Het Chinese Anbang neemt verzekeraar Reaal over van de staat, zo werd maandag bekend. Die zich snel in Europa uitbreidende verzekeraar betaalt daarvoor 150 miljoen euro. 'Een stuk minder' dan verwacht, zo reageerde minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem tegenover BNR. Dat komt volgens de PvdA’er onder meer doordat 'er minder vermogen in het concern bleek te zitten.' Uit een Kamerbrief van Dijsselbloem blijkt dat Reaal al sinds eind jaren '90 een opgepompte solvabiliteit heeft gemeld aan de buitenwereld. Van de toch al lage solvabiliteit bij de verzekeringstak moet nog eens 700 miljoen euro worden afgetrokken. De solvabiliteit kwam daardoor aan het eind van vorig jaar uit op 136 procent, veel minder dan de 303 procent bijvoorbeeld die Nationale Nederlanden vorige week meldde over het vierde kwartaal. Wat is er precies aan de hand? Een dochterbedrijf van Reaal had een rekeningcourantkrediet verstrekt aan SNS Bank. De bankdochter van SNS Reaal stond daardoor eind vorig jaar voor 800 miljoen euro in het krijt bij de verzekeraar. Dat bedrag werd meegenomen in de solvabiliteit van Reaal. Maar dit had volgens Financiën niet gerekend mogen worden tot de buffer, omdat er ook een lening de andere kant opging. SNS Bank leende namelijk op haar beurt weer 700 miljoen euro uit aan Reaal. Als onderpand voor die lening diende het rekeningcourantkrediet. Dijsselbloem wil nu weten of bij het opblazen van de solvabiliteit sprake was van 'kwade opzet', of 'gewoon een fout.'

KPMG bijna twee decennia akkoord met jaarrekening

KPMG, sinds de fusie van SNS en Reaal in 1997 reeds de controlerend accountant, heeft bijna twee decennia lang zijn handtekening gezet onder de jaarrekening, waarin om nog onbekende redenen de tegengestelde lening niet is meegenomen bij het berekenen van de solvabiliteit. In de beginjaren zouden de betreffende leningen veel lager zijn geweest, maar de bedragen zouden midden jaren 2000 fors zijn opgelopen, melden bronnen bij Financiën. Dat was in de periode dat SNS Reaal naar de beurs ging (2006) en zijn overnamemachine aanzette met de koop van onder meer Bouwfonds Property Finance (2006) en Zwitserleven (2007). Of er een verband is tussen die expansiedrift en het opkloppen van de solvabiliteit, is onderdeel van het onderzoek.

KPMG zag eerder problemen bij Property Finance over het hoofd

Het is na de forse verliezen bij Property Finance (PF) opnieuw een klap voor KPMG in het dossier SNS Reaal. Een onderzoek naar de nationalisatie van de bank-verzekeraar in opdracht van minister Dijsselbloem bracht aan het licht dat KPMG weliswaar vraagtekens had gezet bij de overname van PF, maar op sommige punten de plank ook volledig missloeg. Zo zou de kwaliteit van de leningportefeuille 'sound' zijn en zou de accountant het belangrijk hebben gevonden om bij een mogelijke overname 'de ''ondernemende cultuur'' binnen Property Finance te handhaven.' KPMG zette vervolgens jarenlang zijn handtekening onder de boeken, totdat de limiet voor de accountants in 2012 was bereikt: zij dreigden hun opdrachtgever hun handtekening voor het boekjaar 2012 te onthouden, omdat het voortbestaan van de bank-verzekeraar niet was gegarandeerd. Op 1 februari 2013 volgde de nationalisatie. SNS Reaal is niet het enige probleemdossier van KPMG. De accountantsreus kwam de afgelopen jaren ook in opspraak door onder meer de smeergeldaffaire bij klant Ballast Nedam. In dat dossier werd uiteindelijk met justitie geschikt voor 7 miljoen euro. Vorig jaar nam Justitie het Big-4-kantoor opnieuw op de korrel. Ditmaal vanwege vermeende belastingontduiking bij de bouw van het nieuwe hoofdkantoor.

Hoeveel gaat dit de schatkist kosten?

De grote vraag is hoeveel geld de staat misloopt door de boekhoudkundige truc van Reaal en door de onoplettendheid van KPMG. Anbang moet naar verwachting zo’n 770 miljoen euro tot 1 miljard in de verzekeraar pompen om de solvabiliteit op te krikken. Hadden zij meer dan 150 miljoen willen betalen als er geen kapitaalgat van 700 miljoen euro was geweest? Bij Financiën benadrukt men dat de 700 miljoen niet één-op-één kan worden vertaald in een hogere verkoopopbrengst. Volgens een woordvoerder van Financiën moet het probleem in 2013 worden gezocht: heeft de staat bij de nationalisatie niet teveel betaald? Maar dat roept nog meer vragen op. De staat heeft namelijk nul euro betaald voor de aandelen SNS Reaal. Als ze hadden geweten dat de verzekeraar er slechter voorstond, had er in 2013 wellicht juist nog meer geld bijgemoeten. Dijsselbloem laat aan de Kamer weten met 'hoge onzekerheid' te schatten dat de nationalisatie van SNS Reaal de staat uiteindelijk zo'n 52 miljoen euro gaat opleveren. Die magere winst kon alleen worden geboekt doordat de PvdA-minister één miljard euro van de SNS-rekening bij de financiële sector heeft neergelegd.

Uit brief minister Dijsselbloem aan Tweede Kamer, 16-02-2015

Minister Dijsselbloem laat de Auditdienst Rijk onderzoek doen naar het kapitaalgat bij Reaal. In dat onderzoek, dat waarschijnlijk enkele maanden gaat duren, worden ook de rol van accountant KPMG en de toezichthouder onderzocht. Volgens bronnen bij Financiën is de constructie van rekeningcourantkredieten tussen banken en verzekeraars in principe niet zo gek en mag dit ook worden meegerekend bij de buffer. 'Maar dat wordt anders als de bedragen groot worden en er verpanding gaat spelen.'

Rol Van Olphen in opzetten constructie?

Financiën en SNS Reaal zwijgen over de verantwoordelijkheid die topman Gerard van Olphen mogelijk heeft gehad bij het opzetten van deze constructie. Hij werd in 1997 vice-voorzitter van Reaal en werd twee jaar later voorzitter van de verzekeringstak. In 2001 werd hij benoemd tot CFO van het moederbedrijf SNS Reaal. Het is de vraag in hoeverre hij weet heeft gehad, op betrokken was bij, het opzetten van de rekeningcourantstructuur. Volgens de bronnen bij Financiën wordt in het onderzoek niet zozeer naar specifieke personen gekeken, maar zullen betrokkenen wel worden bevraagd.

Het is de vraag hoe lang Van Olphen topman blijft

Overigens is het maar de vraag hoe lang Van Olphen nog topman is van de financiële instelling. Na de verkoop van Reaal, wordt ook SNS Bank uit de holding SNS Reaal gehaald. De vrijwel lege holding waar Van Olphen dan topman van is, wordt daarna langzaam opgeheven.

Een jonge Gerard van Olphen (midden) in het jaarverslag van SNS Reaal over 2000.

SNS Reaal zegt niet te willen reageren en het onderzoek door de Auditdienst Rijk te zullen afwachten. KPMG zegt het onderzoek met vertrouwen tegemoet te zien. Het accountantskantoor wil inhoudelijk niet reageren op de constructie.