Wat Mario Draghi zou kunnen leren van een middeleeuwse krijgsheer

Afgelopen woensdag bezocht Mario Draghi, President van de Europese Centrale Bank (ECB), dan eindelijk de Tweede Kamer. Hij was daar om in te gaan op vragen van de Nederlandse volksvertegenwoordigers over het beleid dat zijn bank voert, en over de merkbare gevolgen van dat beleid.

Ik zag daar een man zitten die zich zeer regentesk gedroeg. De vragen moesten dagen van tevoren ingestuurd worden, zodat hij zeker niet voor verrassingen zou komen te staan. Hij wimpelde vele vragen af met aantoonbaar onzinnige antwoorden. En als een volksvertegenwoordiger het aandurfde Draghi stevig aan te pakken, was de ECB-baas zichtbaar geïrriteerd.

Als een volksvertegenwoordiger het aandurfde Draghi stevig aan te pakken, was de ECB-baas zichtbaar geïrriteerd

Toen ik naar de bijeenkomst keek, moest ik denken aan een voorval op monetair gebied uit de 13^e eeuw. De plaats van handeling was de provincie Ilkhanate in het machtige Mongoolse Rijk. 

In 1206 begon de legendarische Mongoolse leider Dzjengis Khan zijn rijk uit te breiden. Vanuit het huidige Mongolië trok hij China en Centraal-Azië in om uiteindelijk door te stoten tot Centraal-Europa in het westen, de Perzische/Arabische Golf in het zuiden, de Japanse Zee in het oosten en tot diep in Siberië in het noorden. Het Mongoolse Rijk was op het hoogtepunt twee keer zo groot als het Romeinse Rijk.

Om dat enorme gebied te besturen, verdeelde Dzjengis Kahn zijn rijk in vele provincies. Een ervan was Ilkhanate, dat zich uitstrekte over het tegenwoordige Iran, Irak, Syrië, Turkije en Afghanistan.

Boomschorsgeld

Die provincie Ilkhanate kreeg in 1291 Rinchidorji Gaikathu als baas. Gaikathu stond bekend als een bestuurder met een enorm gat in de hand: hij hield, zacht gezegd, van het goede leven. Zijn uitgavenpatroon zorgde ervoor dat binnen drie jaar de schatkist van Ilkhanate leeg was.

Normaliter zou Gaikathu toen hebben gedaan wat elke heerser voor en na hem deed: de belastingen verhogen. Helaas voor hem was dat niet mogelijk, omdat het vee in de provincie door een virus bij bosjes tegelijk dood ging. Niet dat Gaikathu zich erg om het lot van zijn onderdanen bekommerde, maar dat betekende wel dat er bij de mensen niets te halen viel.

Gaikathu had tussen zijn adviseurs echter ook iemand die op de hoogte was van de — toen nog — recente geschiedenis. Die adviseur vertelde Gaikathu dat de Chinese heersers niet zo lang daarvoor boomschors hadden gebruikt als geld. De schors werd bedrukt en het papiergeld was geboren, met als hét grote voordeel dat je een bijna ongelimiteerde voorraad geld had (immers, de enige limiet is het aantal bomen).

Met het Chinese experiment als voorbeeld was Gaikathu’s probleem opgelost; hij maakte er meteen werk van. Iedereen die goud- en zilvermunten maakte werd verplicht daarmee te stoppen en zijn goud en zilver in te leveren bij de overheid. In ruil daarvoor kregen zijn de nieuwe bankbiljetten gemaakt van boomschors in handen. Het was zeer gevaarlijk om toch stiekem wat goud en zilver achter de hand te houden: de straf op het niet inleveren van het goud en zilver was namelijk niets minder dan de doodstraf. 

Vervolgens stelde Gaikathu het gebruik van bankbiljetten verplicht. De straf op het weigeren van bankbiljetten, het obstrueren van de uitgifte ervan of zelfs het vernietigen ervan was nog zwaarder dan op het achterhouden van goud en zilver. Niet alleen diegene die zich schuldig maakte aan de genoemde zaken kreeg namelijk de doodstraf: hetzelfde lot stond hun hele familie te wachten.

De economie van Ilkhanate stortte binnen de kortste keren volledig in elkaar

Het gevolg laat zich misschien wel raden: de economie van Ilkhanate stortte binnen de kortste keren volledig in elkaar. Veel winkeliers sloten hun winkels, inwoners besloten Ilkhanate te verlaten en de zwarte markt — de enige plek waar je kon handelen zónder die bankbiljetten te moeten gebruiken —  groeide ondanks de dreigende doodstraffen als kool. De prijzen van alle producten, uitgedrukt in de verplicht te gebruiken bankbiljetten, schoten omhoog. De ironie van dit verhaal is dat Gaikathu de bankbiljetten juist introduceerde met de belofte dat ze de armoede uit zouden bannen en de prijzen zouden verlágen.

Klassieke quantitave easing

De poging van Gaikathu om met veel ongedekt gedrukt geld voor meer welvaart te zorgen was niet de eerste in de geschiedenis. Dit proces, tegenwoordig zouden we het quantitative easing noemen, zien we ook terug in het Romeinse Rijk, Frankrijk na de revolutie en Duitsland tijdens de Weimarrepubliek — maar ook in het voormalige Joegoslavië, in de jaren voor het land uiteenviel.

De les van al deze voorvallen is dat een geldstelsel gebaseerd op vertrouwen in de uitgevende overheid niet houdbaar is. Politici — ik beschouw de centrale bank hier als een deel van de overheid — zijn namelijk nooit in staat de verleiding te weerstaan om teveel geld te drukken. Daarom is het beter om overheden die mogelijkheid überhaupt niet te geven of, als dat al gebeurt, zo min mogelijk discretionaire ruimte te geven. Het ongedekt en op grote schaal drukken van geld leidt niet alleen niet tot het gehoopte resultaat, maar berokkent daarnaast ook enorme schade en ontwricht de hele samenleving.

Adviseurs zoals die van de derde kalief in de Arabische wereld zijn goud waard

Wat dat betreft zijn adviseurs zoals die van de derde kalief in de Arabische wereld goud waard. Rond het jaar 640 kwam die kalief namelijk op het idee om geld te maken van kamelenhuid; zijn adviseurs brachten hem echter spoedig op andere gedachten. Het argument: als hij zijn plan zou doorzetten, zouden er vrij snel geen kamelen meer over zijn. 

Onbeperkt geld drukken, bankbiljettengebruik verplicht stellen, verplicht inleveren van goud, allerlei vormen van financiële repressie bij wet instellen dan wel overwegen en dat alles aan de man brengen als dé (enige) manier om de crisis te verslaan en zo voor meer welvaart te zorgen: waar hebben we dat eerder gehoord?

Ik zal het verklappen: het is al jaren het officiële beleid van de overheden en de centrale banken in het Westen. Om de haverklap roept men dat de enige manier om uit de huidige crisis te komen — en zelfs om een herhaling ervan in de toekomst te voorkomen — onbeperkt geld drukken is. Onder meer de ECB is daar volop mee bezig.

Als u zich afvraagt hoe het met Gaikathu afgelopen is: hij werd door zijn woedende onderdanen uiteindelijk afgezet en terechtgesteld. De adviseur die hem het plan influisterde werd door eenzelfde menigte letterlijk uit elkaar gerukt. Desondanks blijven onze centrale bankiers en velen anderen het onbeperkt drukken van geld voorschrijven als medicijn voor onze zieke economieën. Daarmee geven ze er blijk van nog altijd te geloven in het sprookje van de quantitative easing. Misschien zou iemand ze het verhaal van Gaikathu eens moeten voorlezen.