Het is een unicum: een land dat haar crediteuren wel wil betalen, maar dat niet kan, en daarom in gebreke moet blijven. Het overkomt Argentinië, dat gisteren de deadline voor een rentebetaling overschreed. Het is het vreemde verhaal van de tweede Argentijnse schuldencrisis, dat begon met een zongebruinde Argentijnse premier en eindigde met een bejaarde Amerikaanse rechter.

De eerste schuldencrisis

Na jaren van hevige inflatie besloot de Argentijnse regering van Carlos Menem aan het begin van de jaren negentig om de peso aan de dollar te koppelen. Elke Argentijnse peso was voortaan vast inwisselbaar tegen één dollar. De inflatie kelderde, de economie herstelde zich, maar ondertussen werd er een enorme schuldenberg opgebouwd. Zoals dat gaat leidde dit uiteindelijk tot problemen. Des te meer, omdat de Argentijnse overheid genoeg dollars in kas moest houden om aan haar verplichting elke peso voor een dollar om te wisselen te voldoen. Het IMF, één van de grote crediteuren van Argentinië, adviseerde het land in 1999 de overheidsfinanciën te saneren. Argentinië raakte al snel in een negatieve spiraal, waarin bezuinigingen voor krimp zorgden en de krimp voor verdere bezuinigingen. In een poging de 1:1 peso/dollar koers te verdedigen moesten bovendien extreem hoge rentes tot wel 42 procent betaald worden. Het land belandde in een diepe economische crisis. Tegen december 2001 was de werkloosheid tot meer dan 20 procent opgelopen. Argentinië besloot tot drastische maatregelen. Ze kieperde het IMF het land uit, weigerde haar buitenlandse crediteuren te betalen en liet de peso-dollar wisselkoers los. Na twee kwartalen hevige krimp begon de economie eindelijk weer te herstellen.

Cirkelende gieren

De crediteuren zouden uiteindelijk ook nog een deel van hun ingelegde geld terugzien. In 2005 schikte Argentinië met een eerste groep van obligatiehouders, in 2010 met een tweede groep. Uiteindelijk zou zo’n 92,6 procent van alle staatsschuld onder deze schikkingen vallen, waarbij de schuldhouders tussen de 25-35 procent van hun inleg terug kregen. Alleen op de Kaaimaneilanden bleef een aantal hedgefondsen moedig weerstand bieden tegen de Argentijnse faillissementsafwikkeling. NML Capital, een hedgefonds van miljardair Paul Singer, kocht in 2008 voor 49 miljoen dollar, een fractie van de uitgifteprijs een serie Argentijnse staatsobligaties op. Singer is een befaamde gier, zijn fondsen kopen problematische leningen en aandelen op om er het maximale uit te halen. De opbrengsten kunnen enorm zijn, de verliezen eveneens.

Pari Passu

NML Capital besloot met haar Argentijnse staatsobligaties in de Verenigde Staten te gaan procederen om zoveel mogelijk terug te halen. Argentijnse staatsobligaties, die onder New Yorks recht vallen, bevatten een zogenaamde pari passu clausule. Pari Passu -- letterlijk: ‘op gelijke voet’ -- betekent dat alle obligatiehouders gelijk moeten worden behandeld. Dit vage stukje Latijn gaf NML de mogelijkheid om betalingen aan andere schuldhouders te blokkeren. NML Capital beargumenteerde namelijk dat er geen sprake was van gelijke behandeling van Argentijnse schuldeisers. NML deed niet mee aan de schikkingen van de Argentijnse schuldenberg. Ze kreeg daarom helemaal niks, terwijl andere crediteuren, die wel meegingen in de schikking, wel betaald werden. Ergo, andere crediteuren werden bevoordeeld ten opzichte van NML Capital. Na jaren van complexe procedures gaf de 83 jarige rechter Thomas Griesa het hedgefonds gelijk. Argentinië kon eigenlijk kiezen, of ze betaalde niemand, of ze betaalde iedereen het volle pond. Meer smaken waren er niet. Om dit vonnis kracht bij te zetten gaf Griesa opdracht aan de Bank of New York Mellon, die de Argentijnse betalingen aan geherstructureerde schuldhouders verzorgde, om haar betalingen aan andere crediteuren te staken, zolang NML niet betaald werd. Het is Argentinië daarmee onmogelijk gemaakt om aan haar verplichtingen aan andere crediteuren te voldoen.

NML Capital zou als Argentinië zou betalen, een rendement van maar liefst 1380 procent maken

NML Capital zou, als Argentinië conform de uitspraak van de Amerikaanse rechter zou betalen, een rendement van maar liefst 1380 procent maken. Argentinië weigert dit echter te betalen. En NML Capital weigert te schikken voor minder dan het volle pond. Daarmee wordt Argentinië een faillissement in geduwd en wordt de overige 92,6 procent van de crediteuren benadeeld.

Niemand gelukkig

Vreemd genoeg lijken er maar weinig partijen blij te zijn met de beslissing van rechter Griesa. Zelfs de American Bankers Association en de Amerikaanse overheid gaven aan ontevreden zijn met de gerechtelijke beslissing. Het probleem is namelijk dat vrijwel elke staatsobligatie een pari passu clausule bevat en New York één van de belangrijkste plekken is waar dit soort obligaties worden uitgegeven. Met deze jurisprudentie staat de weg vrij voor kleine groepen schuldhouders die niet mee willen doen aan schikkingen om afpersingstactieken te gebruiken om landen tot betaling te dwingen. Dat maakt New York tot een aanzienlijk minder aantrekkelijke plaats om obligaties uit te geven. Wat gebeurt er nu met Argentinië? Op korte termijn, niet heel veel. Het land was sinds 2002 toch al redelijk afgesloten van de internationale financiële markten. De schikkingen met crediteuren waren juist onderdeel van het herstellen van het vertrouwen in het land. Deze nieuwe episode doet die missie natuurlijk weinig goed. Op lange termijn zijn er vooral consequenties voor andere landen die failliet gaan. Het is door de Amerikaanse rechtbank extreem moeilijk gemaakt om als land tot een crediteurenakkoord te komen, omdat een kleine groep van onwilligen het hele akkoord kan omzeilen. Inmiddels zijn er, mede door de Argentijnse beslommeringen, al oplossingen gevonden. De meeste nieuwe staatsobligatiecontracten bevatten een zogenaamde 'collective action' clausule, een uitvinding van advocaat Lee Buchheit, die tevens voor Argentinië optrad. Door deze clausule kan een 75 procent meerderheid van de obligatiehouders de overblijvende 25 procent dwingen om mee te gaan in een verandering van de obligatietermen. Het zal echter nog lange tijd duren voor alle uitstaande staatsobligaties zonder deze clausule vervangen zijn.   De Amerikaanse rechtszaak is eigenlijk een klassiek geval van fiat justitia, et pereat mundus – laat recht zegevieren ook al vergaat de wereld. De enige die hier echt beter van zijn geworden zijn de gierenfondsen van Paul Singer.