Mijn analyse van het geplande warmtenet in de Watergraafsmeer op restwarmte van een datacenter leverde veel reacties en vragen op. Dank daarvoor. Een regelmatig terugkerende vraag was of ik dan niet geloof dat er ‘iets’ moet gebeuren. Mijn antwoord daarop is dat het niet mijn taak is om dingen te geloven, maar ze te onderzoeken. En het is geen keuze tussen iets en niets, maar tussen goede en slechte plannen.

Helaas blijven heldere analyses van de transitieplannen veelal uit, omdat ze volledig worden overschaduwd door de bijna religieuze klimaatstrijd tussen ‘drammers’ en ‘ontkenners’, tussen hen die wél om het nageslacht geven en hen die het allemaal geen bal zou kunnen schelen. Het is een weinig vruchtbare discussie, waar ik me verre van wil houden. Voor analyses van energieplannen is die strijd ook contraproductief: een groot deel van de deskundigen in de energiesector wordt ermee buitenspel gezet, omdat deze ‘gevestigde belangen’ zouden vertegenwoordigen en daarmee dus automatisch verdacht zijn. 

De Algemene Energieraad – een onafhankelijke club van wijze, oude zwaargewichten uit wetenschap en industrie – waarschuwde in 2008 dat Nederland zijn doelen nooit zou halen als we op de oude voet doorgingen. Het potentieel van duurzame energie in Nederland is bij gebrek aan ruimte en hoogteverschillen beperkt, dus de overheid moest als een haas over de grens kijken. Verder zou er veel zwaarder ingezet moeten worden op energiebesparing en moesten sommige energieverslindende apparaten en activiteiten wellicht simpelweg verboden worden. Eerder waarschuwde de raad al dat de privatisering van de energiesector zich moeilijk liet verenigen met de eisen van een ‘betrouwbare, betaalbare en duurzame’ energievoorziening. 

Het klimaatbeleid wordt nu bepaald door visionairs en politici, en hun tegenpolen – allemaal zonder veel technische kennis

Die adviezen werden in de wind geslagen en de Energieraad werd in 2012 in stilte opgedoekt. Een groot gemis, want daardoor wordt het beleid nu grotendeels bepaald door visionairs en ideologisch gedreven politici, en hun tegenpolen – allemaal zonder veel technische kennis. Zonde, want over energie is zoveel wél bekend en van tevoren goed door te rekenen. Fysici en scheikundigen weten al decennia precies hoeveel energie er zit in een liter benzine, in het gemiddelde zonlicht dat op een vierkante meter aarde valt, in de wind die boven land- dan wel zee waait, of in het hout in een hectare bos. En zo moeilijk zijn die sommetjes doorgaans niet. 

‘Iedereen zegt dat we van fossiele brandstoffen af moeten, en we worden allemaal aangemoedigd “een verschil te maken’’,’ schreef de Britse natuurkundige David MacKay tien jaar geleden in het voorwoord van zijn onvolprezen Sustainable Energy, without the hot air, ‘maar veel van de sommetjes die ten grondslag liggen aan zaken die het verschil zouden moeten maken, kloppen niet.’ MacKay is inmiddels overleden, maar zijn boek is nog even actueel en gratis online te raadplegen. Een absolute aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in energie. 

‘Voorbarige, negatieve conclusies’

Terug naar de reacties op mijn artikel. Het collectief MeerEnergie plaatste deze uitgebreide reactie online. Zoals te verwachten zijn ze niet erg gelukkig met het stuk: ze vinden dat ik voorbarige, negatieve conclusies trek, zowel over de financiële haalbaarheid als over de duurzame aspiraties. Op de verschillende kritiekpunten ga ik hierna in, maar het is allereerst interessant stil te staan bij hun rake observatie dat in het artikel drie onderwerpen door elkaar lopen. Dat vonden trouwens meer lezers. 

Allereerst is daar de ongebreidelde groei van de datasector, plus hun beslag op de schaarse ruimte en stroom. ‘Kun je me uitleggen wat de meerwaarde is van het zijn van een internetknooppunt?’ vroeg een lezer. Goeie vraag, en een die helaas niet wordt beantwoord in het rapport van D-Cision dat ik gebruikte. ‘In deze studie wordt ervan uitgegaan dat datacenters voor de economische ontwikkeling van Nederland belangrijk zijn. Een nadere analyse hiervan en beantwoording van de vraag of de baten van deze ontwikkeling opwegen tegen de kosten, valt echter buiten de scope van dit rapport.’ Gevraagd waarom juist deze kernvragen onbeantwoord blijven, antwoordden de onderzoekers: ‘Deze vraag intrigeert niet alleen u, maar ook veel anderen, waaronder ook leden van de projectbegeleidingsgroep. Deze vraag behoorde echter uitdrukkelijk niet tot de scope van het onderzoek.’ 

‘Kun je me uitleggen wat de meerwaarde is van het zijn van een internetknooppunt?’

Het tweede onderwerp dat ik graag verder wil uitdiepen is het capaciteitsprobleem op het elektriciteitsnet, zowel aan de vraag- als de aanbodzijde. Naast Alliander zegt onder andere ook Enexis met grote capaciteitsproblemen te kampen. Wat betekent dit voor de leveringszekerheid en de transitie? En wat zijn de mogelijke oplossingen?

En tot slot is daar de discussie over warmtenetten en hun rol in de energietransitie. De NRC publiceerde onlangs een prachtige reconstructie van het fiasco van het Rotterdamse warmtenet, een ongekend staaltje wanbeleid. Een FTM-lezer tipte me dat veel warmtenetten verlieslatend zijn en daarom moeilijk te verduurzamen, ook zonder wanbeleid. Ik ben heel benieuwd waarom.

Datacenters onmisbaar

Wat het betreft het beoogde warmtenet van MeerEnergie in de Watergraafsmeer: laat ik vooropstellen dat ik een groot voorstander ben van het hergebruik van welke restwarmte dan ook, hernieuwbaar of niet. Maar zeker op het Amsterdamse stadhuis zouden ze hun sommetjes wat beter moeten maken. Zeker omdat een slecht doordacht plan als dit hele nare en zeer reële financiële consequenties kan hebben voor de bewoners van de Middenmeer.

‘Wij zien geen betere oplossing voor de wijk om van het gas af te gaan,’ schrijft MeerEnergie. Dit impliceert dat ‘van het gas gaan’ in de plannen kennelijk al een gegeven is. Het verklaart mijns inziens waarom een gedegen analyse van de daadwerkelijke financiële- en duurzame voors en tegens is uitgebleven.

MeerEnergie stelt dat de berekening van de kosten per huishouden ‘onzinnig’ zou zijn. Ik heb hun gevraagd de kosten te specificeren, maar vond geen gehoor. Verder heb ik in het stuk vermeld dat de kosten lager zullen zijn als er 5.000 huishoudens meedoen. Ik begrijp nu dat de eerder door MeerEnergie genoemde 40 miljoen euro een onderschatting blijkt, maar een nieuwe schatting ontbreekt.

De punten die worden genoemd onder ‘Aanname: amper kostenbesparingen’ zijn volgens mij allemaal belicht en onderbouwd in het artikel.

Onder het kopje ‘Aanname: het wordt niet duurzamer’ wordt onder andere gesteld dat ‘de schrijver denkt dat dit zo blijft’. Dat is niet wat ik schrijf. Ik heb willen laten zien wat de huidige situatie is, volgens de huidige stroommix. Dit omdat er bij veel initiatieven wordt gedaan alsof stroom nu al schoner zou zijn dan gas. Dat is het niet. Mooi als dat over een aantal jaar wel zo is, maar dan moet die stroom wel duurzaam worden opgewekt en daarin staat Amsterdam ondanks alle plannen bijna stil.

De Amsterdamse bouwstop is meer ingegeven door het acute stroomtekort en ruimtegebrek dan door een echte visie

Datacenters zijn onmisbaar in de huidige maatschappij, maar gezien de verwachte exponentiële groei is het hoog tijd om eens te kijken hoe die groei in goede banen kan worden geleid en hoe de baten en lasten het best verdeeld kunnen worden. Amsterdam heeft nu een bouwstop afgekondigd, maar die is meer ingegeven door het acute stroomtekort en ruimtegebrek dan door een echte visie. En er lijkt nu al sprake van een waterbedeffect. Interessant om hier voor een vervolgartikel eens dieper op in te gaan. Een lezer stuurde een link naar een Duitse documentaire die laat zien dat men over de grens al een stuk verder vooruit kijkt. Ik kom graag in contact met deskundigen – ook uit de datasector zelf – die hun kennis en visie over dit aspect van de digitalisering willen delen. 

Wethouder Van Doorninck is niet bereikbaar voor commentaar, want op vakantie. Ondergetekende straks ook. Na 1 augustus gaan telefoon en laptop weer aan. Ik kijk uit naar de reacties.