
Waarom Stiglitz het mis heeft
Als de eurolanden door blijven modderen in plaats van verder te integreren, zal de euro verdwijnen, betoogt de Amerikaanse topeconoom Joseph Stiglitz in zijn nieuwste boek. Edin Mujagic beleefde de ondergang van een muntunie echter aan den lijve en legt uit waarom Stiglitz met zijn pleidooi voor een begrotingsunie de plank misslaat.
Het kan u bijna niet ontgaan zijn: de Amerikaanse econoom Joseph Stiglitz heeft een boek geschreven over de euro en noemt de munt daarin hét probleem van de Europese Unie. Ook Follow the Money sprak met Stiglitz. Kort samengevat luidt de strekking van zijn boek dat de euro mislukt is, maar nog wel te repareren is. Of, zoals Stiglitz het zegt: de eurolanden moeten een keuze maken: óf ze gaan veel verder met elkaar samenwerken, óf ze moeten de euro opdoeken. Doormodderen is geen optie.
Het eerste houdt in dat de schulden van elk afzonderliijk euroland de schulden van alle eurolanden gezamenlijk worden. Die landen zullen dus een begrotingsunie vormen, inclusief de daarbijbehorende transfers van rijk naar arm. Geen Nederlandse staatsobligaties meer, maar alleen eurobonds: staatsobligaties van de eurozone, waarvan een deel dan naar Den Haag zou vloeien. Hoeveel de eurozone zou moet lenen en hoe dat geleende geld dan wordt verdeeld onder de lidstaten, daarover zou dan logischerwijs een ministerie van Financiën van de eurozone gaan.
Stiglitz geeft zowel aan dat de euro mislukt is als dat de euro nog gered kan worden
Het tweede — het opdoeken van de euro — betekent zeer waarschijnlijk langdurige chaos in Europa. Deze analyse van Stiglitz kan rekenen op warme belangstelling van zowel politici die sterk pro-euro zijn, als hun collega’s die de munt liever vandaag dan morgen zien verdwijnen. Stiglitz geeft immers zowel aan dat de euro mislukt is en het waarschijnlijk beter zou zijn om ermee te stoppen, als dat de euro nog wel gered kan worden door van de eurolanden een volwaardige unie te maken. Beide kampen kunnen Stiglitz’ analyse dus als een grabbelton gebruiken om hun standpunt te onderbouwen met argumenten die afkomstig zijn van een Nobelprijswinnaar in de economie.
Stiglitz is een intelligente man. Ik deel zijn conclusie dat doormodderen geen optie is. Vroeg of laat zal een euroland er genoeg van krijgen. Doormodderen betekent dat de rekening voor het overeind houden van de gemeenschappelijke munt steeds hoger zal uitvallen. Wat Stiglitz in zijn leven echter nooit heeft meegemaakt, is een vergelijkbare situatie als die waarin de eurozone nu verkeert, inclusief de door hem gestelde keuze tussen verder integreren of uit elkaar gaan. Ditzelfde geldt overigens voor vrijwel alle economen die zich mengen in het publieke debat over de toekomst van de euro.
Het gebrek aan ervaring kan gevaarlijk zijn: iets dat op papier prima werkt, kan in de praktijk gedoemd zijn te mislukken. Niet zo heel lang geleden heb ik zoiets van dichtbij meegemaakt en de gevolgen ervan aan den lijve ondervonden.
Ervaringsdeskundige
Ik ben geboren in voormalig Joegoslavië, een federatie die bestond uit behoorlijk autonome deelstaten — inclusief een vetorecht op federale beslissingen — én een muntunie, met de Joegoslavische dinar als gemeenschappelijke munt. Ik heb daar onder meer het ontstaan van een crisis meegemaakt die in bepaalde opzichten vergelijkbaar is met die waarin de eurozone nu verkeert. En, relevanter, ik heb zowel de aanpak van die crisis als de gevolgen ervan mogen ervaren. Daarnaast ben ik een liefhebber van (monetaire) geschiedenis en een van de weinige economen die van mening is dat de geschiedenis ons meer kan vertellen over wat wel of niet werkt op economisch gebied dan alle indrukwekkend ogende wiskundige modellen waarmee economen over het algemeen schermen. Tot slot heb ik heel lang in een muntunie gewoond die prima functioneerde zonder dat er ooit maar sprake is geweest van een plan voor een begrotingsunie.
Aan de hand van die door velen vergeten lessen uit de geschiedenis en mijn eigen levenservaring zal ik betogen dat Stiglitz het verkeerd ziet. En dan bedoel ik niet zijn constatering dat de euro zoals we die nu hebben is mislukt, maar wel zijn oplossing: dat alleen verdere integratie de munt kan redden. Daarmee slaat hij, met alle respect die een Nobelprijswinnaar verdient, de plank mis.
Iets dat op papier prima werkt, kan in de praktijk gedoemd zijn te mislukken
Het zijn die eigen ervaringen op (monetair-)economisch en politiek gebied die ik met je wil delen. In de columns die ik wekelijks voor Follow the Money ga schrijven, zal ik ontwikkelingen in de Europese Unie analyseren en duiden. Ik doe dat mede op basis van mijn eigen ervaringen. Ik noem er alvast een paar: de aanloop naar en het uiteenvallen van een muntunie, het uiteenspatten van een land, een diepe economische en politieke crisis, hoge inflatie, hyperinflatie, nationalisme, fascisme — ik moest in 1992 met de moderne versie van een gele Jodenster op straat lopen — oorlog en het zijn van een vluchteling in een vreemd land. Ik heb het allemaal aan den lijve meegemaakt en het heeft mijn gedachten gevormd.
Theoretische modellen
Terug naar Stiglitz. Mijn ervaring met een vergelijkbaar probleem als dat de eurozone tegenwoordig heeft, heeft me geleerd wat we wel en wat we niet moeten doen om de euro te redden. Wat Stiglitz voorstelt is precies wat we níet moeten doen.
De Amerikaan slaat in mijn ogen de plank volledig mis omdat de stelling dat een verdere integratie tussen eurolanden de énige weg is om de euro te redden, simpelweg niet juist is. Ja, de theoretische modellen geven Stiglitz gelijk, maar dat zijn dezelfde modellen die de huidige crisis en de duur ervan niet zagen aankomen en keer op keer het einde van de crisis voorspelden terwijl die alleen maar erger werd. Maar dat andere prachtige lab dat economen tot hun beschikking hebben (en maar zelden gebruiken) leert ons een andere les.
"Ik heb in Joegoslavië het ontstaan van een crisis meegemaakt die in bepaalde opzichten vergelijkbaar is met die waarin de eurozone nu verkeert"
De geschiedenis laat ons enerzijds zien dat een muntunie best eeuwig kan bestaan zónder een begrotingsunie en anderzijds dat een begrotingsunie géén garantie is dat een muntunie er voor eeuwig zal zijn. Op dat eerste zal ik in een vervolgstuk uitgebreider ingaan. Van het laatste zijn legio voorbeelden, waarvan voormalig Joegoslavië er één is. Dat land beschikte over zo’n begrotingsunie waarvan velen nu menen dat die nodig is om de euro te redden, en de dinar-muntunie bestaat niet meer. In Joegoslavië speelden weliswaar andere problemen een rol, maar er zijn verrassend veel overeenkomsten met de crisis die zich nu in de eurozone en de EU voordoet. Ook daarover zal ik binnenkort op Follow the Money schrijven.
Huwelijkse voorwaarden
Laten we voor het gemak heel even aannemen dat Stiglitz gelijk heeft en dat de enige theoretische manier om de euro te redden een veel diepere integratie tussen eurolanden is. Hij staat daarin niet alleen: ECB-President Mario Draghi en zijn collega’s, de Eurogroep, de voorzitters van het Europees Parlement en de Europese Commissie, de president van de Europese Raad en veel economen zijn het met hem eens. Toch stel ik dan deze vraag: zou het in de praktijk, in de echte wereld, ook werken zoals in de modellen die in de ivoren torens van de economische wetenschap zijn gebouwd? Mijn antwoord daarop: de kans dat er komend weekend een Elfstedentocht wordt gereden is groter.
Zou het in de echte wereld ook werken zoals in de modellen die in de ivoren torens zijn gebouwd?
Voor een werkende begrotingsunie waarin we de inhoud van elkaars portemonnee bij elkaar gooien, zijn er namelijk spelregels nodig om chaos en freerider-gedrag te voorkomen. Als de huidige muntunie gelijk staat aan een lat-relatie (we delen één munt en voor de rest doet ieder zijn eigen ding), dan is een diepere integratie een huwelijk en daarvoor moeten we eerst enkele huwelijkse voorwaarden op papier zetten.
Wat voor soort spelregels hebben we dan nodig? Ik denk aan de regel dat iedereen de besluiten van zo’n gezamenlijk Europees ministerie van Financiën moet uitvoeren. Dan betreft het bijvoorbeeld besluiten over welke economische hervormingen nodig zijn en hoe, waar en wanneer ze moeten worden uitgevoerd. Zo’n ministerie zou besluiten moeten nemen met het oog op de gehele unie en zou dus niet alleen moeten kijken naar de belangen van individuele lidstaten. Dat betekent dat overstemmen er niet bijhoort, of dat, als er toch enige nationale autonomie blijft bestaan op begrotingsgebied, er regels komen over hoeveel en hoe lang elk land in het rood mag staan. Dat soort werk, zeg maar. En mochten er leden van de unie zijn die zich ondanks alles niet aan de afspraken houden, dan moet dat gezamenlijke ministerie van Financiën zowel de wil als de macht hebben om het naleven ervan af te dwingen.
Dat klinkt bekend. Bij de invoering van de euro hebben we óók wat van die spelregels met elkaar afgesproken. Over hoe hoog het begrotingstekort maximaal mag zijn, wanneer een tekort is toegestaan en wat een land moet doen om zijn tekort weg te werken. Het ontegenzeggelijke feit is dat al die regels stelselmatig met voeten zijn getreden.
Let op: het gaat me er even niet om of die regels ergens op sloegen — dat is een andere discussie. Het gaat me hier om het principe: aan gezamenlijke afspraken dien je je te houden. Over het veelgehoorde argument ‘maar als de regels stupide zijn, dan is het stupide je daar aan te houden, zoals in de huidige crisis’ kan ik kort zijn. Dat mag zo zijn, maar hoe verklaren we dan dat de eurolanden zich ook in economisch zeer goede jaren niet aan de regels hebben gehouden? Ondertussen bleek ‘Brussel’ noch in staat te zijn het naleven van de afspraken af te dwingen, noch bereid om in te grijpen als deze herhaaldelijk werden geschonden. In Frankfurt, bij de ECB, worden beslissingen met een simpele meerderheid genomen en hebben de zwakke eurolanden de centrale bank in feite gekaapt.
Naïef
Een begrotingsunie in de eurozone, volgens Stiglitz c.s. de enige manier om de euro voorgoed levensvatbaar te maken, zou dus gevormd worden door dezelfde landen die aangetoond hebben zich niet te willen en/of te kunnen houden aan de gezamenlijke regels die voor zo’n unie nodig zijn. Zo’n unie zou bovendien worden aangestuurd door hetzelfde machtscentrum dat niet in staat is geweest om naleving van de regels af te dwingen. Sterker nog, het zijn de twee machtscentra in de huidige eurozone zélf die keer op keer de regels negeren. Brussel heeft nog nooit ook maar een cent boete opgelegd voor buitensporige begrotingstekorten, en heeft zelf vaak een begrotingstekort, hetgeen volgens de Europese regels niet is toegestaan. En de ECB doet alles wat de bank volgens haar eigen grondwet niet mag doen.
De ECB doet alles wat de bank volgens haar eigen grondwet niet mag doen.
Wie met dat in het achterhoofd er nog steeds op vertrouwt dat een begrotingsunie in de eurozone zal werken, is óf zeer naïef, óf heeft enorme oogkleppen op. Het kan ook dat het zich houden aan de afspraken en regels niet belangrijk wordt gevonden. De kans dat dezelfde landen die zich sinds 1999 in een muntunie niet aan de regels hebben willen houden, dat in een begrotingsunie wél zouden doen, is hoe dan ook heel klein.
Volgende week ga ik nader in op de tweede reden waarom Stiglitz de plank misslaat met zijn conclusie dat verdere integratie van de eurozone nodig is om de euro levensvatbaar te maken. En in de weken erna volgen meer beschouwingen. Ik denk aan vragen als ‘moet Nederland uit de euro stappen?’ en aan de vraag hoe we, als de oplossing van Stiglitz inderdaad niet gaat werken, onze gemeenschappelijke munt in Europa wél levensvatbaar kunnen maken. En natuurlijk wat de Europese Unie en haar leiders kunnen leren van de ervaringen die in voormalig Joegoslavië zijn opgedaan.
66 Bijdragen
goof 4
Veel wat je zegt en vaststelt kan ik mee leven en snijdt hout maar het belangrijkste zeg je niet in de discussie wel of geen EU .
Over de euro wil ik het helemaal niet hebben want die zal nooit gaan werken in een 26 snelheden EU.
We hebben te maken met groepen van mensen met een totaal ander DNA wat inhoudt een totaal andere arbeids-moraliteit .
Hoe kan je met het samenvoegen van alle landen ooit bereiken dat de productiviteit van een Griek hetzelfde zal worden als van een Duitser.
Ik neem aan dat het toch niet de bedoeling is dat Noord Europa tot in de lengte van dagen Zuid Europa op sleeptouw blijft nemen en blijft sponsoren.
Dat uw ervaring in Joegoslavie opgedaan zal wel maar dat zijn voor mij toch splintergroepen met een vergelijkend DNA dus aan die ervaring heeft u niet veel lijkt mij om een EU samen te smeden tot een volk en een en dezelfde discipline en arbeidsmoraal.
De EU opsplitsen in een noord en zuid is nog de enige mogelijkheid om toch nog iets van een EU in stand te houden maar altijd als uitgangspunt dat ieder land zijn eigen broek moet ophouden want anders heeft geen vorm van een EU ooit kans van slagen .
Ben benieuwd naar uw verder bijdrages hier en hoe u denkt appels en peren met elkaar te kunnen kruisen want ik denk dat je misschien net als bij een paard en een ezel die wel nakomelingen kunnen krijgen maar deze kunnen zich niet voortplanten.
Robelia
goofZelfde verhaal als je van Milaan naar de punt van de laars ging.
Alleen de braafste jongetjes uit de klas houden zich aan de spelregels.
Het is een Noord-Zuid probleem.
Zit het in de zon?, of misschien in de genen.
Op rassenonderzoek rust sinds Nazi-Duitsland een taboe.
We willen allemaal zo graag gelijk zijn maar is dat wel zo?
Eric Smit 10
goofHet spijt me, we hebben het hier op FTM WEL over de euro. Uit je reactie blijkt verder dat je geen enkele moeite doet om het artikel van Mujagic op waarde te schatten.
goof 4
Eric Smiten als ik al niet meer mag vinden hoe ik over de euro denk dan .....
Gilles Wattel 1 3
Gedurende de tweede wereldoorlog was het gebied wat Joegoslavië was meer dan een puinhoop, er waren drie groepen verzetsstrijders, als je ze zo kunt noemen, vanwege collaboratie òf met Duitsers, òf met Italianen.
Die drie groepen werkten niet in het minst samen, je kunt denken dat ze elkaar meer bestreden dan dat ze de bezetters bestreden.
Nu nog weten de inwoners van het voormalige Joegoslavië nauwelijks wat er zich in de tweede wereldoorlog afspeelde, elk uit het opbreken ontstane landje heeft z'n eigen versie van WWII geschiedenis, die versies staan lijnrecht tegenover elkaar.
Revisionisme bestaat daar niet, er was nooit één waarheid.
Dat het Tito Joegoslavië ontstond was uitsluitend een gevolg van Britse machtspolitiek, de man die als sterkst werd gezien, Tito, werd gesteund, ook tegen de USSR.
Toen de sterke man dood was viel de boel uit elkaar, ook als omdat de vermeende dreiging, de USSR, niet meer bestond.
Dat was heel iets anders dan het einde van EU en euro, ik kan niet zien dat uit het einde van EUro oorlogen, etnische zuiveringen en burgeroorlogen gaan voortkomen.
Ook heeft elk van de EUro landen nog een centrale bank, die tot maar betrekkelijk kort geleden de eigen valuta regelde.
Wij kunnen in het continent Europa dus betrekkelijk eenvoudig afscheid nemen van de EU, en van de euro.
Boeken als onderstaand verschenen in het continent Europa niet, over die verschillende waarheden:
Branko Miljus, Hervé Laurière, ‘Assassins au nom de dieu’, 1951, Paris, 1991, Lausanne
Milovan Djilas, ‘Wartime. With Tito and the Partisans’, London, 1980
Franjo Tudjman, ´Horrors of War, Historical Reality and Philosophy’, 1996, New York
Een recent en, m.i. redelijk objectief boek is
Dennis P. Hupchick, ‘The Balkans, From Constantinople to Communism’, New York, 2001
bps
Gilles Wattel 1De Duitse muntunie per 1 juli 1990 na de hereniging Oost-West is ook een muntunie om te vergelijken.
Hierbij zijn taal-, geografische- en klimaatverschillen niet groot, maar wel zijn de cultuurverschillen -de gewoontes en gebruiken- ook erg groot, net als in de EU. In de muntunie VS zijn die juist weer klein.
Het verschijnsel muntunie is onderwerp en niet revisionisme van geschiedenis daarvóór.
Dat is niet gek. Dat is neutraal academisch en research.
Matthijs 11
bpsDe toon van je beginzin Gilles Wattel is inderdaad problematisch. De reeks artikelen van Edin met daarin de uitleg van de vergelijking is nog niet eens verschenen. "Hoe gek kun je zijn" is dan op zijn minst wat voorbarig ...
Eric Smit 10
Gilles Wattel 1Groet,
Eric
Gilles Wattel 1 3
Eric SmitOverigens meen ik dat ik mijn openingszin meer dan voldoende heb toegelicht.
Dat ik onverbeterlijk ben klopt helemaal, met Solsjenytsyn ben ik van mening dat je nooit met de waarheid moet sjoemelen.
Dan hierbij mijn dank aan allen hier waarmee wel discussie was te voeren.
Dat waren toch uitzonderlijk veel mensen.
Ik betreur het zeer dat Eric meent mij de mond te moeten snoeren, ook weer zonder argumentatie.
Wie mij wil schrijven gilleswattel@ziggo.nl
Als het daar te gek wordt hef ik dat adres op.
Roland Horvath 7
Eric Smit1/ In het artikel worden Joegoslavië en de eurozone naast elkaar vernoemd en de ordening in beide wordt besproken. De ordening van Joegoslavië, dat ontstaan is na WO I, is na WO II bepaald en beïnvloed door WO II. WO II is in het collectieve geheugen en de geschiedenis van Europa nog maar net voorbij. In het algemeen mag WO II niet genoemd en zeker niet termen als fascisme en nazisme =in -hoofdzaak -gestook -in -al -zijn -vormen. Zeker niet in verband met partijen waarop de termen van toepassing zijn. Nochtans het verleden bepaalt in hoge mate de huidige ordening. Zo ook de EU en de euro die reeds 80 jaar geleden vernoemd werden in Duitsland. Door medewerkers van IG Farben. Meer algemeen: Veelal moeten de economie, de politiek, het sociale en de geschiedenis in één geheel behandeld worden om begrijpelijk te zijn.
2/ FTM is een succes, het beïnvloedt het beleid van de NL overheid. Maar de meningen in artikels en commentaren zijn niet noodzakelijk gelijk aan de meningen van de 2 initiatief nemers want ze zijn afkomstig van het hele scala van auteurs van artikels en commentaren.
Gilles Wattel 1 3
Roland HorvathHet verbaast me dat ik nog kan schijven, ik kreeg een twee regelig bericht van hem dat ik geblokkeerd ben.
WWII is voor hem taboe, waarom, dat legt hij helaas niet uit.
Eric Smit 10
Roland HorvathMet vriendelijke groet,
Uw strenge tevens dienstbare hoofdredacteur
Eric Smit
Lydia Lembeck 12
Eric SmitEric Smit 10
Lydia LembeckHartelijke groet!
Eric
Lydia Lembeck 12
Eric Smitbps
In aansluiting op de vraag van 'Francis' van rethinkingeconomics.nl aan minister Dijsselbloem in het debat met Joseph Stiglitz (vanaf minuut 1.35.30) hoe economische politiek te democratiseren, is door voorlichting uitleg, onderbouwing, bewijs en debat.
Hoewel minister Dijsselbloem zich heeft te houden aan het doormodderscenario, gaf hij daar juiste antwoorden voor openheid, wat bij mij veel vooroordelen over Jeroen Dijsselbloem wegnam met een respectabele performance in z'n geheel in het debat met Stiglitz. Compliment.
Onbekend maakt onbemind.
Dat geldt zeker voor economische issues als -politiek- geforceerde eenheidsmuntunie.
Iedereen heeft er mee te maken en ondervindt gevolgen.
MvdB
bpsHet boek van Stiglitz zal ik niet lezen (heb het overigens wel als Duitse epub).
In wat ik tot nu toe van hem recent zag en las vond ik niets nieuws. FTM beleert me uitstekend.
Roland Horvath 7
Misbruiken van de euro:
A/ Door Duits geld, overschot veroorzaakt door de muntunie, is er in het vastgoed in Spanje ES een prijzenbubbel gecreëerd en meer algemeen inflatie in ES waardoor ES minder kon concurreren. Gelijk in de pas lopen van de 19 eurozone lidstaten was geen objectief. Het doel was gestoord neoliberaal: Het collectieve dat door de GMO gehaat wordt, namelijk de SZ moest er uit.
B/ Griekenland GR wordt geruïneerd door besparingen -want de productie en het inkomen van het komende jaar verminderen even veel als het bedrag van de besparingen, - om in GR een recessie en een prijsverlaging van de infrastructuur te veroorzaken die dan voor bijna niets te privatiseren is.
De bestedingen mogen vrij zijn voor consumenten, ondernemingen, overheid. Dus de begrotingspolitiek er uit evenals de besparingen.
Het monetaire bijstellen: Geen begrotingsunie, wel dichter bij huis:
1/ Een transfer unie van overschot landen naar tekort - zoals in ieder land bestaat van rijk naar arm door de SZ en de inkomsten belasting. Het overschot is vooral te wijten aan de eurozone. "Geen Nederlandse euro naar GR" is inciviek gedrag. Bedoeld is: Want de armen profiteren zo van de rijken.
2/ Iedere lidstaat een eigen 2e munt: Niet converteerbaar in andere valuta, niet op de beurs, in principe niet naar het buitenland. Om ruilhandel te betalen als de euro's naar het buitenland zijn gegaan. Ter vergelijking de FRANC en de WIR in Zwitserland. De WIR ook niet converteerbaar.
Lydia Lembeck 12
Roland HorvathConstance 4
Dit is onjuist, Stiglitz heeft in diverse publicaties de zwakheden van de DSGE en VAR modellen die voor (en nog na) de crises werden gebruikt besproken.
.
Zou hij wat preciezer kunnen aangeven welke modellen volgens hem door Stiglitz in z'n recente betogen worden gebruikt? Dan kunnen we wat specifieker dan met "Zou het in de echte wereld..." kritiek op Stiglitz modellering leveren.
Uiteraard kan men veel leren van de geschiedenis maar het is dan ook nogal verwonderlijk dat Mujagic (op z'n site) zo nadrukkelijk adverteert voor een politiek econoom die niet alleen de economen van de Duitse Historische School onophoudelijk uitschold ("historische Stumperei" , "engstirnige Ignorant", etc.) maar daarenboven meende dat, zij het enkel als "Notbehelf des Augenblicks", :
"Es kann nicht geleugnet werden, daß der Faszismus und alle ähnlichen Diktaturbestrebungen voll von den besten Absichten sind und daß ihr Eingreifen für den Augenblick die europäische Gesittung gerettet hat. Das Verdienst, das sich der Fascismus damit erworben hat, wird in der Geschichte ewig fortleben.“
aldus ene von Mises (Liberalismus 1927 pag. 46)
We zien overigens met belangstelling Mujagics' volgende bijdragen tegemoet.
Ab Flipse 2
Ook in Stiglitz heb ik geen enkel vertrouwen. Deze op en top eurofiel geeft ruiterlijk toe dat hij zich heeft vergist in de effecten van de euro. Hij geeft toe dat de euro is mislukt en doormodderen geen optie meer is. Wat een open deur! Dit bewijst dat het winnen van een Nobelprijs niet garant staat voor het hebben van visie. Wat ik nog veel stuitender vind is dat eurofiel Stiglitz doorgaat op zijn ingeslagen en heilloze weg van verdere integratie van de euro. Hij is ervan overtuigd dat een begrotingsunie alles recht maakt wat krom is.
Stiglitz geeft Brussel dus nog meer munitie om haar politieke macht uit te breiden en klinkt als muziek in de oren van hen die echt aan de touwtjes trekken (deep state). Wat een historische vergissing.
Pieter de jager 4
Brexit is een dode bij gevallen.
De Baltische staten zijn met tien doden uit de Sovjet Unie weggegaan.
Het opbreken van unies kan redelijk vreedzaam verlopen. Dat dit in Joegoslavië en nu Oekraïne niet is gebeurd komt wellicht omdat de mensen daar in meer schaarste leefden, nationalistischer en gewelddadiger waren dan in bovenstaande voorbeelden.
Ik denk dat twee verschillende euro's zonder bloedvergieten mogelijk is. Een noordelijke en een zuidelijke lijkt mij een prima plan.
Jan Smid 8
Ik heb begrepen dat als ik een product koop uit Italië er geen werkelijke kasstroom hoeft te ontstaan van mijn bank via de DNB en de ECB als centrale speler naar de Centrale bank van Italië en uiteindelijk naar de betreffende bank maar er gewerkt wordt met een systeem dat TARGET2 wordt genoemd. Althans, zo komt het bij mij over. Immers, een land waarvan de Centrale banken alleen maar geld overmaakt naar andere landen zonder iets te ontvangen van die andere landen, krijgt vroeg of laat een probleem. Devalueren van een munt kan niet, en bijdrukken van geld ook niet. Wanneer elk land zijn eigen munt had gehouden waren de problemen al direct zichtbaar geweest en ook de problemen kleiner.
https://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2016/dnb342673.jsp
https://nl.wikipedia.org/wiki/TARGET2
Daarnaast is er een kenmerk van het neoliberalisme: men wil alleen de voordelen ook als dat zou betekenen dat men elkaar niets gunt en er ook geen samenwerking is. Dat zien we feitelijk terug, ook in het stemgedrag van mensen als het over Europa gaat.
Ik zie het nut niet in van het trekken aan een dood paard.
Matthijs 11
Over de vergelijking met de muntunie van Joegoslavië: alhoewel iedere vergelijking wel ergens mis gaat, kun je er denk ik toch altijd wel iets uit leren.
Over het idee van een begrotingsunie een kanttekening: het hoeft toch niet zo te zijn dat -alle- overheidsuitgaven gezamenlijk gedaan worden? In de VS heeft iedere staat een eigen begroting en geeft iedere staat obligaties uit. De staten moeten, net als landen in de Eurozone, hun begroting op orde hebben (geen eigen "geldpers") en kunnen failliet gaan. Maar daarnaast is er een federaal budget: gefinancierd door federale belastingen plus federale obligaties. Als ik het goed heb is federale budget een kwart van het totaal.
Ik kan me dus voorstellen dat mocht er gekozen worden voor verdere integratie, er eerst een bescheiden gezamenlijk budget komt en eurobonds uitgegeven door de federale overheid. De begrotingen van individuele lidstaten blijven dan zoals ze zijn.
Michel Fleur 6
Precies het probleem. De elite heeft een geloof en heeft het nadenken overgelaten aan de hoog-in-de-ivoren-toren-gezeten economen. Die hebben nooit de moeite genomen om af te dalen naar de echte wereld. In plaats daarvan hebben ze waarnemingen van de echte wereld vervangen door ideologische axioma's en die vervolgens als fundament gebruikt voor hun wiskundige modellen. En wat wiskundig is, lijkt al snel wetenschappelijk. (Maar wiskunde is gewoon een handige tool).
Meute onder meute onder meute.
Lorenzo E. Fränkel 2
Michel FleurMichel Fleur 6
Lorenzo E. FränkelEchter, op dit moment overheerst de stroming die volledig bizarre aannames doet over de werkelijkheid. Deze levert nu de experts die zowel de politiek als de (mainstream) media adviseren.
Zolang de mainstream pers deze pseudowetenschappelijke kliek niet ontmaskert, verandert er weinig. Want een andere mening wordt al gauw door een expert met leuke papieren afgedaan als onzin.
Ik ben blij met je artikel en ik ben ook blij dat mensen als Stiglitz tenminste problemen aan de kaak stellen en dat er wat publieke discussie ontstaat. Ik hoop alleen dat het sneller gaat en door de grote media wordt opgepikt. Hoop.
(1)
Dan bedoel ik niet alleen andere economische stromingen, maar ook zaken als ethiek, de wetenschappelijke methode en wetenschapsfilosofie. In "mijn tijd" was dat zelfs verplichte stof bij natuurkunde! Een wiskundig model is zo slecht als de aannames waarop het gebaseerd is. Correlatie is geen oorzakelijk verband. Granger causality is sterker, maar nog steeds geen oorzakelijk verband. Enzovoorts.
Mario Popma 2
Michel FleurWat de oplossingen betreft heb ik mijn twijfels omdat het in mijn ogen problematische geldcreatieproces dmv rentedragend bankschuldgeld in handen van niet-publieke instellingen en buiten democratische controle, (ook) in het boek van Stiglitz niet Aan de orde komt.
Felix Van Hoften 3
Apekool
Felix Van HoftenOverigens heeft Edin in het verleden al meermalen mooie bijdragen aan FTM geleverd, klik bovenaan even op zijn naam om ze terug te lezen!
Lorenzo E. Fränkel 2
Felix Van Hoftengoof 4
Hieraan mogen wij wat conclusies aan verbinden vind ik ;
* Onze politici snappen geen klap van een economie
* Onze politici lullen als een kip zonder kop.
* En als dat niet het geval is en ze manipuleren ze de media horen ze niet in de politiek maar in de bak.
Verder laat het zien dat we de euro per direct moeten afschaffen en zorgt voor vrijwel alle onbalans in de EU .
Hein Dunsbergen 1
Alleen van toerisme wordt je niet vet. Maar ook in Portugal leven ouderen en kinderen, die willen gezondheidszorg en onderwijs. Ook in Portugal heb je economen aan universiteiten en die willen dik betaald hebben voor, ja voor wat eigenlijk. Als wij met ons exportoverschot, aardgas en tientallen miljarden pensioenopbrengsten per jaar al altijd tekorten op de begroting hebben dan is het voor Portugal onmogelijk om aan strenge begrotingsregels te voldoen zonder aan de bedelstaf te raken. Servië is een arm land maar ze hebben hun eigen munt en hoeven niet aan Angela te vragen hoe ze moeten leven. Servië kan geld bijdrukken, niemand kan dit controleren als je het niet te gek maakt, en zich zo wat ruimte verschaffen.
Je zou ook kunnen voorstellen dat alle landen in de eurozone vanaf 2017, 9 procent van kun begroting monetair mogen financieren. Daarmee geef je alle landen lucht en iedereen evenveel. Maar daar is Dhr. Majagic vast tegen want hij denkt dat er dan gierende inflatie komt.
Ik denk van niet. De UK heeft de pond in een half jaar tijd zien devalueren van 1,42 euro naar nu 1,13 maar behalve een éénmalig effectje komt er geen inflatie.
Ik zou de zin van E.Engelen hier nog een keer willen herhalen. "In het sadistische universum van het economengilde is pijn nu eenmaal beter dan genot".
Roland Horvath 7
Hein DunsbergenDe euro kan niet werken als er overschot -op de betalingsbalans- landen en tekort landen zijn, dan raken sommige lidstaten zonder geld. Als die overschotten terugbetaald worden aan de tekortlanden zodat voor ieder land de in en uitvoer uit en naar andere eurozone landen gelijk is, is aan een belangrijke eis voor de euro voldaan. En zijn overschotten resp. tekorten weggewerkt. De overschotten zijn in de 1e plaats te wijten aan de muntunie niet aan de eigen inspanning van de werkers in de overschot landen.
Een andere eis blijft uiteraard dat elke lidstaat een 2e, eigen niet converteerbare munt moet hebben. Zoals de WIR in Zwitserland.
Lydia Lembeck 12
Hein DunsbergenPim van der Tas 1
De euro is een bij de geboorte al gebleken doodgeboren kindje, dat alle handelsgeest in Europa heeft lam gelegd.
Ik ben uiterst benieuwd naar de komende analyses van Edin Mujagic.
Rene van Manen 2
Daarnaast denk ik dat de mensen die de EU/Eurozone moeten vormgeven de connectie met realiteit volledig kwijt zijn, en wellicht nooit gehad hebben.
Prettig om een dergelijk stuk te lezen....
Pieter Jongejan 7
Constance 4
Pieter JongejanEen geluid uit de rechtse hoek op een overwegend progressieve site zal de discussie zeker verlevendigen.
Maar het methodologische aspect van de kritiek van Mujagic verliest wel wat aan kracht waar het zich baseert op een radicale politiek-economische stroming (de orthodoxie binnen de zg. Oostenrijkse School) die niet alleen wiskundige modellen afwijst, maar ook empirische referentie verwerpt.
Zoals bv. hier betoogd:
"Its [O.S.] statements and propositions are not [to be] derived from experience. They are, like those of logic and mathematics, a priori. They are not subject to verification and falsification on the ground of experience and facts. " v Mises
Ivoren toren bij uitstek en in dit geval politiek gemotiveerd..
Niet alleen de mainstream theorie is bruikbaar voor een ideologische agenda en een economische theorie is niet per se relevant omdat ze door de mainstream niet al te serieus genomen wordt.
We zijn benieuwd of M, anders dan z'n voorbeeld, zijn normatieve (a priori ?) uitgangspunten zal kunnen scheiden van z'n technisch-analytische basis of tenminste duidelijk maakt waar ze in elkaar overgaan.
Lydia Lembeck 12
Pieter JongejanPieter Jongejan 7
Lydia LembeckPeter Hendriks 7
Eric Smit 10
Peter HendriksLydia Lembeck 12
Eric Smitline
Lydia Lembeck 12
lineFred Raaks 5
Zou ik even gaarne nader onderbouwd zien. We hebben al genoeg Project Fears gezien bij Brexit waar niets van terecht kwam.
"Het gebrek aan ervaring kan gevaarlijk zijn: iets dat op papier prima werkt, kan in de praktijk gedoemd zijn te mislukken."
Ook een waarheid als een koe, want EU en €. Het (politieke) plan was dat de € de europese landen dichter bij elkaar zou brengen, het tegendeel gebeurde.
"Vroeg of laat zal een euroland er genoeg van krijgen."
Hmmm...dat ís toch al gebeurd met het VK?
Update: als de auteur de euroZONE bedoelt, dan klopt het.
Ik vind het erg ver gezocht om op basis van ervaringen in Joegoslavië te stellen dat men expert is op het gebied van de EU en €. Joegoslavië met zijn hyperinflaties, devaluaties enz enz is niet met de EU te vergelijken. De EU met zijn enorme geschiedenis van culturele, religiuze en financiële diversiteit is absoluut uniek in de wereld en verlangt daarom ook een unieke aanpak.
En dat Stiglitz (net zoals die andere "Nobelprijs" winnaar Krugman) er wel eens naast zit is ook bekend. De Nobelprijs voor Economie is overigens een surrogaat Nobelprijs. Stiglitz bewijst eens te meer de stelling dat economen experts zijn in het uitleggen waarom ze fout zaten. Hoewel Stephen Hawking zat er ook naast...
Zoals ik al zo vaak zei: we hebben staatsmannen en visionairs nodig (géén politici en economen) maar die blijken uitgestorven te zijn in de vorige eeuw. De EU wordt nu bestuurd door professionele carrière politici, zie o.a. Barroso, Kroes en Hedegaard.
BS buster 5
Muntunies zonder begrotingsunies werken niet en een begrotingsunie in Europa werkt niet.
Dus het beste is stoppen met dit rampzalig project.
Echter, politici zullen nooit uit zichzelf de stekker eruit trekken. Dus mijn vrees is dat dit slecht gaat aflopen.
MvdB
Hoewel laatst iemand een sneer gaf naar Mejudice, lees ik daar regelmatig, wel pas sinds ik hier kom. Ik zie dat Edin heel wat artikelen samen met Sylvester Eijffinger heeft geschreven. Met de kennis van nu lezen die zich enigszins, laat ik het "awkward" noemen. Het kan verkeren...
BS buster 5
MvdBMvdB
BS busterConstance 4
MvdBBeter ten halve.......
Maar het amusante is dat Mujagic nadat hij de wereld van de modellen is ontstegen, terugvalt op een methodologisch zeer zwakke politiek econoom (LvM), die men zich waarschijnlijk enkel nog als polemisch curiosum zou herinneren ware het niet dat hij nog steeds door allerlei 'denktanks' wordt gepromoot om radicaal rechtse groepen te inspireren.
Een representant par excellence, deze LvM, van - in de woorden van econoom/filosoof/historicus Mark Blaug - "The Neanderthal essentialism of yesterday" en wiens ideeën over de epistemologische grondslagen van economische theorieën "are so cranky and ideosyncratic that we can only wonder that they have been taken seriously by anyone".
MvdB
ConstanceEdit: O ja, zonder je naam erbij had ik gegokt dat Ewald Engelen je tekst had gecomponeerd.
Auf Deutsch: eine Eins!
Ton Korver 3
Edin Mujagic 4
Ton KorverEdin Mujagic 4
Tot slot nog een paar punten specifiek nav enkele zaken genoemd in alle reacties:
@NoMoreHeroes aangaande ‘het opdoeken van de euro betekent zeer waarschijnlijk enige chaos in Europa’. Dit schreef ik omdat dat de algemene opinie is en eerlijk gezegd zie ik het niet gebeuren dat als de euro omvalt men zijn schouders ophaalt en zegt ‘ach, we gaan gewoon door’. Nee, op zijn minst in het begin zal echt sprake zijn van enige chaos.
Mbt waar ik schrijf ‘Vroeg of laat zal een euroland er genoeg van krijgen.’ En de reactie erop, namelijk ‘Hmmm...dat ís toch al gebeurd met het VK?’. Inderdaad, het VK is geen euroland en ik bedoel inderdaad de eurozone.
Mbt: ‘Ik vind het erg ver gezocht om op basis van ervaringen in Joegoslavië te stellen dat men expert is op het gebied van de EU en €. Joegoslavië met zijn hyperinflaties, devaluaties enz enz is niet met de EU te vergelijken. De EU met zijn enorme geschiedenis van culturele, religiuze en financiële diversiteit is absoluut uniek in de wereld en verlangt daarom ook een unieke aanpak. ‘
Mag ik erop wijzen dat devalutaties in een zeer groot deel van de eurozone ook de reg
Edin Mujagic 4
Verder: enorme geschiedenis van culturele, religieuze en financiële diversiteit maakt de EU uniek: mag ik ook hierbij erop wijzen dat Joegoslavië financieel zeer divers is geweest (verschil tussen rijke en arme regio’s te vergelijken met de EU nu of binnen Italië), het land het huis is geweest voor mensen die 3 grote religies aanhangen (christendom, oosters-orthodox en islam) en qua cultuur…laat ik zeggen dat iemand die van Mars was gekomen en in drie steden van Joegoslavië steeds een of twee dagen doorgebracht zou hebben, daarna zeker niet zou geloven dat het hetzelfde land is geweest, de culturele diversiteit was enorm. Dus zó uniek is de EU echt niet hoor.
@ULO-meisje: ik durf te voorspellen dat wanneer een dam met daarachter steeds maar ophopend stuwmeer breekt, er down the river een enorme overstroming plaats zal vinden. Zo ook met inflatie. Maar dat is wel geconditioneerd op het breken van de dam! Wanneer dat zal gebeuren, dat kan niemand voorspellen maar wat de monetaire historie mij leert is dat het stuwmeer dat nu gecreëerd is en blijft worden een keer too much zal worden.
En voor de goede orde: ik heb nooit hyperinflatie in Europa voorspeld maar zoals BS Buster terecht opmerkt: het gaat mij over analyse en argumenten, de timing is, zoals met alles het lastigste, eigenlijk niet te voorspellen. Maar als je de analyse en de argumentatie goed hebt, kun je wel op tijd het breken van zo’n dam zien gebeuren.
Ik kijk ernaar uit met jullie allemaal in debat te gaan naar aanleiding van de te komen artikelen hier! Groet, Edin
bps
Edin MujagicDat is bij FTM nog nooit vertoond. Prachtig! Uniek. Aangenomen!
Bij mijn weten, is er geen concrete systeembeschrijving en -kennis van muntunies en eigenschappen en zijn er geen concrete vergelijkende analyses m.b.t. overeenkomsten, verschillen en effecten van eigenschappen. Veel effecten, zoals divergenties, worden nu pas in de eurozone ondervonden, waarbij de nadelige effecten zijn gaan overheersen alsof dat vooraf niet was te voorzien, ondanks en nadat al beredeneerde nadelige effecten en serieuze waarschuwingen werden genegeerd.
Voorspellingen in de economie zijn vaak vage onvolkomen redeneringen zonder zekerheid.
Stiglitz komt niet verder dan het vage ‘structuurverschillen’ zonder algemene definitie en aangeduid met maar slechts incidentele en lokale voorbeelden. Dat valt mij tegen van Stiglitz.
Juiste definities moeten ‘muntunie’, eigenschappen en effecten toch voorkomend bloot kunnen leggen.
Volgens menigen bestaat een muntunie pas sinds de EMU en de eurozone. Terwijl dat toch niet zo is.
Habsburgse rijk, VS, Latijnse muntunie, Joegoslavië, BRDuitsland, USSR, en ook het VK zijn ooit muntunies geworden. Sommige bestaan nog zoals van India, Australie, VS, VK, …
Wat zijn de kenmerken waardoor ze konden bestaan, faalden of nog bestaan?
Men (van de EGKS?) lijkt in Europa aan een politieke unie en aan een muntunie te zijn begonnen zonder voldoende kennis en verstand daarvan. Rijden zonder rijbewijs vergroot de kans op ongelukken.
De 4 vrijheden bij reglement -goederen, diensten, kapitaal en personen- zijn allemaal als ongeregeld gaan klotsen en veroorzaken onbalans en schokken in samenlevingen en economieën, dat weer met meer regels en transfers dwingend moet worden gecorrigeerd, wat nauwelijks lukt.
Hoe is dat te voorkomen en waarbij het zichzelf regelt met welke regels en inrichting?
Ik zie uit naar vervolg.
bps
Edin MujagicDie devaluaties in die landen werden steeds toch rap weer gecompenseerd met inflatie van geldverruiming,
tot de volgende devaluatie en weer inflatie, waarna de nullen voor de komma stegen of zoals in Frankrijk de nullen gewoon werden weggelaten op een nieuwe munt?
De stimulans van devaluatie voor binnenlandse productie(*), export, en beperking van luxe-importen, werd door de inflatie toch weer te niet gedaan? Meer geld van minder waarde? Saldo gelijk en resultaat 0.
Met deze stimulans kon de betalingsbalans effenen en de munt weer revalueren t.g.v. de koopkracht.
De geldverruiming na devaluatie belemmerde dat gunstige gevolg en effect toch steeds?
Korte termijn belang (meer geld) vóór lange termijn belang (sterkere economie en sterker geld)?
(*)Stimulans van devaluatie voor binnenlandse productie ook door mindering en uitval van aanbod en concurrentie uit import. Dat leidt tot binnenlandse vervanging van import, ook al is import van grondstof of halfproduct wat duurder. Ook kan het buitenlandse producenten verleiden in het gedevalueerde land in productie te investeren; er vindt immers wel waardevermeerdering plaats in de lokale valuechain; winst na gemaakte arbeidskosten (*²).
Andere voorbeelden zijn moeilijk te vinden omdat devaluaties altijd werden gecompenseerd met geldverruiming om toch te kunnen blijven importeren en het devaluatie-effect van korte duur bleef.
Binnenlandse vervangingsproductie voor import is een langere termijn effect. Het betekent gunstig wel meer diversiteit en spreiding.
Ook het idee en de (fiscale- en markt-)ruimte spelen een rol. In Griekenland bijv. zal het devaluatie-effect uitblijven door knellende financiële- en markt- omstandigheden en de eenheids€uro, en kan in het VK na Brexit juist ontstaan. Kán ontstaan.
bps
Edin Mujagicbps
Edin Mujagichttp://nos.nl/artikel/2137024-lage-pond-en-brexit-kosten-banen-en-omzet-in-nederland.html
Ook -voor VK- buitenlandse investeerders zijn nu al voornemens of treden op ten gevolge van de devaluatie van het Britse pond en de Brexit.
Deze ontwikkeling is typisch ‘emergent’ in complexity termen en op lange termijn onvoorspelbaar m.b.t. omvang en invloed op de economie en de munt. Er kan een zelfversterkend effect optreden.
Het emergency-verschijnsel moet voor u herkenbaar zijn als associate van GloComNet.
Een voorbeeld van een vage onvolkomen economische redenering die volledig voorbij gaat aan deze ‘emergency’ is deze uit DFT:
http://www.telegraaf.nl/dft/goeroes/gast/26753901/__Harde_Brexit_slechtste_scenario_voor_Britse_economie__.html
Erg interessant is hoe de Britse muntunie/muntzone in werkelijkheid concurrentiepositie, vorm en waarde krijgt op de lange termijn.
locke 5
Stiglitz; is een Nobelprijswinnaar, zo ook de Europese unie voor de “vrede” 2012 en nog velen meer . In Hollywood deelt men Oscars uit aan producers, acteurs en weet men al niet meer , er is altijd wel wat te bedenken om kurken te laten knallen, na een flinke kater komt men terug in de realiteit. Over wat en hoe nu verder met de Euro kan men oneindig communiceren de uitkomst op de variabelen is “meer” van het statisch geheel. De wens van de gedachten ( het creëren van de ultieme eenheidsworst ) met de verborgen agenda vanuit een geselecteerd publiek, die achter gesloten deuren beslissen over het lot van de in hun ogen Boer en zijn paard die hoegenaamd niet zelf kan denken daardoor beter geen recht van spreken heeft, “aan hem wordt niks gevraagd”. Voorlopig draait voor de heren nog alles volgens schema met aangeleverde kunstmest “out of the bleu”, men denkt hiermee te kunnen bevruchten wat niet te bevruchten is, wil men tegen de natuur ingaan komt men bedrogen uit wat wil men eigenlijk kweken een super pom-poen of waterhoofd . Niemand van de sprekers schijnt te beseffen dat de kern van de materie “vertrouwen” grof geweld is aangedaan en ja de conclusie (zij hebben oogkleppen op). De Boeren met de paarden hebben dat allang gezien en voelen aan hun water aan dat de grond onder de gespannen met het huis en haard in de ruilverkaveling zit dat er koehandel wordt bedreven begint de ezel zelfs te zien. Recupereren van het oude is de dynamische weg, hierdoor verdwijnt de kater en komt de geest weer tot rust, maar dat wil niet zeggen “terug in de fles” de gemaakte schade is daarvoor veel te groot . Zitten op de blaren en blaas het mooie verhaaltje geleidelijk aan uit, blijft men in dromenland hangen en houd men de oogklepjes op zal een nachtmerrie volgen die zijn weerga niet kent, wie denkt het zal zo`n vaart niet lopen is wel heel erg naïef.
locke 5
de Boer met zijn paarden gaat voor de geselecteerde fundi’s echt niet aan zelfkastijding doen. Als dat door de fundi`s is begrepen staat niks de evolutie nog in de weg , voor heden is dat wishful thinking de tijd zal het leren .
Arie J. Huisman 3
De een spaart en heeft een appeltje voor de dorst en de ander gaat failliet omdat hij zijn schulden niet kan betalen. Net als bij gewone burgers in dit land. Of we nu een oude gulden of een nieuwe euro als ruilmiddel hebben maakt toch niets uit? Het gaat erom kan ik vandaag voor mijn munt een hamburger kopen dan wil ik dat over 20-jaar het liefst nog kunnen.
line
Jan-Marten Spit
De conclusie die Stiglitz trekt wordt door in zijn boek al ontmantelt door een onjuiste probleemstelling
"... GDP per capita (adjusted for inflation) for the eurozone – the countries of Europe that share the euro as their currency – was estimated to be barely higher in 2015 than it was in 2007."
de keuze voor het jaartal 2007 - het jaar waarin de financiële fraude van 2000-2007 klapte is vergelijkbaar met het soort kwakzalverij dat stelt dat de aarde niet warmer is geworden sinds het jaar waarin Google werd opgericht - een gezochte tijdsduiding die moet verhullen dat dat jaar een uitzonderlijk warm jaar was, en dus geen valide ijkpunt. Op dezelfde wijze ontbreekt de financiele fraude en daaruit volgende crisis in de duiding '2007'.
De 'logica' van Stiglitz komt neer op de bewering dat de Titanic zonk omdat ze met te weinig reddingsloepen was uitgerust, waarbij het woord ijsberg zorgvuldig wordt vermeden. Zeker, een tekort aan reddingssloepen zorgde voor een te hoog aantal slachtoffers van de ramp, maar nog beter dan een adequate voorraad reddingssloepen is niet tegen ijsbergen varen.
Als Piet een vermogen kwijtraakt aan een fraudeur, en daarom zijn huis moet verkopen, is de ontstane Piet-crisis ook geen bewijs dat Piet de oorzaak is van de crisis. Als de eurozone in de problemen raakt door het ontfutselen van een godsvermogen, ontstaat er een eurocrisis, et voila, het woord zegt het al: crisis door de euro.
Ik pleit dan ook voor meer onderricht in propaganda, de macht van het woord, en elementaire logica. Wie weet gaat de Europeaan dan herkennen wat zich al jaren in vol daglicht afspeelt: de VS voert oorlog tegen een verenigd Europa, met Stiglitz als doodknuffelaar die olie op het vuur gooit.