Een merkwaardig interview met Tjark Tjin-A-Tsoi, de nieuwe directeur van het CBS deze week in NRC Handelsblad.

Het CBS gaat aan duiding en interpretatie doen. Want de nieuwe directeur-generaal van het Centraal Bureau voor de Statistiek wil onjuiste beeldvorming voorkomen. Maar niet politiek hoor:

'Met de politieke inkleuring gaan we ons niet bemoeien. Wij hebben geen meningen, wij brengen alleen de feiten. Maar we gaan wel meer informatie verschaffen over de achtergrond van de cijfers, waaróm ze veranderen. We moeten liegen met onze cijfers niet zo gemakkelijk meer maken.'

Prima, toch?

Maar dan komt het:

Aan welke discussie heeft u zich geërgerd? 'Nou, ik vind dat de hele discussie over ongelijkheid, en het boek van Pikketty, al snel heeft geleid tot beeldvorming die niet de lading dekt.'

Wat klopt er niet aan? 'Er wordt bijvoorbeeld heel makkelijk gezegd: 20 procent van de huishoudens heeft 80 procent van alle bezittingen in Nederland. Waarschijnlijk om een bepaalde emotionele weerzinsreactie op te roepen.'

Maar dat klopt toch? 'Ja, het is niet onwaar. Sterker, het ís waar, we hebben het zelf geconcludeerd. Maar zo’n geïsoleerd cijfer zegt niet alles over de verdeling van het vermogen. In Nederland zit de bulk van de bezittingen bij ouderen, niet bij jongeren. Jonge mensen lenen om te studeren, gaan dan werken en sluiten een hypotheek af. Ze hebben weinig mogelijkheden voor vermogensopbouw. Terwijl veel ouderen hun hypotheek hebben afgelost, het huis is in waarde gestegen, de kinderen zijn het huis uit. Een genuanceerder plaatje.'

Ongelooflijk.

Even stil van.

Dit is dus de nieuwe niet-politieke duiding van het CBS.

Verwarring

Even wat achtergrond bij deze uitspraak van de directeur van het CBS. In het voorjaar van 2013 deed CBS speciaal maatwerk onderzoek op aanvraag van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid naar vermogensongelijkheid. (tabellen staan hier)

Op maandag is iedereen gelijk, op woensdag ongelijk

Op woensdag 4 juni 2014 zou de WRR het rapport daarover publiceren. Conclusie van het rapport, de vermogensongelijkheid in Nederland is, in internationaal perspectief, hoog en stijgend en de bruto inkomensongelijkheid is toegenomen sinds 1970. De uitnodigingen voor de perspresentatie waren de deur uit, en het rapport was een week eerder onder embargo onder journalisten verspreid. Op maandag 2 juni komt het CBS met een persbericht. Boodschap: 'Inkomensverschillen zijn stabiel en relatief klein'; Nederland is hartstikke gelijk en die gelijkheid verandert niet.

Verwarring in de pers is het resultaat. Op maandag is iedereen gelijk, op woensdag ongelijk. Nou gaan die twee onderzoeken over verschillende dingen. Het CBS onderzoek gaat over de periode 2008-2012, het WRR onderzoek over de periode 1970-2012. Het CBS onderzoek gaat alleen over de netto inkomens, nadat de herverdelingsmachine van fiscus en toeslagen heeft toegeslagen en dan ook nog eens gecorrigeerd voor huishoudenomvang, het WRR onderzoek gaat over bruto inkomens en vermogens.

De rechtse pers en opinieleiders zeggen ‘zie je wel’ op maandag en de linkse pers en opinieleiders zeggen ‘zie je wel’ op woensdag. Tot zover de niet-politieke duiding.

Maar de directeur van het CBS gaat verder:

U kunt alles verklaren in een persbericht, maar hoe voorkomt u dat de buitenwereld toch met de cijfers aan de haal gaat? 'We moeten in ieder geval proberen te voorkomen dat mensen gaan cherry picken uit onze data om hun eigen gelijk te bevestigen. Wij moeten ervoor zorgen dat het niet zo ontzettend gemakkelijk meer is om te liegen met onze cijfers.'

Zo, daar krijgt de WRR nog even het onderste uit de kan.

De herverdelingsmachine moet steeds harder moet draaien om de netto ongelijkheid gelijk te houden

Zowel de timing als de gekozen inhoud van het persbericht over ongelijkheid van het CBS is pikant. Ik zou bijna zeggen: politiek relevant. Maar de beschuldiging van ‘cherry picking’ is dat helemaal. Juist de toegenomen bruto inkomensongelijkheid zorgt er voor dat de herverdelingsmachine steeds harder moet draaien om de netto ongelijkheid gelijk te houden. Dat was de les van de WRR. De ‘duiding’, de interpretatie die de directeur van het CBS geeft over vermogensongelijkheid valt ook nog wel wat op af te dingen. Natuurlijk is het altijd zo dat ouderen meer vermogen hebben dan jongeren, dat is logisch. Maar de ongelijkheid tussen jong en oud is wel fors toegenomen de afgelopen twintig jaar:

Tegelijkertijd zijn de mogelijkheden van vermogensopbouw voor jongeren nu, wel drastisch slechter dan ze waren toen de huidige ouderen jong waren.

Als je op een rij zet wat de generaties onder de 45 jaar missen ten opzichte van hun ouders dan krijg je dit:

En dan zwijg ik nog maar over de effecten van de doorsneepremie.

Dus wat de directeur van het CBS presenteert als ‘totaal neutrale feiten’, is in feite gewoon een staaltje, eh.. cherrypicking. Van een bepaalde politieke kleur, wellicht.

Maar laten we het ook nog even over  de ‘feiten’ van het CBS hebben. Op de inkomensgegevens van het CBS is namelijk nog wel wat af te dingen.

Het CBS meet namelijk niet alle inkomens. Ze meet alleen de belaste inkomens. Belastingvrije inkomens, zoals waardestijgingen van het eigen huis, de effectenportefeuille, de eigen onderneming, ingehouden winst, wordt door het CBS niet gemeten. Als John de Mol en Joop van der Ende Endemol verkopen voor 2 miljard euro wordt dat door het CBS niet als inkomen gezien want dat is een vermogenstransactie in hun definitie. En ook de waardestijging van hun aandeel in Endemol in de jaren voor de verkoop wordt niet als inkomen gezien, want dat is vermogenswinst en dus belastingvrij. In de statistieken van het CBS kun je dus zeer vermogend worden zonder ooit inkomen te hebben gehad.

Althans, in de statistieken. Het gaat dan om vele miljarden per jaar die door het CBS niet als inkomen worden gezien. In de VS, of het VK, waar dat wel belast wordt, wordt dat wel als inkomen gezien. De Nederlandse inkomens zijn dus vooral schijnbaar erg gelijk en daarom lijkt Nederland in internationaal perspectief een gelijkheidsparadijs. Meer daarover hier.

De nieuwe aanpak van het CBS, waarbij niet alleen de naakte cijfers, maar ook ‘politiek-neutrale’ duiding en interpretatie wordt gegeven, was ook mooi zichtbaar rond de discussie over de schade van de Russische sancties op landbouwproducten.

Op 12 augustus meldt het CBS in een persbericht:

'De Russische boycot van agrarische producten betreft slechts 0,1 procent van de totale Nederlandse goederenexport.'

Volgens het CBS hebben we ‘relatief weinig export naar Rusland’ en ‘werd in 2014 overigens 7 procent minder uitgevoerd dan in dezelfde periode van 2013’.

Dat leidt tot commotie. De landbouwsector, VNO en het Ministerie van Economische Zaken hebben een andere duiding, een andere interpretatie van de cijfers. Zo blijkt een belangrijk deel van de Nederlandse export naar de Baltische staten worden doorgevoerd naar Rusland. Een serie aan persberichten van deze partijen doet dan ook anders vermoeden. Het gaat kennelijk om iets meer dan een te verwaarlozen belang.

Op 19 augustus meldt het CBS dan:

'Boycot kost Nederland minstens 300 miljoen euro'

En ook dat is een rare boodschap. Het CBS heeft het dan over verkoopwaarde. Over omzet, niet over toegevoegde waarde. Daarbij weet het CBS natuurlijk niet of we die spullen wellicht aan anderen kunnen verkopen, wat de effecten op prijzen zijn, en of Rusland inderdaad in staat zal zijn om landbouwproducten elders te kopen.

Dat leidt tot deze tweet van Mathijs Bouman

En dat wordt dan weer gevolgd door onder andere deze reactie van de hoofdeconoom van het CBS:

De tweet van deze Agrarische Ondernemer maakt het af:

Mogen we al concluderen dat het CBS er goed aan doet zich te beperken tot de feiten? En de duiding en interpretatie aan de rest van de samenleving over te laten? 

In ieder geval moeten we één conclusie trekken. Media en journalisten moeten vanaf nu veel kritischer gaan kijken naar de berichten van het CBS. Ze zijn vanaf nu gekleurd. Duiding en interpretatie zonder politieke kleuring bestaat namelijk niet.

Wie neemt het CBS in bescherming tegen zichzelf?