Wie jaren geleden Bitcoins heeft gekocht en ze tijdens de achtbaanrit vol koersschommelingen heeft vastgehouden, is nu schathemeltjerijk. De verhalen over ‘gewone’ mensen die via een lucky shot uitgroeiden tot Bitcoin-miljonair spreken tot de verbeelding. Wie de Bitcoin-boot gemist heeft, hoopt op een nieuwe kans. Daar kun je handig op inspelen – ook als oplichter. Te meer daar je vrij spel hebt: er is geen toezichthouder die het je verbiedt. Waarom niet?

Wat zijn ICO’s?

Bitcoin is al lang niet meer de enige digitale munt: er bestaan inmiddels meer dan 1250 cryptocurrencies, still counting. Bijna iedere dag wordt er wel ergens in de wereld een nieuwe munt gelanceerd via een zogenaamde Initial Coin Offering (ICO). De totale marktwaarde van cryptocurrencies is op dit moment al meer dan 200 miljard dollar. 

De ICO is een nieuwe manier om laagdrempelig geld op te halen voor je onderneming. Je kunt het vergelijken met een beursgang, waarbij de munten als aandelen in het bedrijf fungeren. De uitgifte van deze crypto-aandelen gaat volledig decentraal via internet: iedereen kan zich inschrijven en er komt geen financiële instelling aan te pas. 

Investeren in ICO’s lijkt op een casino: dikke kans dat je uiteindelijk bedrogen uitkomt

Wat de bedrijfjes met het opgehaalde geld gaan doen, is vaak niet duidelijk. Het draait bij veel van deze ICO’s namelijk niet zozeer om de activiteiten van het bedrijf zelf, maar om de prijs van de munt. Speculanten staan in de rij om in te stappen, met de hoop op gouden bergen. Het is bij ICO’s dan ook niet ongebruikelijk dat de koers van de crypto-aandelen direct na de uitgifte meermaals over de kop gaat. Om niet aan het kortste eind te trekken, moet je alleen wel op tijd uitstappen. De prijs kan namelijk net zo hard weer instorten. 

Investeren in ICO’s lijkt zo op een casino: dikke kans dat je uiteindelijk bedrogen uitkomt. Sommige partijen worden schatrijk door marktmanipulatie via pump and dump-technieken, maar de massa blijft achter met een waardeloze munt in hun digitale portemonnee. 

Risico’s rondom de hype

Dat zulk gokgedrag geen waarde creëert en zelfs schade aanricht in de echte economie weten we al langer dan vandaag. Speculatie in aandelen of opties lijkt in veel gevallen immers net zo goed op een casino. Daarom hebben we in Nederland twee toezichthouders aangesteld die de financiële markten in de gaten houden en reguleren: De Nederlandsche Bank (DNB) en de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Daarnaast ziet de Autoriteit Consument & Markt (ACM) erop toe dat er geen sprake is van oneerlijke handelspraktijken en de Kansspelautoriteit (KSA) houdt in Nederland toezicht op kansspelen.  

De AFM waarschuwde afgelopen maandag voor de risico’s rondom de ICO-hype. ‘ICO’s vormen in het huidige klimaat een ideale voedingsbodem voor oplichters.’ De AFM raadt consumenten af om te investeren in ICO’s. Er is een ‘zeer hoge kans op verlies van de volledige inleg’. AFM: ‘Daarnaast zijn aanbieders van ICO’s vaak niet transparant in hun informatieverstrekking, waardoor het zeer moeilijk is om een inschatting te maken van de waarde, en bonafide ICO’s te onderscheiden van projecten met frauduleuze intenties.’  

Dat onderscheid maken is volgens de financieel toezichthouder dus zeer moeilijk, maar wel van belang. De AFM ziet immers ook ‘de mogelijkheden van blockchaintechnologie voor financiële dienstverlening.’ AFM: ‘ICO’s bieden ondernemingen, veelal startups, de mogelijkheid om financiering op te halen bij het publiek voor de ontwikkeling van diensten.’ De aangeboden munten vormen daarbij ‘een (vooruitbetaald) recht op de te ontwikkelen dienst, en soms een aandeel in het project of een deel van het verwachte rendement.’ 

I don’t give a FUCK

Alvorens je spaargeld te investeren, is het dus nuttig om de bedrijfsplannen van een ICO-startup door te lezen en te beoordelen op kwaliteit. Althans, als die bedrijfsplannen er zijn. Voor een ICO gelden namelijk heel andere regels dan voor een gangbare beursgang waarmee bedrijven publiek kapitaal kunnen ophalen: de initial public offering (IPO). De AFM ziet er bij IPO’s streng op toe dat bedrijven zich houden aan de Europese Prospectusrichtlijn. Hierin worden eisen gesteld aan de uitgifte van aandelen en de informatievoorziening eromheen. Dat heeft als doel de investeerders te beschermen tegen oplichterspraktijken. 

In tegenstelling tot de strenge eisen voor IPO’s bestaat er voor ICO’s geen enkel voorschrift of richtlijn. Serieuze crypto-startups schrijven een white paper dat lijkt op een prospectus of gedegen businessplan. Maar zo’n whitepaper is geen harde eis: je kunt ook kinderlijk eenvoudig een nieuwe cryptomunt uitgeven zonder plan. 

Zo ging in de zomer van 2016 de PutinCoin live. Deze munt ontleent haar geloofwaardigheid aan ‘Putin and the people of Russia.’ Het whitepaper lijkt meer op een kladblaadje dan op een prospectus. De marktwaarde tikte afgelopen augustus desalniettemin de 8 miljoen dollar aan. 

De FUCK-token is een ander voorbeeld van wat er allemaal mogelijk is voor de creatieve crypto-starters. Bovenstaande tekst komt uit FUCK’s zeer beknopte white paper. Deze flauwekulmunt bereikte ondanks haar ludieke karakter een marktwaarde van meer dan 6 miljoen dollar – een grap die de bedenkers dus een aardig zakcentje opleverde. Je kunt ze echter niet betichten van de intransparantie waar de AFM over schrijft: in dit geval staat alles keurig vermeld in het white paper. Het lijkt hier meer op een gevalletje desinteresse vanuit investeerders, wellicht onder het motto: ‘I don’t give a FUCK’. 

Deze twee gevallen zijn slechts het topje van de ijsberg. Een website en wat computercode is voldoende om een munt uit te geven. Daarna is het afwachten hoe de koers zich ontwikkelt. Goede marketing helpt natuurlijk en voor de rest is het een kwestie van ‘wat de gek ervoor geeft.’ 

Geen regulering

Hoewel de AFM een waarschuwing afgeeft, gaat de financieel toezichthouder ICO’s niet reguleren: ‘ICO’s zijn vaak zo gestructureerd dat zij buiten de reikwijdte van het financiële toezicht vallen.’ ICO’s vallen buiten de definitie van een ‘financieel instrument’ waarvoor in de Europese beleggingsrichtlijn MiFID strenge regels zijn opgesteld. ‘De bescherming die financiële toezichtwetgeving biedt voor investeerders is daardoor afwezig.’ De AFM geeft hiermee aan dat de huidige juridische kaders geen mogelijkheid bieden om het onontgonnen terrein van cryptocurrencies te reguleren. 

En de AFM is zeker niet de enige toezichthouder die de handen aftrekt van de virtuele financiële markt. Ook de Europese Centrale Bank (ECB), die toeziet op het Europese bankwezen, heeft geen doordacht antwoord op de ICO-ontwikkelingen. ‘Het valt niet binnen de macht van de ECB om cryptocurrencies te verbieden of reguleren,’ antwoordde ECB-president Mario Draghi in het Europese Parlement op vragen van de Nederlandse europarlementariër Cora van Nieuwenhuizen. Draghi vindt het ‘voorbarig om cryptocurrencies te beschouwen als een betalingsmethode voor de toekomst.’ Hij vertelt dat de ECB daarom nog geen discussie heeft gevoerd over cryptocurrencies om tot institutionele visie te komen. 

De ECB en AFM lopen qua regulering mijlenver achter op instanties aan de andere kant van de wereld

Nee, dan in Azië

De ECB en AFM lopen daarmee mijlenver achter op instanties aan de andere kant van de wereld. Dat is wellicht geen toeval, want de handel in Bitcoin concentreert zich vooralsnog in Azië, met Japan als absolute koploper. 55 procent van alle Bitcoin wordt verhandeld in Japanse yen, tegenover nog geen 4 procent in euro. Japan heeft deze koppositie overgenomen van China, waar de autoriteiten in september ’s lands Bitcoin-beurzen sloten en nieuwe ICO’s aan banden legden. De regering was er niet van gediend dat Chinezen via cryptocurrencies op grote schaal hun kapitaal het land uit sluisden. De slagkracht van het eenpartijstelsel wordt hier even fijntjes onderstreept. 

Er zijn ook landen die een middenweg kiezen: een strategie die tussen dictatoriale verboden en louter een vrijblijvende waarschuwing in ligt. Zo lijkt Japan een visie te hebben ontwikkeld die inzet op regulering. De Japanners kenden een aantal vergunningen toe aan binnenlandse cryptobeurzen. Ook in Zuid-Korea en Taiwan werken de financieel toezichthouders – in opdracht van de regering – aan frameworks voor regulering van de handel in cryptocurrencies. 

Landen als Japan en China laten zien hoe snel de financiële markten zich ontwikkelen. Het is de vraag of Europese en Nederlandse wetgeving de technologische ontwikkelingen in deze markten nog wel bij kan houden. Het innovatietempo zet toezichthouders nu al buitenspel omdat bestaande wetten geen antwoord hebben op de nieuwe realiteit. 

Eerst wetten, dan toezicht

Volgens financieel jurist Hester Bais gaan wetten altijd vooraf aan toezicht. ‘De wetgevende macht dient zich eerst uit te spreken voor regulering en vervolgens wordt een toezichthouder aangewezen om te handhaven. De AFM gaat hier helemaal niet over.’ Bais vindt dat de AFM zich beter kan richten op de zaken waar ze voor is aangesteld dan dit soort waarschuwingen afgeven. ‘Merel van Vroonhoven [voorzitter van de AFM] vergelijkt ICO’s met het Holland Casino. Als ICO’s kansspelen zijn, dan is de KSA hiervoor de aangewezen toezichthouder en niet de AFM.’ 

Bais vindt het daarom ook niet aan de AFM om op eigen houtje ICO’s te onderzoeken en een oordeel te vellen. ‘De toezichthouder is een uitvoerende instantie. De visie moet ontwikkeld en geformuleerd worden door de ministeries van Justitie en Financiën. Daarvoor kunnen zij natuurlijk wel de verschillende toezichthouders om advies vragen als experts.’ 

Voorlopig geen maatregelen

De European Securities and Markets Authority (ESMA) en DNB gaven in navolging van de AFM ook een waarschuwing af. DNB: ‘Tenzij ICO’s en de in dat kader uitgegeven tokens zijn aan te merken als effecten of andere financiële instrumenten, is geen sprake van toezicht op deze producten. Dat maakt deze instrumenten bijzonder fraudegevoelig.’ ESMA gaat een stapje verder en lijkt niet alleen beleggers, maar ook de ICO-bedrijven zelf te waarschuwen: ‘ESMA benadrukt dat bedrijven die betrokken zijn bij ICO’s aandachtig moeten bepalen of ze ook activiteiten uitvoeren die gereguleerd zijn. Als ze zich niet aan de regels houden, zijn ze in overtreding.’

De politiek is aan zet om visie en wetgeving te ontwikkelen 

Het ministerie van Financiën bracht nog geen officieel standpunt naar buiten ten aanzien van ICO’s. Minister Hoekstra schrijft in een reactie naar FTM echter dat hij de waarschuwingen van de AFM en DNB ondersteunt en geeft aan dat hij de (inter)nationale discussie over ICO’s samen met de AFM en DNB met belangstelling volgt. Hij zegt zich op EU niveau in te zetten ‘om platformen waarop cryptovaluta worden verhandeld en zogenaamde wallet providers onder Europese regelgeving te brengen ter voorkoming van witwassen en terrorismefinanciering. Onderhandelingen over die nieuwe EU regels zijn heel ver gevorderd.’

Tot die nieuwe regels er zijn hebben AFM, DNB, KSA en ACM geen juridische mogelijkheden om een ICO te verbieden. De politiek is aan zet om visie en wetgeving uit te werken die aansluit op de ontwikkelingen in deze relatief nieuwe financiële markt van cryptocurrencies. Het ICO-roulettewiel zal naar alle verwachting dus nog wel even doordraaien. Tot nu toe is de durfal die alle goede raad in de wind sloeg nog spekkoper. Maar een gewaarschuwd man telt voor twee.