
Zekerheid is het middel tegen onvrede en populisme; zo gaat PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher de verkiezingsstrijd in. Maar, stelt Addie Schulte, het is nodig om de begrippen zekerheid en onzekerheid een beetje te relativeren.
‘We willen de zekerheid in ieders bestaan vergroten,’ stelt het verkiezingsprogramma van de PvdA ambitieus. Lodewijk Asscher belooft ‘bescherming in plaats van onzekerheid.’ Het bieden van bestaanszekerheid is namelijk het fundament van de sociaaldemocratie, aldus de denktank van de partij. De PvdA heeft een rotsvast geloof in zekerheid en een groot wantrouwen tegen onzekerheid. Die bestaanszekerheid komt voort uit werk, het liefst een vaste baan. ‘Het werk verschaft inkomen, het helpt mee om deel te nemen in de samenleving, en het biedt een perspectief op een beloftevolle toekomst,’ aldus het programma.
Asschers periode als minister van Sociale Zaken stond in het teken van het verschaffen van meer zekerheid, met als pronkjuweel zijn wet Werk en Zekerheid. Het doel was het verminderen van het aantal flexbanen en daardoor meer vastigheid bewerkstelligen. Dat deze wet er (nog?) niet in slaagt het aantal flexbanen terug te dringen, doet niet af aan de intentie van Asscher, maar suggereert wel dat de mogelijkheden om onzekerheden te bestrijden beperkt zijn. Er zitten echter nog meer haken en ogen aan de ophemeling van de zekerheid.
De mogelijkheden om onzekerheden aan te pakken zijn beperkt
Ongelijke verdeling
Maar waar komt de aan te pakken onzekerheid eigenlijk vandaan? Toenmalig directeur Monika Sie Dhian Ho van de Wiardi Beckman-stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA, had een krachtig antwoord op die vraag: Het ‘mondiale financiële kapitalisme’ heeft de bestaanszekerheid van velen ondermijnd, zo schreef zij in het manifest Van Waarde. Dat manifest was bedoeld om de PvdA na de economische crisis een nieuwe koers te verschaffen. Je baan verliezen betekent niet meer dat je van de honger omkomt, maar de zekerheden in het bestaan zijn ongelijk verdeeld. Vooral werkende armen, maar ook een grote groep middelbaar opgeleiden is kwetsbaar. En zonder bestaanszekerheid ‘bij een behoorlijk levenspeil’ kunnen mensen niet echt vrij zijn en ‘komt er van ontplooiing weinig terecht,’ was een belangrijke conclusie in Van Waarde. Zonder zekerheid geen vrijheid.
Dat is echter wel vrijheid volgens de regels van de overheid die zekerheid verschaft. Zo kunnen bijvoorbeeld de voorschriften van de verzorgingsstaat zoals die van Nederland voor uitkeringsgerechtigden behoorlijk beperkend zijn. Voor werkenden is het niet per se anders. Mensen willen graag een vaste baan en woning voordat ze een gezin beginnen. Wie de zekerheden van kinderen en huis heeft, wil over het algemeen vasthouden aan een baan. En al die zaken brengen verplichtingen met zich mee. Je kan je afvragen wat de vrijheids-opbrengst van die constructie is — waarmee niks gezegd is over de inhoud van die keuze voor ‘huisje, boompje, beestje’.
Voedingsbodem voor angst
Asscher heeft nog een ander motief naast het bewerkstelligen van meer vastigheid om zich te keren tegen onzekerheid. ‘Onzekerheid is namelijk de voedingsbodem van het populisme’, zo stelde hij in een lezing in Den Haag. Hij wees op de verliezers van de globalisering, volgens hem het ‘gros van de inwoners van Westerse landen’. Alleen wie de onzekerheid begrijpt van mensen die te maken hebben met allerlei veranderingen, van hun inkomen tot de etnische samenstelling van hun omgeving, kan populisme bestrijden, aldus Asscher. Migratiebeperking en het zwaarder belasten van multinationals zijn hier de middelen voor die de Pvda kiest. De aanval op de onzekerheid klinkt goed, al zijn er vraagtekens te zetten bij de prioriteiten van Asscher.
De aanval op onzekerheid klinkt goed, al zijn er vraagtekens bij Asschers prioriteiten te zetten
Zekerheid wordt gewaardeerd, onzekerheid maakt het lastig een toekomst te plannen en kan mensen angstig maken. Dat is niet alleen bij de Pvda het overheersende beeld. ‘In een wereld die op drift is, zoeken mensen naar meer zekerheid,’ weet de SP. Het CDA beveelt ‘de eigen familie en het gezin’ en de vaste baan aan als bronnen van zekerheid. De VVD erkent in het programma met de veelzeggende titel Zeker Nederland dat het beleid van de afgelopen regeerperiode heeft bijgedragen aan onzekerheid, om dan toch min of meer zekerheid te beloven, met opmerkingen als ‘Werk biedt zekerheid,’ en ‘Een eigen woning is voor iedereen belangrijk. Het biedt zekerheid.’
Onzekerheid sluimert onder het oppervlak
Maar die zekerheid is in veel gevallen een schim. De meeste zaken die als zeker worden voorgesteld, zijn dat helemaal niet. Duizenden, tienduizenden mensen hebben hun ‘vaste baan’ verloren in de afgelopen jaren. Veel werknemers met vaste aanstellingen krijgen met enige regelmaat met reorganisaties te maken. Pensioenen bieden niet meer de zekerheid die voorheen toegekend werd. Een ‘eigen huis’ kan zomaar ‘onder water’ komen te staan als huizenprijzen dalen en de mogelijke verkoopprijs lager is dan de hypotheek. Zelfs zonder verkoopplannen kan het bezit zo een bron van onzekerheid worden.
Zekerheid is een maatschappelijke constructie, een waarde die wordt toegekend aan een bepaalde situatie. Daar zit iets willekeurigs in. In ieder geval zijn die waarderingen aan verandering onderhevig. De vaste baan die nu wordt opgehemeld als anker in de maatschappij, stond in het verleden bekend als ‘loonslavernij’.
We hoeven ons absoluut niet neer te leggen bij het verhaal dat er geen alternatief is voor ongehinderde vrijhandel en een race to the bottom, zegt de PvdA. En inderdaad, het zou fatalistisch zijn om te zeggen dat politici geen zekerheid kunnen beloven omdat de pacmannetjes van globalisering, digitalisering en robotisering de zekerheden van de verzorgingsstaat toch wel oppeuzelen. Er zijn politieke keuzes die flexwerk duurder of goedkoper maken, die migratie afremmen of aanjagen, die automatisering bevorderen of tegengaan. Dat gebeurt wel binnen ‘smalle marges,’ zoals Joop den Uyl zei.
Onzekerheden zijn onvermijdelijk
De PvdA heeft de bestaanszekerheid een zeer zware lading gegeven. De nadruk daarop gaf de partij in het verleden al een defensieve houding. Dat wordt nu voortgezet. De verzorgingsstaat in stand houden, herwaarderen en steviger stutten is een belangrijk doel van de PvdA geworden, terwijl de tendens de afgelopen 35 jaar vooral was om die aan te passen, of in veel gevallen ze te versoberen. Het enige wat zeker is aan sociale zekerheid is de voortdurende verandering ervan.
De analyse van Asscher dat onzekerheid leidt tot steun voor populistische partijen kan best kloppen, maar daarmee is nog niet gezegd dat het beloven van meer zekerheid het beste weerwoord is. Een gevaar is dat die belofte geen stand houdt en dat juist daardoor onzekerheid en onvrede verder kunnen groeien. Een meer principieel punt is dat onzekerheden onvermijdelijk en inherent zijn aan een veranderende wereld. Verhul dat niet. Dat is pas echt een sterk tegengeluid tegen populisten die maar wat graag hun zekerheden aanbieden aan de kiezers. Een andere, ik zou bijna zeggen flexibelere, omgang met onzekerheid is de beste optie. Een eerlijkere verdeling van zekerheid en onzekerheid is eerder haalbaar dan het uitbannen van onzekerheid voor iedereen.
20 Bijdragen
Berend Pijlman 13
Ben benieuwd wat dat is een eerlijke verdeling van onzekerheid. Iedereen een beetje onzekerheid?
Maar het uitbannen van onzekerheid kan natuurlijk wel met het basisinkomen. Daar zou het dan ook over moeten gaan. Niet op zekerheid op een baan maar zekerheid in inkomsten. Ook zekerheid dat je je vermogen en goederen mag houden bij ontslag.
Lees hier meer over hoe zekerheid op inkomen goed is voor de economie als geheel: https://evonomics.com/universal-basic-income-accelerates-innovation-reducing-fear-failure/
Addie Schulte 4
Berend PijlmanHet basisinkomen biedt in theorie inkomenszekerheid. Ik heb het hier uit gelaten omdat de PvdA het niet voorstelt (behalve de experimenten in gemeenten met minder regels voor uitkeringsgerechtigden, wat in mijn ogen iets anders is). En omdat de PvdA het heeft over 'arbeid' als bron van zekerheid, niet inkomen.
Berend Pijlman 13
Addie SchulteJe hebt het basisinkomen er volledig terecht uitgelaten. PvdA ziet het liefst mensen als arbeiders en arbeiders als bron voor belastingen. Daarom ook dat ze stelselmatig de belastingen voor het grootbedrijf verlagen.
Een basisinkomen (of ander gegarandeerd vangnet) biedt daadwerkelijke zekerheid. Wanneer je weet dat je mag falen dan kun je een carrière of ondernemerschap kiezen waar je je echt goed bij voelt. Dat is pas echt ruimte om te investeren in jezelf. In plaats van een bullshit job nemen omdat er toch brood op de plank moet komen.
hans 27 1
Addie SchulteLydia Lembeck 12
Addie SchulteBest bijzonder in een tijd waarin veel van die banen verdwijnen. En waarin meer en meer flex werkers komen en ZZP-ers. Als je een uitkering 'geniet' en je krijgt een 0-uren contract voor 1 uur per week ben je officieel al aan het werk. De PvdA loopt m.i. toch wat achter met die mening.
Ik begrijp dat je hun idee hier beschrijft. Dat hoeft niet het jouwe te zijn. Klopt dat?
Addie Schulte 4
Lydia LembeckLydia Lembeck 12
Addie Schultepiterkamp 4
Het stupide opportunisme waarmee hij nu denkt nog wat te redden laat zien dat de man volstrekt incapabel is.
Dat was bekend, overal liet hij puinhopen achter.
Dat hij nu probeert met beloftes van zekerheid stemmen te krijgen, ligt voor de hand.
Absolute zekerheid is in dit leven is er alleen op het punt dat dat leven een keer stopt.
Maar er zijn gradaties van onzekerheid, onmiddellijk opzegbare dienstverbanden zijn heel onzeker, een baan voor een jaar is al weer wat zekerder.
Op dit moment lijkt maar één ding zeker, alle zekerheden zijn weg, op één na.
Jan-Marten Spit 9
Die preoccupatie met wat politici en partijen zeggen in plaats van te letten op wat ze doen getuigt van politieke achterlijkheid.
mag ik wijzen op het -feit- dat de PvdA zich juist decennia lang precies heeft neergelegd bij het verhaal dat er geen alternatief is, elke regeringsperiode weer?
piterkamp 4
Jan-Marten SpitHoyle had een Jaguar, daar zaten nog aardig wat metertjes in, in zijn tijd.
Jan-Marten Spit 9
piterkampErnest Jacobs 6
Jan-Marten SpitMatthijs 11
Wat denk ik meespeelt als het gaat om de grote onzekerheid, ontevredenheid en boosheid is dat:
- mensen die werkloos worden, worden slecht geholpen door UWV en dergelijke
- mensen in de bijstand worden in werkprogramma's gedwongen ("iets terugdoen" heet dat)
- mensen zien om zich heen hoe anderen wél dingen krijgen (statushouders die "zomaar" een huisje krijgen en -met lening- nieuwe spullen mogen kopen etc)
- er wordt verteld dat de crisis over is en dat het helemaal super gaat met de economie terwijl de eigen situatie nog onzeker is
etc etc
Zekerheid krijg je volgens mij veel meer als je al die randzaken beter regelt. Als je goed geholpen wordt bij het zoeken naar ander werk, als je goede (financiele) overgangsregelingen hebt, als mensen weten dat ze hulp krijgen bij omscholing, etc. en als er niet zo'n grote discrepantie is tussen eigen situatie en wat er geroepen wordt.
Lydia Lembeck 12
MatthijsMaar even een ding, Matthijs... Statushouders KRIJGEN niets. Ze LENEN. En dat geld MOET worden terugbetaald. Vaak met rente ook nog. Het 'zomaar' een woning krijgen is beleid van de gemeente waar ze komen wonen. Ergo... de gemeente bepaalt dat. Vaak is daar een goede reden voor. Sneller integreren en sneller onze taal leren zal helpen bij sneller vinden van werk (met hulp van o.a. de gemeente). En tegenwoordig moeten ook statushouders op de wachtlijst voor sociale huurwoningen.
Je hebt gelijk dat de crisis absoluut niet over is voor mensen met lager(e) inkomens. De onzekerheid blijft en wordt standaard. Dat zal de goegemeenschap miljoenen gaan kosten aan zorgkosten. Want hier worden mensen ziek.
Met je laatste alinea 100% eens.
Matthijs 11
Lydia LembeckRoland Horvath 7
Het probleem is dat de GMO/Multinationals niet voor iedereen willen produceren en daaraan voorafgaand geld willen uitdelen. In een opgaande economie met veel investeringen moeten ze wel leefbare lonen betalen tenminste hier, niet in ontwikkelingslanden want de arbeiders zijn daar niet verenigd. Na een ontstaan van een overcapaciteit zoals in 1929 of in 2008 dalen de investeringen en de koopkracht. De GMO trachten dan hun bedrijfslasten bvb lonen en sociale lasten te verminderen tot ongeveer nul. De enige betaling die ze dan nog -graag- willen doen is dividenden uitdelen.
Met andere woorden, meer bedrijfslasten als nu is de oplossing. Te eenvoudig voor velen. En het tegenargument is concurrentie vermogen. Ook als alle ondernemingen meer moeten betalen bvb. in de hele EU.
De moraal: Eerst meer bedrijfslasten voor meer inkomen voor de 99%. En dan een boom opzetten over de verdeling van zekerheid en onzekerheid. Overigens aan die verdeling doen de superrijke 0,01% niet mee.
Waarop wacht de PVDA om de propaganda, dat er slechte tijden aanbreken, weg te zetten als onzin.
En ten 2e, waarop wachten ze om een OBI van bvb 1.500 per maand te promoten.
Lydia Lembeck 12
Roland HorvathDe VVD en de PvdA zijn beiden schuldig aan de enorme aantallen mensen die werkloos raakten in de de eerste 4 jaren van hun bewind. Dat het beter gaat is niet te danken aan deze partijen, maar aan de wereldmarkt. En daarin gaat ons land mee.
Nog altijd wil de VVD de armste mensen verder verarmen. Wat hun reden daarvoor is kan ik alleen maar raden. Het is in ieder geval dommer dan dom. Ze negeren wetenschappers en onderzoekers als Richard Wilkinson and Kate Pickett. Hun boek The Spirit Level leidde tot dit drieluik destijds± http://programma.vara.nl/documentaires/personen/vrijheid-gelijkheid-broederschap
En daarna Piketty en niet te vergeten de WRR± http://nicolien.com/huiswerk-voor-den-haag-gelijkheid-is-beter-voor-iedereen/
Andere site, omdat die van de WRR niet te vinden is.
Arjan 7
Dat ben ik niet met je eens. Het gaat er niet om of vaste banen geen onzekerheid kennen, maar in welke mate het verschilt met tijdelijke contracten. Die laatste groep kent meer onzekerheid. Ik ken geen onderzoeken, maar het zou wel interessant zijn om te weten hoeveel banen met een vast karakter worden ingevuld door mensen met tijdelijke contracten, waarbij je tot de conclusie moet komen dat vaste contracten daar mogelijk zijn, waardoor zekerheid toeneemt. We moeten de oorzaak voor teveel tijdelijke contracten met bijbehorende onzekerheid niet te makkelijk leggen bij globalisering en automatisering. Het speelt een rol, maar verklaart mogelijk niet alles.
Willem. L. Koster 1
Wietske 4
18 juni 2016
Minister Asscher (Sociale Zaken, PvdA) heeft er persoonlijk voor gezorgd dat AOW’ers in door Israël bezet gebied een hogere uitkering krijgen dan waar ze volgens de wet recht op hebben. Hij deed dit ondanks waarschuwingen van ambtenaren voor „grote politieke en beleidsmatige risico’s”. Dat blijkt uit onderzoek van NRC.