In de discussie over de Europese Unie gaat het vaak gaat het over hoe we de macht verliezen aan ‘Brussel,’ over hoe mijlenver de Europese besluitvorming van ons af staat en hoe lastig dit te begrijpen is. Een eerste stap voor het oplossen van dit probleem is meer informatie, openheid of transparantie over de EU, van de EU. Deze week bleek de Raad van Ministers het gebrek aan openheid juist zelf in stand houdt — en dat is in strijd met de Europese wet.

Uit een juridische analyse die de Nederlandse parlementair advocaat (niet te verwarren met de Landsadvocaat) op verzoek van de Tweede Kamer heeft uitgevoerd blijkt dat de zeer beperkte mate van openheid bij het belangrijke EU-orgaan de Raad van Ministers in strijd is met de Europese transparantiewet. ‘Onverenigbaar,’ noemt ze dit.

Raad van Ministers

Het draait dus om de de Raad van Ministers. In deze overleggroep zitten alle Europese ministers van een bepaald beleidsterrein. Zodra het bijvoorbeeld gaat over handelsverdragen gaat voor Nederland minister van Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking Lilianne Ploumen naar Brussel. Voor visserij is het Martijn van Dam, de staatssecretaris van Economische Zaken. De 28 ministers ontmoeten elkaar in Brussel. Er volgt dan een vergadering, stukken worden ingebracht, verslagen getypt en knopen doorgehakt. Het probleem is dat vrijwel niets van die vergaderingen en de aanloop openbaar is.

Het probleem is dat vrijwel niets van die vergaderingen en de aanloop openbaar is.

‘Als burgers om die documenten vragen, wordt als regel cruciale informatie, zoals de individuele posities van lidstaten, weggelaten,’ schreef Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt (CDA) de voorzitter van de Commissie Informatievoorziening Europese Unie in een serie voorstellen uit november 2016 om Europese transparantie te bevorderen.

De Tweede Kamer stelde na de voorstellen voor om de parlementair advocaat de kwestie verder te laten onderzoeken en te laten toetsen of de gebrekkige informatievoorziening van de Raad wel is toegestaan volgens het Europese transparantierecht: ‘Indien de parlementair advocaat strijdigheid constateert, zal de regering actie ondernemen om deze strijdigheid tegen te gaan,’ schreef Omtzigt.

Afgelopen maandag stuurde de parlementair advocaat haar analyse naar de Kamer. Zij gaat daarin veel verder dan het als ‘strijdig’ aanmerken van de omgang met informatie door de Raad van Ministers. Volgens de parlementair advocaat is het niet openbaar maken van informatie ‘onverenigbaar’ met het Europese recht op transparantie.

Klem

Nederland mag nu echter niet op eigen houtje informatie die voortkomt uit de Raad van Ministers online gaan zetten. Dit komt omdat Nederland zich net als alle andere Europese landen heeft vastgelegd op een ‘citeerverbod’ over de informatie die voortkomt uit de Raad van Ministers (de zogenaamde Richtsnoeren). De parlementair advocaat schrijft erover in de brief:

Nederland als lidstaat in de Raad heeft ingestemd met de tekst van de Richtsnoeren […] Tegen die achtergrond menen wij dat het de Nederlandse regering niet vrijstaat om eenzijdig en zonder voorafgaande afstemming met de Raad over te gaan tot intrekking van het citeerverbod.

Nederland had wel beroep kunnen aantekenen om het citeerverbod in de Richtsnoeren ‘in rechte aan te vechten,’ maar de termijn daarvoor is intussen verstreken. De enige mogelijkheid om iets te veranderen aan het citeerverbod is door overeenstemming binnen de Raad van Ministers.

De Raad van Ministers moet beslissen over haar eigen mate van transparantie

Dit leidt tot de aparte situatie waarbij Nederland misschien wel meer openheid wil, maar deze niet krijgt zolang de andere landen dit in de Raad tegenhouden. Voorts moet dus de Raad van Ministers beslissen over haar eigen mate van transparantie hoewel het Europese transparantierecht voorschrijft dat ze hieraan moet voldoen. Een curieuze situatie.

Wanbeheer

De advocaat schrijft dat er vele fronten kan worden gewerkt aan een oplossing. Zo kan de regering aandringen op meer openheid bij de Raad; de Tweede Kamer kan dit ook doen, net zoals het Europese Parlement. De advocaat stelt dat het Europees Parlement de Raad van Ministers aan kan spreken ‘op wat zou kunnen worden aangemerkt als een systematische schending van het Europese transparantierecht’. De advocaat houdt hier een slag om de arm, omdat niet alles wat de Raad doet geheim blijft.

De Europese Ombudsman kan ook worden ingeschakeld, maar dit raadt de advocaat af. Het indienen van een formele klacht bij de Ombudsman betekent namelijk dat er sprake is van praktijken ‘waarvan de klager meent dat deze “wanbeheer” opleveren,’ schrijft ze. De advocaat vraagt zich af of zo’n classificering niet te ver gaat. ‘Wij vragen ons in dit kader af of het wenselijk is dat leden van nationale parlementen besluiten of praktijken van de Raad aanmerken als “wanbeheer”.’