Waar zijn Schuman's Europese Waarden gebleven?

Bent u het ook zo zat om de Europese Commissie voortdurend te horen praten over ‘Europese Waarden’, terwijl een groot deel van de Europese bevolking gedwongen wordt in bittere armoede te leven? Ja, gedwongen, want ‘de programmalanden’ krijgen immers geld, zo luidt de rationalisering. Veel geld. Miljarden aan Europees belastinggeld zijn beschikbaar gesteld vanuit Brussel. Alleen wordt er niet bij verteld dat dit ‘solidariteitsgeld’ vooral ten goede komt aan de financiële sector. Want anders ‘destabiliseert’ het financiële stelsel… Het is ook niet verwonderlijk, alle negatieve berichten over de euro, de EU en ‘Europa’ van pakweg de laatste vijf jaar.

Er wordt niets gedaan met de onvrede die onder grote delen van de bevolkingen leeft

Er wordt niets gedaan met de onvrede die onder grote delen van de bevolkingen leeft, de Europese Commissie sluit haar ogen en oren voor terechte protesten en geeft de bankenlobby vrij spel. Juist daarom is het hypocriete beroep op die ‘Europese Waarden’ tenenkrommend en niet om aan te horen. Laten we eens teruggaan in de tijd, naar de oorspronkelijke uitgangspunten van de rechtsvoorgangers van de huidige Europese Unie, om van daaruit een extrapolatie te maken naar het heden. Want wat waren die beginselen waarop die Unie gegrondvest is ook alweer?

De Schumanverklaring

In diens befaamde Verklaring van 9 mei 1950 schreef wijlen Robert Schuman, de Franse minister van Buitenlandse Zaken, en ik citeer: “World peace cannot be safeguarded without the making of creative efforts proportionate to the dangers which threaten it. (…)Europe will not be made all at once, or according to a single plan. It will be built through concrete achievements which first create a de facto solidarity. The coming together of the nations of Europe requires the elimination of the age-old opposition of France and Germany.“ De vertaling op de site van de EC van deze passage luidt: 'De wereldvrede kan slechts worden bewaard door inspanning van alle positieve krachten welke hem tegen de dreigende gevaren kunnen beschermen. De vereniging van Europa kan niet ineens worden verwezenlijkt, noch door een allesomvattende schepping tot stand worden gebracht: het verenigd Europa zal moeten worden opgebouwd door middel van concrete verwezenlijkingen, waarbij een feitelijke solidariteit als uitgangspunt zal moeten worden genomen. Voor de vereniging van de Europese volkeren is het noodzakelijk, dat de eeuwenoude tegenstelling tussen Frankrijk en Duitsland wordt overbrugd.' Ziehier de kern van de 'Europese gedachte’: Nooit meer oorlog en ‘onderlinge, grenzeloze solidariteit’ als basis voor een vredelievend Europa. Deze wens stond aan de basis van de Europese Waarden, zoals die nog altijd gekoesterd worden door de Europese Unie, en uitgedragen op de site van de Europese Commisie.

De Europese Waarden

Deze waarden zijn: Eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Deze waarden hebben de lidstaten gemeen in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen.

Democratie wordt in de EU regelmatig buitenspel gezet

Tegelijkertijd wordt door de lidstaten en de Europese instituties de democratie regelmatig buitenspel gezet (denk aan het negeren van de uitslagen van diverse referenda over invoering van een Europese grondwet of de vervanging van de premiers in Italië en Griekenland destijds) en vallen er vraagtekens te plaatsen in hoeverre het trojkabeleid bijdraagt aan de ‘eerbied voor de menselijke waardigheid’. Als – zoals in Griekenland - ten gevolge van het bezuinigingsbeleid niet eens meer basale gezondheidszorg geboden kan worden, is er iets grondig mis met het handhaven van die ‘Europese Waarden’. Dan is er het massaal binnenlaten van economische vluchtelingen uit Noord-Afrika. Ook zogezegd vanuit ‘humanitaire overwegingen’. Dat daarmee de poort wagenwijd open wordt gezet voor terroristen of dat het sociale verzekeringsstelsel in veel Europese landen daarmee onder druk komt te staan, telt blijkbaar niet. Althans niet in overwegende mate. De logica van het beleid is ver te zoeken. Of toch niet? Nogmaals een citaat uit de Schumanverklaring van 9 mei 1950: 'Europa zal met meer middelen de verwezenlijking van een van zijn voornaamste taken kunnen voortzetten: de ontwikkeling van het Afrikaanse continent. Op deze wijze zal snel en eenvoudig de belangenversmelting worden bereikt welke onmiskenbaar is voor de oprichting van een economische gemeenschap en zal de mogelijkheid geschapen worden voor een ruimere en diepere gemeenschap tussen landen die lange tijd door bloedige tegenstellingen waren verdeeld.' Hieruit blijkt dat ‘de ontwikkeling van het Afrikaanse continent’ één van de doelstellingen van beleid was. In 1950 al. Was het idealisme of naïviteit? Wie het weet mag het zeggen. Feit is dat het immigratiebeleid van de EU bepaald niet alleen voordelen heeft opgeleverd, om het eufemistisch uit te drukken.

'In varietate concordia'

Maar als we nog eens teruglezen wat Robert Schuman en Jean Monnet destijds voor ogen stond met ‘Europa’, dan moeten we constateren, dat zij zich waarschijnlijk zouden omdraaien in hun graf als ze zouden zien hoe de huidige Europese leiders bezig zijn. Schuman en Monnet stelden een geleidelijke, stap-voor-stap benadering voor, niet het enorme expansie tempo die de EU de afgelopen decennia heeft gekenmerkt. Schuman bepleitte een Europa ‘in varietate concordia’, in verscheidenheid verenigd. Dus met behoud van en respect voor de eigen identiteit van de natiestaten. Eendracht in verscheidenheid tussen regio's, volkeren, naties en religies, met behoud van de 'Europese' waarden van grenzeloze solidariteit.

Van de oorspronkelijke idealen is in de praktijk weinig overgebleven

Dit zijn mooie gedachten die gekoesterd zouden moeten worden. Hetzelfde geldt voor de oorspronkelijke opzet van de bepalingen in het Verdrag van Maastricht (1992) en later Lissabon (2007): alle deelnemende landen houden zich aan de economische convergentiecriteria en houden hun eigen financiële broek op. Van al die mooie afspraken is niets terecht gekomen. En nu roepen de Europese instituten om het hardst dat Griekenland zich aan de afspraken moet houden. Je kunt je afvragen hoe geloofwaardig dat klinkt uit de kelen van notoire afspraakschenders. En hiermee wordt een cruciaal tekort blootgelegd: de geloofwaardigheid van de EU als het gaat over het nakomen van internationale afspraken. Dat geldt niet alleen voor de intergouvernementele verdragen, maar ook, misschien wel juist, als het gaat over het belijden van die kostbare ‘Europese Waarden’. Want als die met voeten getreden worden zijn ze evenveel waard als het papier waarop ze gedrukt staan. Niemand kan met droge ogen beweren dat wat nu gebeurt in Zuid-Europa in lijn is met die Europese Waarden.

Afgedwongen solidariteit

Als onderlinge solidariteit betekent dat deze wordt afgedwongen en dat vooral de bankensector wordt gered ten koste van de bevolkingen en belastingbetalers, dan is dat een uiterst eenzijdige solidariteit, die beslist geen recht doet aan de solidariteit die de founding fathers voor ogen stond. En daar komt nog iets bij: zelfs in de beste families wordt niet getolereerd dat er geen tegenprestatie staat tegenover geboden hulp. Het permanent financieel ondersteunen van zwakke landen door sterke landen zal dan ook onvermijdelijk leiden tot gefronste wenkbrauwen en een ondermijning van de bereidheid tot solidariteit. In die zin heeft de invoering van de euro niet geleid tot ‘bindmiddel’, maar juis gewerkt als splijtzwam.

Invoering van de euro heeft niet geleid tot ‘bindmiddel’, maar juist gewerkt als splijtzwam

‘Europa’ is ver afgedreven van haar oorspronkelijke idealen, om nog maar te zwijgen over het democratisch tekort. Het valt ook niemand uit te leggen waarom de mandarijnenkaste in Brussel fortuinen verdient, terwijl de bevolking overal de broekriem moet aanhalen. De EU – en met name de eurozone - is verworden tot een ondemocratisch, technocratisch en bureaucratisch gedrocht dat steeds meer weerstand oproept bij grote delen van de bevolking. Landen staan lijnrecht tegenover elkaar. En dat, terwijl de oorspronkelijke uitgangspunten van de Unie juist de lieve vrede had moeten bewaren. In dit licht wordt het de hoogste tijd dat de Europese leiders zich gaan herbezinnen op hoe het tij gekeerd kan worden. Op de oude voet voortgaan zal slechts verliezers opleveren.