Van de VIP-lijst naar de sanctielijst. Het overkwam Dmitri Rogozin. De Russische vice-premier kreeg tijdens het Nederland-Ruslandjaar nog een ‘uitgebreide rondleiding’ op het Nederlandse fregat Zr.Ms Evertsen dat samen met de onderzeeër Dolfijn speciaal voor de tweejaarlijkse Internationale Maritieme Defensiebeurs (IMDS) was aangemeerd in de haven van het Russische Sint-Petersburg. Tijdens een grote netwerkreceptie aan boord van de Zr.Ms. Evertsen kwamen afgevaardigden van de Russische en Nederlandse defensieindustrie en overheidsorganisaties bijeen. Nederlandse militaire snufjes werden gedemonstreerd en de Russische luchtmacht gaf tegelijkertijd een ‘spectaculaire luchtshow’. De Russische vice-premier Rogozin staat intussen op de sanctielijst die de EU en de VS opstelden naar aanleiding van de Russische annexatie van de Krim en de onrust in Oost-Oekraïne. Ook de NAVO reageert op de acties van president Vladimir Poetin in Oekraïne. De NAVO-landen die eerder nog zuchtten onder het Sovjet-juk zijn sinds hun verlossing altijd bang gebleven voor hernieuwde inmenging van Rusland. Onder andere de Baltische staten en Polen zien die angst nu in Oekraïne en eerder in 2008 in Georgië bewaarheid worden. Oekraïne en Georgië zijn geen lid van de Noord Atlantische Verdragsorganisatie, maar de NAVO geeft nu een signaal aan haar leden, en aan Rusland, dat de veiligheid van de aangesloten landen gegarandeerd is. Zo bewaken Franse, Britse, Poolse en Deense gevechtsvliegtuigen sinds gisteren het luchtruim van de Baltische staten. Als één van de maatregelen ‘ter geruststelling’ stuurt Nederland in NAVO-verband een mijnenjager naar de Oostzee.

Historische angst

Als geheel geeft de NAVO een duidelijk signaal af. Tot hier en niet verder. Maar individuele NAVO-landen geven minder geruststellende signalen. De historische angst van de NAVO-buurlanden van Rusland is niet van gisteren, maar toch zijn het juist NAVO-landen die de militair verzwakte tegenstander op de been helpen.

'Een sterke krijgsmacht om onze partners te laten luisteren naar onze argumenten'

Na jaren van verwaarlozing is de Russische krijgsmacht onder Poetin bezig met een inhaalslag. In 2012 schreef Poetin waarom: ‘Rusland kan niet alleen vertrouwen op diplomatieke en economische middelen om conflicten op te lossen. Ons land staat voor de taak om ter afschrikking haar krijgsmacht verder te versterken. Dit is een onontbeerlijke conditie voor Rusland om zich veilig te voelen en om onze partners te laten luisteren naar onze argumenten.’ Het Russische defensiebudget is omhoog geknald, waarop de defensie-industrie in verschillende NAVO-landen haar kans schoon zag om de Russische beer tijdens haar ogenschijnlijke winterslaap te voeden. En wie geeft ze ongelijk? Gedwongen door de economische omstandigheden wordt in de verschillende landen structureel bezuinigd op defensie, waardoor de orders sterk teruglopen. Rusland klopte aan bij het Franse staatsbedrijf DCNS en legt 1,12 miljard euro neer voor de eerste twee van vier beoogde amfibische aanvalsschepen uit Saint Nazaire. Deze Mistral is de eerste grote wapenverkoop van een NAVO-land aan Rusland en geeft een kwaliteitsinjectie aan de Russische krijgsmacht. De bevelhebber van de Russische marine was in zijn nopjes met de aankoop. Admiraal Vysotski, vertelde in 2009 dat de Russische marine met de Mistral haar missie tijdens het conflict in Georgië in 40 minuten had kunnen uitvoeren, in plaats van de toenmalige 26 uur. Voor 100 miljoen euro levert het Duitse Rheinmetall het eerste westerse trainingscentrum aan Rusland. In dit volgens de leverancier ‘meest geavanceerde systeem ter wereld’ kan de Russische krijgsmacht 30 duizend militairen per jaar trainen. Volgens Amerikaanse bronnen heeft training door Duitsers de Russen geholpen bij hun acties in Oekraïne.

Mark – Lord of War – Rutte

Ook de Nederlandse regering ziet al jaren brood in de Russische militaire wederopstanding. ‘Parallel met de krimp in de wapenexport geven de twee kabinetten Rutte vol gas om de Nederlandse militaire industrie te ondersteunen. Soms gebeurt dat door marineschepen uit te lenen ter promotie van de Nederlandse defensieindustrie,' zo schrijft Frank Slijper in zijn rapport voor de Campagne Tegen Wapenhandel. De wapenhandelanalist, die inmiddels werkzaam is bij Pax, schrijft verder dat het tijdens het Nederland-Ruslandjaar niet bleef bij de ‘hand en spandiensten’ van de Nederlandse marine op de defensiebeurs in Sint-Petersburg. ‘Dit werd nog eens dunnetjes overgedaan tijdens de NEVA beurs in september, ditmaal aan boord van het fregat De Zeven Provinciën.’ Onder andere Thales, Damen Shipyards en de Rotterdamse Haven vertegenwoordigden de Nederlandse industrie op de NEVA, de grootste vakbeurs voor scheepsbouw in de voormalige Sovjetregio. ‘Op die beurs showen we wat Nederland allemaal kan op Maritiem gebied,' zo vertelt luitenant ter zee der eerste klasse Rob Pulles in Alle Hens, het personeelsblad van de marine. ‘Radarsystemen, geïntegreerde communicatiesystemen, afwasmachines voor in de kombuis. Alles is daar on display. Het mes snijdt dus aan twee kanten. De Russen hebben namelijk veel interesse in onze producten.’

'De Russen hebben veel interesse in onze producten'

Het actieve wapenexportbeleid van het kabinet-Rutte leidt nog niet tot veel resultaat in Rusland. De afgelopen 10 jaar is er voor slechts een schamele 1,73 miljoen euro naar Rusland aan wapens geëxporteerd. Wapenverkopen zoals geshowd en besproken op de Nederlandse fregatten tijdens het Nederland-Ruslandjaar gaan echter niet over één nacht ijs. Ook met de doorvoer van wapens naar Rusland boekt Nederland weinig resultaat. De aantallen zijn laag, op één lading van ruim 2,5 miljoen patronen die in 2011 via de Haven van Rotterdam naar Rusland verscheept werd. Maar niet getreurd. Kijkend naar de exportvergunningen van ‘dual use’ goederen lijkt Rutte’s BV Nederland niet helemaal met lege handen te staan. Deze goederen kunnen ook militair ingezet worden en krijgen daarom speciale aandacht van de Nederlandse overheid. Maar ‘al jaren is onduidelijk welke vergunningen wel een militaire relevantie hebben. Het gaat dan vooral om nachtzichtapparatuur en sommige radar,' licht wapenhandelexpert Frank Slijper toe. ‘In het geval van Rusland wordt het gebruik meestal wel vermeld. Mogelijk door de gevoeligheid van leveranties aan het Russische leger, vanwege de mensenrechtenreputatie en de militaire operaties in de Kaukasus.’

Rusland jachtland

Slijper zet vraagtekens bij de in de exportvergunningen regelmatig terugkerende omschrijving ‘tbv de jacht’. ‘Kent Rusland zoveel jagers met nachtvizieren dat daarvoor beeldversterkerbuizen ter waarde van vele miljoenen euro’s vanuit Nederland worden verkocht?’ In de periode 2009 tot en met 2012 verstrekte Nederland voor ruim 21 miljoen euro aan vergunningen voor beeldversterkerbuizen met als bestemming Rusland, waarvan bijna 15 miljoen euro ‘tbv de jacht’.

De weerbarstige praktijk van 'dual use' goederen, zoals te zien op de website van Lahoux Optics.

Hoe is het te achterhalen of het product daadwerkelijk voor de jacht gebruikt wordt? We bellen met Photonis en Lahoux Optics, die geregeld op de Interpolitex wapenbeurs in Rusland staan. Photonis is één van de grote spelers in de wereld op het gebied van beeldversterkerbuizen, maar de medewerker die zou kunnen helpen was niet bereikbaar voor commentaar. ‘Ik weet niet hoe dat werkt,' vertelt Sales Manager Roy Ten Wolde van Lahoux Optics, dat naar eigen zeggen ‘maar een kleine speler’ is ten opzichte van Photonis. ‘Maar voor ons is dat ook niet belangrijk. Dat is aan de overheid.’ Uit antwoorden op Kamervragen van de toenmalige regering (2007) blijkt dat de overheid zich op haar beurt vooral baseert op de verklaringen van de koper. Voor grote wapenverkopen aan Rusland lijkt het kabinet-Rutte te moeten wachten op resultaten van de inspanningen in het Nederland-Ruslandjaar. Het zou ook helpen als de situatie in Oekraïne met een sisser afloopt. Dan kan de Nederlandse industrie vrijelijk verkopen aan Poetin. Door leveranties aan Rusland creëert de defensie-industrie tegelijkertijd nieuwe vraag. Door de Russische militaire wederopstanding gaan overal stemmen op de defensiebudgetten op te schroeven. Waar de Britse premier David Cameron pleit voor een wapenembargo tegen Rusland, ziet minister van Buitenlandse Zaken Frans Timmermans hier vooralsnog niks in.