Met een minzame glimlach staat premier Rutte begin dit jaar de verslaggever van Nieuwsuur te woord. Hij geeft toe dat de recente economische cijfers niet gunstig zijn voor Nederland maar als een rasecht optimist ziet hij ook genoeg zaken die de Nederlander dankbaar moeten stemmen. ‘We hebben de beste zorg van Europa’, vertelt de leider van het kabinet met enthousiasme. Zijn collega Edith Schippers van Volksgezondheid weet precies hoe dat komt: 'Het is juist dit systeem, waarin zorgverzekeraars selectief inkopen op kwaliteit en prijs, dat de Nederlandse zorg volgens de Europese patiënten al jaren op rij tot de beste in Europa maakt.' Aldus de minister in januari van dit jaar, die in deze uitslag haar grote gelijk ziet.

Kritiekloos

In het jaarlijkse rapport van het Zweedse onderzoeksbureau Health Consumer Powerhouse wordt het Nederlandse zorgstelsel al enkele jaren op rij verkozen tot het beste van Europa. Op welke gronden ons zorgstelsel de gouden medaille krijgt uitgereikt, lijkt van minder belang. Veelal worden de uitkomsten uit dit rapport kritiekloos overgenomen door de media. Op 28 november 2013 meldde de NOS: ‘De studie zegt dat het geheime wapen van Nederland is dat operationele beslissingen op het gebied van gezondheidszorg niet door politici, maar door medische vakmensen worden genomen met medezeggenschap van patiënten. Het toonaangevende onderzoeksbureau vergelijkt elk jaar de gezondheidszorg in Europa. Nederland is het enige land dat in de top drie van de ranglijst staat sinds het vergelijkingsonderzoek in 2005 voor het eerst werd gehouden.’

Wetenschappers nemen het niet serieus

‘Ik ben nog geen wetenschapper tegengekomen die het onderzoek serieus neemt’, vertelt Michael van den Berg, die voor het RIVM de Nederlandse zorg afzet tegen die in omringende landen. ‘De winnaar kan er goede sier mee maken, maar het is niet meer dan gegoochel met cijfers. Dat het onderzoek zo veel aandacht krijgt is meer te danken aan slimme marketing.’ Zo vertelde Van den Berg onlangs aan Zorgvisie. Anders dan de wetenschap neemt een aantal Tweede Kamerleden het onderzoek zeer serieus. De voorman van het onderzoeksbureau, de heer Arne Björnberg, werd op 24 november met open armen ontvangen door VVD-Kamerlid Arno Rutte. Hij had de onderzoeker uitgenodigd voor een bijeenkomst met de Kamercommissie van Volksgezondheid. Tijdens de samenkomst van een uur in de Suze Groenewegzaal wees Björnberg de zes aanwezige Kamerleden meermaals op de zegeningen van ons private zorgstelsel: ‘You guys, you have won again, jullie Nederlanders zijn brompotten, het beste zorgstelsel en toch blijven jullie klagen.’  Verder verrichten zorgverzekeraars goed werk door patiënten door te sturen naar een ziekenhuis waar een behandeling veel wordt afgenomen, want, zo zegt de onderzoeker: dat is goed voor de kwaliteit en voor de prijs. VVD'er Arno Rutte omarmt de boodschap van Björnberg.

Zorgverzekeraars zijn blij

De zorgverzekeraars die door Björnberg worden geprezen, behoren tot zijn fanclub. Toen het Nederlands zorgstelsel voor de eerste maal werd verkozen tot het beste van Europa werd de Zweedse onderzoeker uitgenodigd om tijdens een feestje van belangenvereniging Zorgverzekeraars Nederland te spreken. Op het podium van een afgeladen zaal op het hoofdkantoor te Zeist mocht de voorman van Health Consumer Powerhouse alle aanwezige verzekeraars haarfijn uitleggen waarom zij zo goed bezig zijn. Wie een kijkje neemt op de site van de belangenvereniging stuit op diverse berichten over de onderzoeker vol met citaten. Een groot deel van de 48 indicatoren van het onderzoek oogst kritiek van wetenschappers. Zo worden er cijfers vergeleken van het aantal verkeersdoden, zelfdodingen, abortussen en depressies. Ook kijkt het Zweedse onderzoeksbureau naar de toegang voor patiënten tot het medisch dossier, de mogelijkheid om afspraken online te regelen en het aantal rokers. Niet direct geschikt om zinnige uitspraken te doen over de kwaliteit van zorg.

Nederlandse zorg inefficiënt

Andere rapporten – die nauwelijks aandacht krijgen in het politieke debat – tonen een afwijkend beeld. Gelet op efficiëntie brengt de Nederlandse zorg het er belabberd van af. Ons land neemt plek veertig in op de jaarlijkse lijst van Bloomberg, waarmee de efficiëntie van zorgstelsels wereldwijd met elkaar wordt vergeleken. Daarmee behoort Nederland tot de inefficiëntste zorgstelsels ter wereld. Opvallend is dat de landen met de duurste zorg, de Verenigde Staten en Nederland, relatief inefficiënt zijn. Bij de internationale crowdsourced database Numbeo staat de Nederlandse zorg op de negenentwintigste plaats.

De kwaliteit van zorg laat te wensen over

Een studie die wel goede uitspraken kan doen over de kwaliteit van zorg is het recent verschenen rapport van de OESO, getiteld Health at a glance. Van den Berg prijst het rapport. Met verschillende indicatoren meten de OESO- onderzoekers de zorg in tientallen landen. Uit dit rapport spreekt allerminst het beeld van Nederland als onbetwiste koploper. Wat betreft toegang tot zorg doet Nederland het goed, omdat de gezondheidszorg gemakkelijk te bereiken is. Toch wordt aan die toegankelijkheid voorzichtig gemorreld door de introductie van budgetpolissen en het afschaffen van 'het recht op zorg' in onderdelen die overgeheveld zijn naar de gemeente. De kwaliteit van zorg laat echter ook te wensen over. In de lijst met kwaliteitsindicatoren is Nederland een middenmoter. Ook de levensverwachting ligt maar net boven het gemiddelde van alle OESO-landen. Ronduit slecht wordt gescoord op kindersterfte; in Nederland sterven meer kinderen dan gemiddeld. Op de dertigdagensterfte na afloop van een hartaanval of beroerte loopt ons land eveneens een stuk achter. De OESO concludeerde eerder al dat Nederlandse zorgverzekeraars een oligopolie vormen; slecht voor concurrentie en keuzevrijheid.

Nederlands zorgstelsel geen succesverhaal

Met deze rapporten in de hand lijkt de conclusie dat het Nederlands zorgstelsel een succesverhaal is niet langer gerechtvaardigd. De lofzang van de heer Björnberg steunt op wankele data en is beperkt onderbouwd. Zo concludeert hij over het Nederlandse succes: ‘Onder meer goed management, beperkte politieke inmenging, toegenomen concurrentie en verregaande invloed van consumenten liggen aan de basis van het succes.’

Het is heel eenvoudig om voorbeelden op te sommen waaruit het tegengestelde blijkt

Het is heel eenvoudig om voorbeelden op te sommen waaruit het tegengestelde blijkt. Tegenover het goede management staan talrijke schandalen rond onder meer Meavita, het Slotervaart, Philadelphia zorg, Sensire, het Sint Antonius. Dat geeft te denken over de management kwaliteiten in andere landen. De politieke inmenging met dit zorgstelsel is niet per definitie beperkter. Marktwerking vergt misschien nog wel meer overheidsbemoeienis dan een publiek stelsel. Instituten als de NZa en Zorginstituut Nederland zijn als gevolg van de stelselwijziging opgetuigd naast de oude organen. Tekst en uitleg over de toegenomen concurrentie ontbreekt eveneens. Tot op de dag van vandaag beheersen vier zorgverzekeraars negentig procent van de markt, allerminst een toonbeeld van toegenomen concurrentie. Tot slot de ‘verregaande invloed van consumenten’. Talrijke voorbeelden bieden bewijs voor het omgekeerde. Denk aan de poging om de vrije artsenkeuze in te perken, de omzetplafonds en niet te vergeten de verzekerden met een budgetpolis. De Nederlandse zorg presteert niet slecht, maar de mooie woorden van minister Schippers en premier Rutte zijn bezijden de waarheid. Er verschijnen met regelmaat onderzoeken waarin zorgstelsels worden vergeleken. Gek genoeg is het lijstje waarin Nederland de nummer één is het enige dat een grote mate van aandacht ten deel valt.