"Dit gaat niet meer over economie en handel," zei Frans Timmermans, minister van Buitenlandse Zaken, afgelopen week, over strengere sancties op Rusland. "Dit gaat over veiligheid en dit gaat ook over gerechtigheid voor bijna tweehonderd Nederlanders die op een gruwelijke manier aan hun einde zijn gekomen."  De EU besloot woensdag de sanctielijst tegen Rusland uit te breiden met meer personen en meer bedrijven. Nog dreigender: er werd overwogen om hele sectoren van de Russische economie aan sancties te onderwerpen, mochten de Russen hun steun aan Oekraïense rebellen niet staken. Maar werken sancties eigenlijk wel? Meestal niet, maar soms wel, blijkt uit de wetenschappelijke literatuur. Uit een analyse van 888 sancties of dreigingen met sancties blijkt dat een tweetal factoren belangrijk voor succes  in het veranderen van het beleid: de betrokkenheid van internationale gemeenschap en de omvang van de economische kosten voor het gesanctioneerde land. Met de EU en de VS die achter de sancties staan is er een belangrijk internationaal blok voor sancties. Met de economische pijn valt het echter nog wel mee. Rusland is natuurlijk een heel stuk lastiger economische pijn te doen dan bijvoorbeeld Cuba of Irak. Rusland is een enorm grondstofrijk gebied dat niet zomaar op de knieën valt te dwingen. Bovendien gebruiken de EU en de VS tot nog toe vooral ‘gerichte sancties’. Sancties op bepaalde individuen en bedrijven. Zulke sancties zijn zelden voldoende gebleken om het doelwit van beleid te doen veranderen. Eigenlijk is er maar één voorbeeld van succesvolle gerichte sancties: Khaddaffi’s Libië. Hoewel er daar meer zaken speelden als alleen sancties. (Naast de stok werden Khaddaffi ook wat wortels voorgehouden.)

Eigenlijk is er maar één voorbeeld van succesvolle gerichte sancties: Khaddaffi’s Libië

Brede economische sancties (in EU jargon: ‘fase drie sancties’), waarbij hele sectoren van een economie worden aangevallen, bieden meer mogelijkheden op succes. Vooral als de EU hieraan mee zou doen. Mclean en anderen laten zien dat als de grootste handelspartner (in Rusland’s geval de EU) meedoet aan sancties er een grotere kans op succes is.

Nare bijwerkingen

Zulke strenge economische sancties hebben echter ook een aantal nare bijwerkingen. De Amerikaanse wetenschapper Reed Wood analyseerde de gevolgen van economische sancties op staatsrepressie tussen 1976 en 2001. Economische sancties op autoritaire landen veroorzaakten over het algemeen meer onderdrukking, zo vond hij. Zijn collega's Peksen en Drury concludeerden dat het implementeren van economische sancties gelijk voor een daling in maatstaven van democratie en mensenrechten in landen die het zorgde. Machthebbers gebruiken de sancties als een excuus om politieke rechten in te perken en oppositiepartijen te onderdrukken. Bovendien leert de ervaring dat sancties ervoor zorgen dat de bevolking zich uit nationalisme achter de leider schaart. Uit de meest recente peiling van Gallup blijkt bijvoorbeeld dat Poetin nog nooit een hogere waardering onder de bevolking had. Ruim 83 procent van de Russen was tevreden met Poetin. Tegelijkertijd daalde de Russische waardering van het Amerikaanse en Europese leiderschap tot een absoluut dieptepunt (respectievelijk  4 en 6 procent).

500.000 kinderdoden? ‘We think the price is worth it’

In een ander onderzoek concludeert Peksen dat naar mate sancties strenger worden er een steeds grotere impact op de volksgezondheid is. Het schoolvoorbeeld van sancties waarbij de gezondheidskosten de baten overtroffen waren die op Irak in de jaren negentig. Toegegeven, Irak werd militair sterk verzwakt door de sancties en de wapeninspecties. Tegelijkertijd zorgden de sancties volgens UNICEF directeur Carol Bellamy echter voor ongeveer een half miljoen extra kinderdoden.Toen Madeleine Albright gevraagd werd naar dit cijfer antwoordde ze simpelweg: ‘We think the price is worth it.’ Een tamelijk wrede kosten-batenanalyse. De effectiviteit van sancties is kortom afhankelijk van de mate waarin Rusland economisch pijn kan worden gedaan. Maar de strengheid van sancties heeft ook gevolgen voor animositeit jegens het westen bij de Russische bevolking, de volksgezondheid, het democratische gehalte, de mensenrechten en ga zo maar door. 'Is the price worth it?'