezicht van CASA was ‘het gevoel dat de rechtsgrond ontbreekt’ er niet. De financiële commissie, zo blijkt uit de notulen, was naar eigen zeggen ‘te goeder trouw’ en veronderstelde dat de tarieven niet hoger waren dan was toegestaan.

En wat betreft die demissionaire RvT, is Udinks verwondering daarover terecht? ‘Het verschijnsel van een demissionaire Raad van Toezicht ken ik niet, maar ik kan mij wel indenken wat daarmee bedoeld wordt. Als toezichthouder kun je niet van de een op andere dag alles uit je handen laten vallen. Je blijft verantwoordelijk totdat er een nieuwe Raad van Toezicht aantreedt. Het is een beetje te vergelijken met een kabinet dat na de verkiezingen blijft zitten totdat er een nieuw kabinet op het bordes staat,’ stelt Buiting. 

Hoe dan ook

Op welke punten de Raad van Toezicht tekort is geschoten zal moeten blijken uit diverse onderzoeken die op dit moment nog lopen. Wel is duidelijk dat er de nodige overtuigingskracht voor nodig was om de activiteiten van CASA Medical te beëindigen en om melding te maken bij de NZa van de grote hoeveelheid foute declaraties. Ook een onafhankelijk onderzoek door KPMG Forensics kon niet op veel belangstelling rekenen. Een aantal toezichthouders, zoals Rita Harmsen, wilde liever ‘samen de inhoud boven tafel krijgen’. Nooit hebben de toezichthouders aan de bel getrokken, ook niet toen de omstreden STAR-deal ter tafel kwam.

Op 9 november brachten FTM en Argos het bericht dat het doek is gevallen voor de CASA abortusklinieken. In augustus van dit jaar is een deel van de organisatie failliet verklaard (CASA Medical en CASA Nederland).Daarna zijn vele pogingen ondernomen om de klinieken voor de ondergang te behoeden, die hebben niet mogen baten. Een nieuwe stichting moet het werk en het personeel van CASA gaan overnemen.

Alle leden van de voormalige Raad van Toezicht zijn meerdere malen telefonisch en via de mail benaderd om medewerking te verlenen aan dit artikel. Zij waren geen van allen bereid met ons te spreken.