'Dichter bij de klant.' Wiebe Draijer kon het donderdag bij de presentatie van de jaarcijfers niet vaak genoeg benadrukken. Als fysieke uiting daarvan werden de jaarcijfers niet gepresenteerd op het hoofdkantoor in Utrecht, maar bij een filiaal van de lokale Rabobank in Utrecht. Een halfjaar eerder werden de halfjaarcijfers nog gepresenteerd op de bovenste verdieping van de Rabo-torens in Utrecht, van waaruit de bankiers als kings of the low countries kunnen uitkijken tot aan de Amsterdam Arena, enkele tientallen kilometers verderop. Nu was de presentatie in een statig, ruim honderd jaar oud pand, uit de tijd dat bankiers nog werden gezien als meneren en niet als graaiende Zuidas-bewoners.

Een andere opvallende verandering was de man die naast Wiebe Draijer stond. Niet langer stond daar de ietwat kleine, als briljant gekenschetste Chief Financial and Risk Officer Bert Bruggink, maar diens jong-grijze opvolger Bas Brouwers, die qua lengte bijna de gelijke is van de grote Wiebe Draijer. Waar Bruggink bekend stond als hoeder van het coöperatieve gedachtegoed van de bank, had Brouwers moeite om zich te uiten in taal die 'dicht bij de klant staat'. De CFO nam termen in de mond als 'margecompressie', de 'delta ten opzichte van vorig jaar', hij legde uit waar de 'P&L' vandaan kwam. Daar stond tegenover dat de man die pas zes weken in functie was, zich in opmerkelijk hoog tempo de Rabo-cijfers eigen lijkt te hebben gemaakt: met gemak goochelde hij met getallen, en kon hij uitleggen waarom bepaalde verschuiving in de cijfers leidt tot een mee- of tegenvaller op een andere plaats.

Monsterfusie

Draijer wilde in zijn presentatie vooral vooruitkijken. Natuurlijk was hij blij met de eerste winststijging in vier jaar voor de bank (de winst kwam uit op 2,2 miljard euro), maar het ging hem er vooral om dat de bank dit jaar 'een betere bank en een betere coöperatie wordt'. Mede door de megafusie die de bank vorig jaar doorvoerde (qua eigen vermogen een grotere fusie dan die van bijvoorbeeld Ahold en Delhaize, of die van de Amerikaanse voedingsconcerns Heinz en Kraft, die eveneens vorig jaar plaatsvonden), moet de bank kosten kunnen besparen en meer investeren in digitalisering. En dat alles om de klanten tot meer tevredenheid te stemmen.

'Het was spijtig dat vlak voor de eindstreep nog een interventie werd gedaan [door de AFM]'

Maar Draijer hoopt ook dat 2016 het jaar wordt waarin het probleem van de rentederivaten in het midden- en kleinbedrijf eindelijk wordt opgelost. Een halfjaar eerder hoopte Draijer nog dat het probleem eind 2015 zou zijn opgelost. Maar dat dat niet was gelukt, lag meer aan de Autoriteit Financiële Markten, dan aan Rabo zelf, suggereerde Draijer. 'We waren op een haar na klaar,' zei Draijer. 'Het was spijtig dat vlak voor de eindstreep nog een interventie werd gedaan [door de AFM, red]. We zijn bezig met het vinden van een oplossing. Dit trekt de aandacht en dat is vervelend.' 

'Derivatenprobleem eindelijk oplossen'

Het werd door meerdere Rabo-topstukken benadrukt: het derivatendossier, met de ondernemers die zich geconfronteerd zagen met opslagverhogingen, en onverwachte kosten bij vroegtijdige aflossing, moet nu maar eens definitief en fair worden opgelost. Maar Draijer hoopte wel dat het hele herbeoordelingsproces, zoals dat vorig jaar plaatsvond, niet nog eens over hoeft te worden gedaan - iets wat de AFM in december wel eiste. 'We zijn niet ver verwijderd van een oplossingskader [dat wordt overeengekomen met de AFM, red], maar ik hoop dat daar niet bij zit dat we al die dossiers opnieuw moeten nagaan.' De bank heeft met meer dan honderd mensen (deels extern ingehuurd) gewerkt aan de herbeoordelingen en zou het zonde vinden als al die tijd, energie en miljoenen euro's voor niets zijn geweest.

Draijer wilde niet toezeggen dat renteverhogingen bij renteswaps worden teruggedraaid

Veel advocaten en adviseurs die mkb'ers bijstaan, noemen Rabobank als de bank die het herbeoordelingsproces het slechtst hebben aangepakt: ondernemers zouden moeten duwen en trekken om een reactie te krijgen, de bank zou niet 'in control' zijn van het herbeoordelingencircus, en schikkingen, daar wil de bank niet aan: ga maar naar de rechter als je het niet met ons eens bent. Het is kritiek die tot verbaasde gezichtsuitdrukkingen leidt bij Rabo-mensen als die hun wordt voorgelegd. Volgens Draijer is Rabo veel royaler richting klanten dan nu naar buiten komt. Toch durfde hij niet de belofte te doen om renteopslagverhogingen terug te betalen, iets dat ABN recent wel toezegde. Ook is het Draijer nog niet duidelijk of er op korte termijn een oplossing komt voor de ondernemers die voor 1 april 2014 hun derivaat (soms op aandringen van de bank) met tonnen verlies hebben verkocht.

Geld opzij gezet voor mkb-derivaten

Uit de jaarcijfers bleek niet dat Rabobank geld opzij had gezet om mkb'ers die problemen hebben met hun rentederivaat te compenseren, maar Bas Brouwers erkende bij de presentatie dat er wel degelijk geld opzij was gezet. Voor reorganisatiekosten (de komende jaren moeten 12.000 banen verdwijnen) en mkb-derivaten gezamenlijk zijn grofweg enkele honderden miljoenen euro's opzij gezet. Maar de vraag hoeveel geld daarvan voor de mkb'ers bestemd was, wimpelde Brouwers met een glimlach af. Rabobank is daarmee de laatste bank die erkent geld te reserveren voor 'derivatengate': ABN Amro was een halfjaar geleden de eerste, en maakte woensdag bekend de stoppenpot extra te vullen, en ook ING meldde terloops in de jaarcijfers dat er geld opzij was gezet.

Een ander probleem uit het Rabo-verleden is vastgoed. De bank maakte eerder al bekend vastgoeddochter FGH dichter tegen de borst te drukken en op te laten gaan in Rabobank. Na afloop van de presentatie bleek dat FGH grotendeels, zo niet helemaal, wordt ontmanteld: de grote klanten worden ondergebracht bij 'wholesale', de Rabo-afdeling die grote bedrijven bediend. Kleinere vastgoedondernemers worden bij de lokale Rabobanken ondergebracht, probleemgevallen gaan naar Bijzonder Beheer in Utrecht.

Draijer rekent af met Bruggink's hypotheekambities

Een ander pijnpunt voor Rabobank is de particuliere vastgoedmarkt. Terwijl de huizenprijzen aantrekken, verliest de voormalige marktleider in hypotheken steeds meer marktaandeel. Een halfjaar geleden zei toenmalig CFO Bert Bruggink nog dat Rabo 20-25 procent marktaandeel wil in nieuwe hypotheekverstrekkingen. Als het marktaandeel daar boven komt, zoals tijdens de kredietcrisis gebeurde, moet de bank op de rem trappen, stelde Bruggink toen. Als het onder de 20 procent uitkomt, moet de bank ook actie ondernemen.

'We zijn realistischer geworden. We gaan geen gekke dingen doen om ons marktaandeel naar 25 procent te krijgen'

Nu Rabo de balans opmaakt van 2015, blijkt het marktaandeel te zijn gezakt tot 19,7 procent, een terugloop van 12 procentpunt in vier jaar tijd. Maar waar Bruggink dat een halfjaar geleden nog reden tot ingrijpen noemde, sprak Draijer donderdag plots over 'een mooi marktaandeel'. De tijden zijn volgens hem in de tussentijd flink veranderd: Rabobank kan niet meer concurreren met verzekeraars bij het aanbieden van hypotheken met een lange looptijd, stelde Draijer. 'We zijn wat realistischer geworden. 20 procent is een mooi percentage. We gaan geen gekke dingen doen om dat naar 25 procent te krijgen.' Draijer lijkt daarmee genoegen te nemen met een bescheidener plek voor de coöperatieve Rabobank in het financiële landschap: met een kleinere balans, minder hypotheken, minder spaargeld van klanten.