
Bij wie komen de miljarden aan publiek geld terecht? Het monetair beleid van de Europese Centrale Bank (ECB) lijkt een ver-van-mijn-bed-show doorspekt met moeilijk jargon en financiële termen. In dit dossier onderzoekt FTM de implicaties het ECB beleid voor de burger. Wat houdt het lage-rentebeleid in en wat zijn de gevolgen van 'quantitative easing' (QE) voor Nederland? Lees meer
Het monetair beleid moet onze economie aanjagen, maar de resultaten blijven uit. Hoewel de hoge rekening voor ons allemaal is, wordt er geen politiek debat gevoerd over de miljardenbestedingen. De ECB verschuilt zich achter een masker van onafhankelijkheid, maar voert ondertussen een begrotingsbeleid voor de gehele Eurozone waarvan niet iedereen evenredig profiteert. Wat doet de ECB precies en mag dat allemaal zonder daarvoor democratische verantwoording af te leggen? Is dit nog wel monetair beleid, of is het economische politiek?
Banken lenen zich rijk bij de ECB
Minister negeert Kamerverzoek om ECB ter verantwoording te roepen
Machtsspel stort Europa in een existentiële crisis
Champagne-, tabaks- en olieconcerns sluizen coronageld door naar aandeelhouders
Coronaklap extra pijnlijk voor pensioenfonds met beleggingen in olie en gas
Helikoptergeld: een verleidelijke, maar ondoelmatige kuur voor corona
Nóg lagere rente: het zinloze medicijn tegen het coronavirus
De ECB wil geen klimaatontkenner meer zijn
Podcast | Roerige tijden in de markt van het grote geld
Wie redt ons geldsysteem uit de wurggreep van centrale banken?
Wie beschermt ons tegen de bescherming van de centrale banken?
Het beleid van de Europese Centrale Bank is erop gericht de stabiliteit van het financiële stelsel in de eurozone te garanderen. Helaas, constateert Edin Mujagic, is de ECB door haar extreme monetaire politiek en rentebeleid zelf de voornaamste oorzaak van financiële instabiliteit. En de ECB is niet de enige centrale bank die een contraproductief beleid voert.
Lage inflatie en een groeiende economie. Dat is waar alle centrale banken op uit zijn en waar ze hun monetaire wapens voor inzetten. De laatste tijd is daar echter sluipenderwijs een derde doelstelling bij gekomen: zorgen voor financiële stabiliteit. Hoe serieus die derde doelstelling is, blijkt onder andere uit het feit dat de Europese Centrale Bank (ECB) elk half jaar een Financial Stability Review publiceert, een bijna 150 pagina’s tellend rapport waarin de bank ‘een overzicht van de mogelijke bronnen van kwetsbaarheid en risico’s voor de financiële stabiliteit in de eurozone’ geeft, om ‘voor duidelijkheid te zorgen over onderwerpen die relevant zijn voor het behoud van de stabiliteit van het financiële stelsel in de eurozone.’
Dat de ECB zich bekommert om financiële stabiliteit is logisch, want financiële instabiliteit drukt de economische groei. Het is dan ook logisch dat de ECB financiële stabiliteit hoog in het vaandel heeft staan. Het wrange is echter dat centrale banken zoals de ECB met hun eigen beleid juist voor financiële ínstabiliteit zorgen.
De laatste tijd is er sluipenderwijs een derde doelstelling bij gekomen: zorgen voor financiële stabiliteit
Niet dat je dat uit het Financial Stability Review zou halen. Daarin worden allerlei andere potentiële gevaren voor de financiële stabiliteit genoemd: de uiterst instabiele economische en financiële situatie in China, lage winstgevendheid van de banken, de vraag of de staatsschulden van de eurolanden houdbaar zijn als die landen geen hervormingen doorvoeren, dalende aandelenkoersen en beleggers die steeds meer risico’s nemen in hun jacht naar nog een beetje rendement. Met uitzondering van de situatie in China, geldt voor al deze potentiële gevaren voor de financiële stabiliteit dat ze iets gemeenschappelijks hebben: ze staan rechtstreeks in verband met het beleid van de ECB.
Problemen verbloemd
Neem de lage winstgevendheid van banken in de eurozone. Zou dat probleem niet iets te maken kunnen hebben met de negatieve rente van de ECB en de zeer lage rentes van zo goed als alle looptijden die voor een belangrijk deel zijn veroorzaakt door het beleid van de ECB? Of met het feit dat de ECB de commerciële banken in de eurozone nooit echt gedwongen heeft hun verliezen te nemen en met een schone lei te beginnen, iets wat de bank heel goed kon en kan doen? In plaats daarvan heeft de ECB vooral de problemen verbloemd: enerzijds door gratis geld geven aan banken en anderzijds door de stresstests zodanig in te richten dat ook banken die in de kern verrot zijn, zoals Deutsche Bank blijkbaar is, er makkelijk voor kunnen slagen.
"Als andere spelers niet de noodzakelijke maatregelen nemen, zal de ECB meer van hetzelfde doen"
Ook als we kijken naar een andere potentiële bron van gevaar, de onhoudbaarheid van staatsschulden doordat hervormingen keer op keer uitblijven, is de invloed van de ECB duidelijk. Het uitblijven van hervormingen hangt duidelijk samen met het feit dat de landen in kwestie zich sinds jaar en dag ongekend goedkoop kunnen financieren dankzij de historisch lage rentes die voor een belangrijk deel veroorzaakt zijn door het ECB-beleid. Waarom zouden de eurolanden hervormen en pijn lijden (bij hervormingen komt het zuur altijd eerst) om te besparen op hun begrotingen als gaten op diezelfde begrotingen te dichten zijn tegen zeer lage rente of zelfs negatieve rente (ze krijgen dan geld toe!) dankzij de ECB? Hierbij komt dat ze sinds eind augustus weten dat de ECB ze voor hun wangedrag niet zal bestraffen en ze zelfs zal belonen. Dat heeft ECB-bestuurslid Bênoit Coeure namelijk met zoveel woorden gezegd op de jaarlijkse conferentie voor centrale bankiers in het Amerikaanse stadje Jackson. Coeure, een Fransman, liet daar weten dat ‘als andere spelers niet de noodzakelijke maatregelen nemen, de ECB meer van hetzelfde’ zal doen. ‘Andere spelers’ slaat hier op de eurolanden en ‘de noodzakelijke maatregelen’ is een andere benaming voor ‘structurele hervormingen’. Wat ‘meer van hetzelfde’ betekent in termen van ECB-beleid, hoef ik denk ik niet uit te leggen. De ECB zegt hier dus dat als de eurolanden nu niet eindelijk eens gaan hervormen, de bank gewoon door zal gaan met de rentes laag houden zodat er niet meer landen op dezelfde wijze in problemen komen als Griekenland. De ECB zegt daarmee in feite tegen de regeringen in Rome, Parijs en de andere hoofdsteden in de eurozone dat ze zich niets van de Europese begrotingsregels of de noodzaak tot economische hervormingen hoeven aan te trekken.
Grote zeepbellen
En dan zijn er nog de beleggers, die steeds meer risico’s nemen met hun beleggingen. Zou hun gedrag wellicht iets te maken hebben met het feit dat op staatsobligaties van de eurolanden nauwelijks rendement te halen valt?
De geldtsunami is vooralsnog sterker dan alle gemelde winstdalingen en winstwaarschuwingen bij elkaar
Nu denkt u misschien: maar in aandelen wel. Ja, dat klopt. Aandelenkoersen hebben inderdaad een indrukwekkende rit achter de rug en noteren vaak op historisch hoge niveaus. Daar is echter iets vreemds aan, want aandelenkoersen zijn doorgaans een weergave van de onderliggende economie: gaat het economisch goed, dan consumeren wij uitbundig zodat, maken bedrijven mooie winsten, zijn de winstvooruitzichten prima en zijn dus de aandelen veel waard zijn. Alleen gaat het economisch helemaal niet goed: de economische groei in de wereld is laag en staat onder druk. Dat de aandelenkoersen desondanks historisch hoog zijn, heeft dan ook dezelfde reden als de historisch lage rentes: het beleid van centrale banken als de ECB. Al die miljarden die ze in de economie proberen te pompen, vloeien vooral naar de financiële markten en zorgen daar voor ongekend grote zeepbellen. Die geldtsunami is vooralsnog sterker dan alle gemelde winstdalingen en winstwaarschuwingen bij elkaar. Dus ja, de aandelenkoersen zijn hoog, maar omdat ze vooral hoog zijn dankzij het ruime monetaire beleid, zijn ze ook uiterst kwetsbaar voor alles wat riekt naar een minder ruim monetair beleid.
Monetaire drugs
Hoge staatsschulden en lage winstgevendheid van banken in de eurozone, beleggers die steeds meer risico’s nemen en aandelenkoersen op recordniveau die binnenkort heel goed zouden kunnen gaan dalen — al die fenomenen zijn voor een belangrijk deel toe te schrijven aan het beleid van onder meer de ECB.
Zolang de staatsschulden van de eurolanden houdbaar zijn en aandelenkoersen hoog blijven, zit het wel goed met financiële stabiliteit in de eurozone. Maar, en dat is mijn punt: die schulden zullen voorlopig alleen maar houdbaar blijven en de aandelenkoersen zullen alleen maar hoog blijven zolang centrale banken als de ECB een zeer ruim monetair beleid blijven voeren. Anders gesteld: financiële instabiliteit loert zodra de centrale banken hun beleid proberen te normaliseren. Begin dit jaar hebben we daar een prima voorbeeld van gehad. Toen de Fed in december vorig jaar sterk hintte op een reeks renteverhogingen, kelderden de aandelenkoersen. Dat de Fed vervolgens haar woorden inslikte en besloot de rente niet te verhogen, is niet los te zien van die paniekerige reactie op de aankondiging.
Vroeg of laat zal het monetaire beleid genormaliseerd moeten worden. Dat zal het geval zijn als de inflatie richting 2 procent oploopt (iets wat vrij snel kan gebeuren), het recessiegevaar geweken is en de economische groei op circa 1,5 procent komt. (Dit normaliseren zal niet nodig zijn in een scenario van eeuwige stagnatie; dan houden we onze financiële stabiliteit misschien, wat gezien de aanhoudende stagnatie echter een schrale troost zou zijn). De vraag is echter of instellingen als de ECB, als het zo ver is, in staat zullen zijn hun beleid te normaliseren. Zij hebben door de rentes jarenlang laag en zelfs op 0 procent te houden, voor een uiterst kwetsbare situatie gezorgd. Normaliseer je het monetaire beleid, dan zorg je voor financiële instabiliteit. Normaliseer je het beleid niet, dan leert de monetaire geschiedenis ons dat allerlei onheil ons wacht, waaronder hoge inflatie. Ook financiële instabiliteit komt dan om de hoek kijken, en om die te voorkomen moeten de aandelenkoersen hoog blijven en de rentes laag. Echter, om dat voor elkaar te krijgen moet de dosis toegediende monetaire drugs almaar hoger worden om voor hetzelfde effect te zorgen. Ooit zal dat natuurlijk ophouden. Het gevolg zal, inderdaad, financiële instabiliteit zijn.
Financiële instabiliteit loert zodra de centrale banken hun beleid proberen te normaliseren
Tweede Kamer
Al met al komt het erop neer dat de centrale banken met hun beleid een ernstige bedreiging vormen voor de financiële stabiliteit. Als Mario Draghi volgend jaar februari naar de Tweede Kamer komt om uitleg te geven over het ECB-beleid en de gevolgen daarvan, hoop ik dat iemand hem de vraag zal stellen of de ECB zelf niet het grootste gevaar is voor financiële stabiliteit in de eurozone, in plaats van China, beleggers, financiële markten, populisten — kortom alles en iedereen behalve de ECB.
35 Bijdragen
DoctorNo 1
Pieter Jongejan 7
Blijft de vraag welk niveau van reële rente bij duurzame financiële stabiliteit hoort. Welke factoren bepalen het evenwichtsniveau?
En vervolgens hoe kun je de druggebruikers het best laten afkicken?
Cold Turkey of metadon?
Edin Mujagic 4
Pieter JongejanPieter Jongejan 7
Edin MujagicTon Korver 3
Ernest Jacobs 6
Ton KorverDe achterliggende oorzaak zit naar mijn mening in de waardedaling van goederen en de afname van werkgelegenheid alsmede de vergrijzing. Een telefoon is tegenwoordig om mee te bellen, organiser, brievenboek (mail en allerlei berichtenservices), foto - en video apparaat, hartslagmeter, muziekapparaat, routeplanner en navigatie, enzovoorts. Dat betekent een paar dingen. Ten eerste dat de maakindustrie gewoon fors verkleint. 1 apparaat kan al die oude spullen vervangen. Ten tweede dat de maakindustrie, naast de verkleining als gevolg van toegenomen multifunctionaliteit, veel minder werkgelegenheid per te vervaardigen apparaat kent. Door automatisering en door standaardisering van productieprocessen. En dat daardoor (dus) de concurrentie afneemt. Naast Apple en Samsung zijn er wat aanbieders op de telecom - markt, maar niet zo heel veel dus oligarchie.
Toenemende automatisering gaat nog meer werkgelegenheid kosten. Waar vroeger gemengde boerenbedrijven bestonden komen er nu steeds meer grote landbouwbedrijven met monoculturen en dus mechanisatie. Maar hierdoor neemt werkgelegenheid verder af en er komt minder geld beschikbaar voor consumenten. In de strijd voor lage prijzen komen de mensen die werk hebben, verder onder druk te staan flink te presteren. Maar overheden willen op hetzelfde bestedingsniveau blijven acteren. Dat lukt alleen maar met QE. Zo lang het vertrouwen in geld blijft zal het effect meevallen. Maar het is wel heel kwetsbaar.
Pieter Jongejan 7
Ton KorverHet Matheusprincipe werkt niet, omdat het alleen betrekking heeft op de eurolanden. Wat we nodig hebben is een Matheusprincipe voor de gehele wereld. Dat hadden we in het verleden met de gouden standaard. De geldgroei was toen ook gekoppeld aan geld met een intrinsieke waarde. Dat kan van alles zijn (graan, vee, goud, zilver, zeldzame aardmetalen etc.) als het maar niet berust op afspraken, waaraan niemand zich in tijd van nood wenst te houden.
Constance 4
Pieter JongejanKun je dan aangeven waarom je vindt dat (nu globaal) dient te gelden dat iemand vermogender moet worden enkel op grond van het feit dat hij al vermogend is?
"De geldgroei was toen ook gekoppeld aan geld met een intrinsieke waarde. "
"Intrinsieke waarde"??
Moet ik hieruit concluderen dat je de subjectieve waardeleer afwijst?
Overigens zelfs de darling van de goldbugs, de obscure econoom von Mises, meent dat:
"Value is not intrinsic, it is not in things. It is within us." (Human Action p. 96)
Hoe denk je die "intrinsieke waarde" vast te stellen?
Bovendien gaf de koppeling aan goud nogal wat problemen maar dat is weer een ander verhaal.
Pieter Jongejan 7
ConstanceAls mensen 1 dag per week werken voor hun pensioen hebben ze na 40 jaar bij een reële rente van 0% 8 pensioenjaren opgebouwd. Als ze genoegen nemen met 70% van hun gemiddelde salaris kom je zo op 11 à 12 pensioenjaren. Bij een negatieve reële rente wordt dat minder. terwijl mensen steeds ouder worden. Mannen worden nu al ruim 80 jaar. Vrouwen worden gemiddeld nog 2 à 3 jaar ouder. Het gevolg is dat mensen die hun hele leven hard fysiek werk verrichten waarschijnlijk korter leven en minder van hun pensioen kunnen genieten. Klaar ben je. Om maar te zwijgen over het feit dat Nederlanders tot hun 67ste moeten werken terwijl Fransen en Belgen nog steeds op hun 62ste met pensioen gaan.
Geef mij dus maar een kapitaaldekkingsstelsel en beleggingen in fysieke assets in plaats van een omslagstelsel met waardeloos schuldpapier of elektronisch geld.
Wijs ik hiermee de subjectieve waardeleer af? Nee, want ik heb aan een paar ton vermogen genoeg om me onafhankelijk te voelen. Bij andere mensen zal die grens ergens anders liggen.
Het gemiddeld pensioenvermogen per Nederlnder bedraagt momenteel 1400 miljard gedeeld door 17 miljoen ofwel 85000 euro per persoon. Bij een gezin met 2 kinderen gaat het dus om 340.000 euro vermogen. Die 340.000 euro moet dan wel zijn koopkracht behouden. Anders raak ik mijn onafhankelijkheid kwijt. Je vraag of ik een volgeling van Von Mises ben heb ik daarmee beantwoord. Ik ben nobody's volgeling. Mijn familie komt uit Silezië en die horen nergens bij. Daarom trok mijn moeder naar Nederland.
De intrinsieke waarde van geld kun je dagelijks vaststellen aan de hand van de graanprijzen, vleesprijzen, olieprijzen, goudprijzen, zilverprijzen etc. Overgens hebben we nu petrodollars. Die kun je echter niet omwisselen in een vaste hoeveelheid oli
Pieter Jongejan 7
ConstanceMatthijs 11
https://www.ft.com/content/b1a6b24a-df3d-3a55-b37f-817d0b77e3a8
http://voxeu.org/article/secular-stagnation-bubbles-fiscal-policy-and-introduction-contraceptive-pill#.WAyrTPZHvIo.twitter
2/ Het is veel te makkelijk om het allemaal op het bordje van de ECB te leggen. Die doet slechts wat ze nodig acht, als -gevolg- van het feit dat de overheden zelf te weinig doen. Dat is inderdaad ook een gebrek aan hervormingen bij sommige landen, maar toch ook vooral een gebrek aan daadkrachtig beleid om de economie (de echte) op gang te krijgen. Zijn het paardemiddelen? Ja. Maar bij wie ligt de schuld? Toch ook bij de overheden zelf. Ik weet niet precies wat Coeure bedoeld heeft als hij zei “noodzakelijke maatregelen”, maar dat zou volgens mij op meer moeten slaan dan alleen verruimen ontslagbescherming e.d. Met alleen maar die “structurele hervormingen” komt de economie echt niet zomaar op gang, dat geloof ik niet.
3/ Winstgevenheid banken: die is volgens mij laag omdat de vraag naar krediet laag is. Als de bakker met weinig vraag naar brood te maken heeft, ga je toch ook niet de lage prijs van graan de schuld geven? En verder: als de bakker geen klanten heeft, hoe gaat het heel duur maken van graan en het duurder maken van brood dan helpen?
[...]
Edin Mujagic 4
Matthijstienjarige staatsrente op ca. 3,8 procent. Merk op dat Lehman-ramp toen al plaatsgevonden had; de forse rentedaling die zou volgen kunnen we dus níet toeschrijven aan die gebeurtenis. Waar dan wel aan? Begin november kondigt de Fed aan op grote schaal staatsobligaties te zullen opkopen, het zogeheten QE I. De Amerikaanse tienjarige rente duikelt omlaag; begin 2014, nauwelijks twee maanden later vinden we die op 2,5 procent.
Daarna zou de Fed met een tweede én een derde ronde van QE komen. De genoemde rente zakt telkens verder. In mei 2013 vinden we die op ca. 1,5 procent. In die maand kondigt de Fed aan te gaan stoppen met het QE-beleid. De Amerikaanse tienjarige rente schiet omhoog; in de zomer van dat jaar ligt die op ca. 2,9 procent, zo goed als een verdubbeling vergeleken met de stand van mei dat jaar dus. Geen wonder dan ook dat verschillende, onafhankelijke, onderzoeken uitwijzen dat het Fed-beleid aanzienlijke effecten heeft gehad op de rentestanden in de VS. Dat is iets waar de bank ook op uit was, want het doel van het QE-beleid was om de rentes te verlagen!
Samengevat: in de VS waren de rentes hoog en zijn fors gedaald níet door het Lehman-ramp of iets anders maar de aankondiging van QE door de Fed. Die rentes zijn pas weer gaan stijgen toen de Fed bekend maakte ermee te stoppen. Ofwel: de lage rentes in de VS kenden één hoofdoorzaak en dat was het beleid van de Fed.
In euroland zien we de rentes in alle eurolanden vooral zakken nadat het duidelijk werd dat de ECB op grote schaal staatspapier zal opkopen.
Mbt de vergrijzing. Ik kan een heel eind meegaan in de redenering dat vergrijzing voor lagere rentes zorgt. In Europa is de vergrijzing echter niet begonnen in 2015 maar enkele jaren eerder. Het is dan wel heel toevallig dat de forse daling van de rentes van álle looptijden in de eurolanden pas ingezet is nadat de ECB de officiële rente fors had verlaagd en had aangekondigd op grote schaal staatsobligaties op te kopen.
Matthijs 11
Edin MujagicWat betreft de rol van vergrijzing: die demografische verandering is inderdaad al veel langer bezig. Vandaar dat rentes al langer geleidelijk dalen. Zie de twee artikelen waar ik naar linkte. Wat ik uit het FT artikel haal:
"Although recent economic studies do not completely agree about the relative importance of these three factors [1], there is a consensus that, together, they have accounted for a significant part of the decline in r* since 1980. For the world as a whole (including emerging markets), Bank of England authors calculate that demographic composition and labour supply growth has reduced r* by about 1 per cent in the past 30 years. Carvalho, Ferrero and Nechio estimate that the demographic transition has reduced r* by 1.5 percentage points in developed economies since 1990. And Federal Reserve authors, in a significant recent paper, conclude that their demographic model accounts for 1.25 percentage points decline in r* and trend GDP growth since 1980. "
Dat de centrale banken bovenop deze daling een extra daling van met name de obligatierentes hebben gezorgd staat wel vast. Maar is dus niet de enige structurele factor.
Edin Mujagic 4
Matthijs‘In eurolanden’. Natuurlijk, Zwitserland, Zweden, Denemarken of Groot-Brittannië zijn geen eurolanden maar de rentes zijn daar ook fors gezakt. Maar dat is niet zomaar. Om te beginnen voeren de centrale banken in al die landen óók QE-beleid. In het geval van Zwitserland komt daar nog eens bij dat het Alpenland al eeuwen synoniem is voor een veilige haven in turbulente tijden; in zulke tijden vliegen beleggers van Tokio tot Toronto in Zwitserse staatsobligaties, waardoor de rentes in dat land zakken als een baksteen.
Als er inderdaad universele zaken zijn die de rentes omlaag drukken wereldwijd – en dus het ECB-beleid er niets mee te maken heeft – waarom is de Noorse tienjarige rente dan met 1,3 procent gelijk aan de tienjarige rente in Italië terwijl Italië een gigantische staatsschuld heeft en Noorwegen niet. Om maar wat te noemen. Zou het iets te maken hebben met het feit dat Noorwegen geen euroland is en de ECB dus geen Noors schatkistpapier opkoopt? Als er universele zaken in het spel zijn, zoals de vergrijzing of het mondiale spaaroverschot, hoe komt het dan dat de tienjarige rentes in landen zoals Polen, Australië of Nieuw-Zeeland – die geen QE-beleid kennen overigens –niet een beetje maar fors hoger liggen dan de vergelijkbare rentes in de eurolanden?
Nu ik het toch over dat mondiale spaaroverschot heb: ook daarvoor geldt dat ik een behoorlijk eind mee kan gaan in de stelling dat dat overschot de rentes omlaag drukt. Het betekent simpelweg dat het aanbod van geld groter is dan de vraag ernaar, zeker sinds de recessie en de economische malaise. In dat geval zakt de prijs van geld inderdaad. Maar afgezien van de, herhaalde, vraag waarom de rentes in landen zoals Australië of Nieuw-Zeeland dan ook niet zeer laag zijn, geldt ook hiervoor dat het mondiale spaaroverschot al lang en breed een feit was vóórdat de rentes in het euroland omlaag zouden vallen, echt jaaaaren ervoor was die savings glut een feit. Het is ook hier wel he
Matthijs 11
Edin MujagicZoals spaaroverschot.
Edin Mujagic 4
Matthijsdat is gebeurd pas nadat de ECB de officiële rente ging kortwieken en is gestart met zijn QE-beleid.
En over de gevolgen van het ECB-beleid op de winstgevendheid van de banken: dit is wat De Nederlandsche Bank erover te zeggen had onlangs! http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/persberichten-2016/dnb346736.jsp
Mbt je slotalinea: ‘De echte oorzaken van de economische problemen liggen toch echt elders. Zoals de veel te hoge private schulden, de grote ongelijkheid, demografische ontwikkelingen, de gigantische belastingsontwijking waar niets aan gedaan wordt en de half afgemaakte niet-werkende structuur van de EU/Eurozone. Als al die zaken meer op orde zouden zijn, zou de ECB ook niet in de rol gedwongen worden waarin ze nu zit.’ Ik kan alleen maar zeggen ‘hear hear’, deel je mening volledig. Zal hier binnenkort, deo volente, in een stuk nader op ingaan.
Matthijs 11
Edin MujagicMatthijs 11
Edin MujagicMaar de vraag die ik heb: hoe gaat het verhogen van de rentes door de centrale bank ervoor zorgen dat er opeens een rij klanten bij de bank staan die dure kredieten willen? Als ondernemers bij de lage rentes al geen krediet willen of deze niet van de bank krijgen (omdat ze niet kredietwaardig genoeg geacht worden), hoe gaat het duurder maken van die kredieten dat probleem dan verhelpen? Dat mechanisme begrijp ik niet.
Uit het persbericht:
"Wanneer de rentemarge daalt, kan dit de kredietverlening remmen en daarmee ook de monetaire transmissie belemmeren."
Dit zal wel weer een hogere wiskunde model van een centrale bank zijn. Iemand mag het me verduidelijken :)
Pieter Jongejan 7
MatthijsSinn beschrijft hoe het goedkoop geldbeleid van de centrale banken het proces van creative destruction remt.
De kritiek die je kunt hebben op deze theorie is dat het bij Schumpeter alleen gaat om de conjunctuurbeweging en niet om structurele veranderingen. Maar het effect van het kunstmatig laag houden van de reële rente is hetzelfde. Hierdoor wordt de noodzakelijke aanpassing tijdelijk of blijvend vertraagd met alle gevolgen vandien.
Matthijs 11
Pieter Jongejanhttp://www.federalreserve.gov/econresdata/feds/2016/files/2016080pap.pdf
"We find that demographic factors alone can account for a 1.25 –percentage-point decline in the equilibrium real interest rate in the model since 1980—much, if not all, of the permanent decline in real interest rates over that period according to some recent time-series estimates, such as Johannsen and Mertens (2016b) and Holston et al. (2016). The model is also consistent with demographics having lowered real GDP growth 1.25 percentage points since 1980, primarily through lower growth in the labor supply; this decline is in line with changes in estimates of the trend of GDP growth over that period. "
http://www.coppolacomment.com/2016/10/raising-interest-rates-is-not-that.html?
"Worryingly, this chart shows that the real interest rate still has further to fall. By 2035, if the researchers are correct, the real interest rate will have fallen to minus 1.5%, purely due to demographic factors. I suppose we should be relieved that it will gradually rise after that, eventually stabilising at minus 0.5% by the end of this century. But unless something changes, it will never be positive again."
Maar los van die discussie: de kritiek op Schumpeter dat het niet alleen om conjunctuurbeweging gaat, is denk ik wel terecht. Er is meer aan de hand. Demografie, ongelijkheid, politieke veranderingen, etc.
[wordt vervolgd]
Matthijs 11
Pieter JongejanIk ben het wel eens met het feit dat er wat gedaan moet worden aan al die slechte leningen en zombie banken. De vraag is echter: hoe? Ligt -alle- verantwoordelijkheid voor het sturen van de economie en inrichten van onze maatschappij op het bordje van de centrale bank? Waar hebben we dan overheden voor? Als een overheid het aangaan van meer vastgoedschulden kan stimuleren door rente aftrekbaar te maken en tegelijkertijd iets anders kan ontmoedigen door het extra te belasten (hoge BTW op roken of diesel auto's bijv), dan is dat een -bewuste- beleidskeuze. Die politieke keuzes kunnen ook anders gemaakt worden. Begin dus maar eens met een hoge belasting op financiele transacties en speculaties en gebruik dat geld voor het stimuleren van echte activiteit in de economie, zoals het vergroenen van de energievoorziening o.i.d.
Jan-Marten Spit
MatthijsDat mechanisme is er dan ook helemaal niet - je begrip doet het prima. De huurprijs van geld is laag omdat de vraag laag is, en de vraag gaat inderdaad niet omhoog als je alleen de huurprijs verhoogt. De vraag is laag omdat de onzekerheid over de toekomst groot is. Mensen snappen dat de toekomst grote aanpassingen vereist die steeds worden uitgesteld. Het vertrouwen in de financiele sector is laag omdat justitie stelselmatig weigert de rotte appels te elimineren - ondanks dat de wet haar daartoe verplicht.
Pieter Jongejan 7
Jan-Marten SpitMatthijs 11
Pieter Jongejan1/ demografische verklaring (zoals uitgewerkt in artikel FED)
2/ hoge schuldnivo's en (dus) hoge vermogens plus grote ongelijkheid = groot aanbod en lage vraag geld. We zitten nog steeds in de nasleep van een gigantische balance sheet recessie die nog niet geheel opgelost is
3/ vertrouwenseffecten/onzekerheid
Als het om economie gaat, wantrouw ik iedereen die beweert dat er één verklaring is ;)
Over het idee dat volgens Pieter bij het IMF leeft dat lage rentes tot meer investeringen zouden moeten leiden: dat geloof ik ook niet. Wellicht dat in normale tijden een iets lagere rente stimulerend werkt, maar als er weinig reden is om te investeren dan maakt het niet uit hoe laag de rente is. Je moet wel eerst voldoende betalende klanten hebben.
Het omgekeerde effect dat Pieter verondersteld geloof ik daarom ook niet in: dat rentes nu hoog maken opeens leidt tot meer investeringen. Dat is als duwen tegen een slap koord. Door leningen aan bedrijven duur te maken krijg je niet meer en rijkere klanten voor die bedrijven. Zou de V&D niet failliet gegaan zijn als we de kredietfaciliteiten aan dat bedrijf twee keer zo duur gemaakt hadden? Hadden er dan opeens wel rijen klanten in de winkel gestaan?
Pieter Jongejan 7
MatthijsEen lagere bevolkingsgroei leidt inderdaad tot een lagere economische groei; hiertegenover staat dat een lagere bevolkingsgroei tot schaarste op de arbeidsmarkt kan leiden en zo tot een hogere productivteitsgroei (meer robots) en een hogere lange reële rente. Wat we nu zien is dat een te lage reële rente tot meer robotisering leidt bij een nog hoge werkloosheid. Hierdoor blijft de reël rente laag bij een voortgaande robotisering en automatisering. Globalisering in combinatie met een ultra lage reële rente leidt tot nog meer werkloosheid en een nog lagere economische groei. (en een volksverhuizing uit de landen met een sterke bevolkingsgroei richting Europa en de USA)
Matthijs 11
Pieter JongejanJe hebt gelijk dat in een normale markt de "slechte" bedrijven moeten verdwijnen en daarvoor in de plaats komen de goede. Daarvan is de V&D een goed voorbeeld.
Maar wat ik dus probeerde duidelijk te maken: in de -huidige- omstandigheden, bij een -vraagprobleem- in de economie, gaat het verhogen van rentes niet opeens voor meer klanten zorgen van bedrijven. Hogere rentes gaan er niet voor zorgen dat de vraag naar krediet stijgt.
Jan-Marten Spit
Pieter JongejanBij een lagere rente, maar niet perse -door-. Daartoe zou je een causaal verband moeten bewijzen, en dat lukt niet met een correlatie alleen.
Als vermogen in ruime mate beschikbaar is, maar niet op de weg gebracht kan worden, dan heb je er weinig aan - ook als het goedkoop beschikbaar is. Er is blijkbaar onvoldoende ruimte om economisch te groeien, in traditionele zin, en er is te weinig politieke wil om de tradionele stip op de horizon te vervangen door een meer realistische. Gevolg: onzekerheid. Dat heeft weinig met monetair beleid te maken, maar inderdaad alles met politiek :)
Matthijs 11
4/ Overheidsbegrotingen: het is nooit goed. Als de centrale bank niets doet en de financiele markt in paniek laat raken, krijg je onhoudbaar hoge rentes die landen moeten betalen. Zonder ingrijpen van de ECB was de euro in 2012 uit elkaar gevallen. Verleent de ECB de rol (zoals alle andere centrale banken dat doen) als stabiliserende factor, is het ook niet goed.
Al met al is het te makkelijk om alle problemen op het bordje van de ECB te schuiven. De echte oorzaken van de economische problemen liggen toch echt elders. Zoals de veel te hoge private schulden, de grote ongelijkheid, demografische ontwikkelingen, de gigantische belastingsontwijking waar niets aan gedaan wordt en de half afgemaakte niet-werkende structuur van de EU/Eurozone. Als al die zaken meer op orde zouden zijn, zou de ECB ook niet in de rol gedwongen worden waarin ze nu zit.
Constance 4
MatthijsEr is inderdaad een economische stroming die China, beleggers, financiële markten, populisten — kortom alles en iedereen behalve de ECB- vrijpleit voor de problemen met het huidige kredietinferno.
Maar een korte kanttekening bij het handelen van de ECB:
CB worden verondersteld financiële stabiliteit te garanderen door "to lean aginst the wind", hierbij wordt het bestaan van een inflatie-neutrale "natural rate of interest" verondersteld , waarop men door middel van een 'Taylor regel' probeert te sturen. Een en ander kwantitatief gemaakt via een keur aan z.g DSGE modellen die dan een negatieve rente kunnen laten zien. ( John Taylor zelf komt trouwens tot andere waarden. )
Volgens de BIS e.a. dient dit tenminste vervangen te worden door een "finance-neutral natural rate", die volgens haar berekeningen nu positief is. De conclusie is dan ook dat (zelfs binnen de wereld van de modellen) de ECB is "leaning with the wind" en de financiële instabiliteit bevordert.
Er zijn uiteraard meer destabiliserende factoren zoals bv. beschreven in de theorie van de leverage-cycle van John Geneakoplos:
https://www.newyorkfed.org/medialibrary/media/research/epr/10v16n1/1008gean.pdf
Matthijs 11
ConstanceZou kunnen, maar dat is iets anders dan ik probeer te zeggen in mijn reactie hierboven. Daarin geef ik volgens mij twee plausibele verklaringen voor het gegeven dat de rentes al heel lang dalen en laag zijn nu. Private schulden/vermogens/ongelijkheid plus demografische ontwikkelingen. Verklaringen die volgens mij logisch in elkaar steken en waar geen ingewikkeld DSGE model voor nodig is om uit te leggen. Daarmee zeg ik niet dat de ECB of andere centrale banken geen rol spelen. Maar dat er andere, wellicht zelfs belangrijkere, factoren zijn.
Verder is het de gehele mainstream economie die decennia lang sturend is geweest voor allerlei beleid, welke mede de oorzaak is van de huidige problemen. Deregulatie van financiele markten, stimuleren van huizenbezit, terugtrekken van overheid uit de economie, weinig doen aan ongelijkheid, negeren van de rol van banken en krediet (die hoef je niet in je modellen te stoppen...) en dat soort dingen. De opbouw naar de crisis heeft 30-40 jaar geduurd. Decennia politiek beleid. Dat mag je wat mij betreft niet negeren om dan nu Draghi persoonlijk verantwoordelijk te houden voor alle ellende.
Overigens wat je zegt over die DSGE modellen en dergelijke: ik geloof niet zo in die evenwichtsmodellen met rational agents en vrijwillige werkloosheid e.d. waarbij alleen maar een perfecte rente gezocht hoeft te worden en voila de economie draait als een zonnetje. Volgens mij is de economie meer een stuurloos winkelwagentje die constant de verkeerde kant op wil en alleen met telkens opnieuw actief bijsturen in veranderende omstandigheden kun je hem min of meer op koers houden. Maar dat is uiteraard een discussie apart ;)
Edin Mujagic 4
Matthijs@Matthijs: dank voor je constructieve opmerkingen, ik waardeer zo’n discussie echt en moedig je vooral ermee door te gaan. Je stelt dat het te makkelijk is om het allemaal op het bordje van de ECB te gooien. Eens, ik schrijf niet voor niets overal dat de lage rentes ‘voor een belangrijk deel veroorzaakt zijn door het ECB-beleid’. Voor een belangrijk deel omdat er inderdaad andere factoren in het spel zijn.
Maar kijk ik even naar die factoren, die jij ook noemt, zoals demografie en dat de rente al vanaf de jaren 80 daalt. Wat ook vaak wordt genoemd is zgh savings glut, dwz een overschot aan spaargeld in de wereld.
De rente is niet zo laag omdat er in Frankfurt 25 mensen aan tafel zitten die er plezier in scheppen om de rente zo laag vast te stellen. De rente is vooral laag om andere redenen, denk aan de vergrijzing en gebrekkige productiviteitsgroei.’ Dat is wat Klaas Knot, President van DNB, onlangs zei in een interview naar aanleiding van de publicatie van het jaarverslag van DNB. Daarnaast wees hij op het wereldwijde spaaroverschot als een reden – mensen van Beijing tot Brussel sparen te veel.
Laten we even wat aandachtiger kijken naar die bewering van Knot. Als het inderdaad zo is dat de rentes niet laag zijn door het ECB-beleid, laten we dan een experiment uitvoeren. Laat de ECB zeggen dat de bank tijdens de volgende vergadering zal besluiten te stoppen met het opkopen van staatsobligaties á 80 miljard euro per maand (het zogeheten QE-beleid) en de officiële rente te verhogen van 0 procent. Als de rentes op de markt dan ook nog laag blijven, dan zullen we weten dat Knot en anderen gelijk hebben.
Mijn vermoeden is dat de President van de ECB zijn zin waarin hij het einde van QE en renteverhogingen aankondigt niet eens zou afmaken of de rentes van alle looptijden zouden de lucht in vliegen. Waarom ik dat denk? Laten we naar de ervaringen in de VS kijken, met name het beleid van de Fed. Begin november 2008 vinden we de toonaangevende
Jan-Marten Spit
wel worden de gevolgen van die crisis besproken in termen van oorzaken, behalve dan de hoofdoorzaak zelf.
Is de Titanic gezonken door een tekort aan reddingsboten, of door
een ijsberg en een kapitein met onverantwoorde haast een oversteek record te breken?
De QE programma's van de ECB zijn er niet vanwege de euro, niet vanwege brussel, niet vanwege de Grieken, de PIGS, de Brexit, vluchtelingen, of Slobodan Milosovic. De QE programma's van de ECB zijn er om precies dezelfde reden als de QE programma's van de FED: de financiele fraude en de daardoor verloren Triljarden.
Is het falen van de Europese justitiele systemen - financiele fraude accepteren, daders laten lopen, binnen Europa elkaar de zwarte piet toespelen, niet ook een belangrijke oorzaak van de economische problemen in de eurozone?
Ja, natuurlijk.
"De ECB zegt daarmee in feite tegen de regeringen in Rome, Parijs en de andere hoofdsteden in de eurozone dat ze zich niets van de Europese begrotingsregels of de noodzaak tot economische hervormingen hoeven aan te trekken."
Andere hoofdsteden zoals Berlijn - dat overtrad de SGP begrotingsregels met grote regelmaat - 1998, 1999, 2002, 2003, 2004, 2005, 2008, 2009 en 2010.
Gek dat je wel Parijs maar niet Berlijn met name noemt.
Matthijs 11
Jan-Marten Spiteen ijsberg en een kapitein met onverantwoorde haast een oversteek record te breken?"
Exact
"Andere hoofdsteden zoals Berlijn - dat overtrad de SGP begrotingsregels met grote regelmaat - 1998, 1999, 2002, 2003, 2004, 2005, 2008, 2009 en 2010."
Idem
Roland Horvath 7
Het doel van de EU besparingen is de bedrijfslasten van de GMO te verminderen en de Sociale Zekerheid SZ af te bouwen. De overheden raken in geld moeilijkheden door te krappe begrotingen, investeringen in 1 jaar afschrijven -hoe onnozel- en versnelde afbouw van de overheidsschuld boven 60% BBP.
Het argumenten waren de waarde van de euro, concurrentie vermogen en niet te veel overheidsschuld, geen van de 3 zijn geholpen met de EU besparingen politiek. Griekenland GR is een uitzondering van kapitaalvlucht, slechte belasting heffing en waanzinnige wapenaankopen voor de NAVO.
Het tegengestelde van besparingen en een strenge begroting beperking is nodig om een welvarende maatschappij te hebben die zich kan weren op lange termijn.
2/ QE heeft invloed op de rente, niet als enige. De rente verlaagt. Het is niet de bedoeling een land als GR te helpen. De ECB heeft met onwettige middelen meegeholpen om GR in een nog minimaal 50 jaar durende schuldslavernij te duwen. De abnormale schulden van GR had de EU in 1 keer kunnen oplossen en en passant het belasting systeem normaliseren.
3/ QE blaast de prijzen van aandelen en vast goed op, een schijnbare stijging van het BBP. Het geld komt niet in de materiële economie terecht. QE heeft nu geen functie meer. Overigens de rente wordt bepaald door veel spelers. De overheid kan daarop een beslissende invloed uitoefenen. Maar weigert veelal dat te doen.
Roland Horvath 7
Een andere instabiliteit in de eurozone is het wegvloeien van euro's van arm naar rijk waardoor er wegens geldgebrek in de zuiderse staten ruilhandel moet bedreven worden. Remedies daarvoor zijn een geldtransfer van rijk naar arm zoals in elk land door de personen belastingen en de SZ. En een eigen niet converteerbare munt. Ook niet naar het buitenland, en niet op de beurs.