Justitie rekent het Zalm en zijn medebestuurders aan dat zij indertijd de waarschuwingen van huisaccountant KPMG in de wind sloegen. Hiermee overtraden zij mogelijk de wetgeving tegen witwassen. Maandag werd bekend dat justitie de voormalige ABN Amro-bestuurders Gerrit Zalm, Joop Wijn en Chris Vogelzang als verdachten heeft aangemerkt. 

Huisaccountant KPMG waarschuwde de bankbestuurders vanaf 2014 veelvuldig dat de bank te weinig ondernam tegen witwassen. KPMG vond dat ABN Amro veel uitgebreider onderzoek moest doen naar de achtergrond van klanten en de herkomst van gelden die via ABN Amro-rekeningen stroomden. Deze zogeheten compliance issues kwamen ter sprake in gesprekken met het audit committee van de bank.

De notulen van de gesprekken met de huisaccountant maken deel uit van het strafrechtelijk onderzoek

In dit comité zaten verschillende bestuurders en commissarissen van ABN Amro, onder wie Gerrit Zalm. De notulen van de gesprekken met de huisaccountant liggen nu bij justitie en maken deel uit van het strafrechtelijk onderzoek. KPMG-partner Dick Korf uitte indertijd onder meer zijn twijfels over de activiteiten van de bank in Dubai en die van twee Nederlandse dochterbedrijven, Pumbaa en Simba (twee figuren uit de Disneyfilm The Lion King). Het Financieele Dagblad bracht die laatste zaak in 2016 aan het licht.

Ook EY, dat KPMG in 2016 als huisaccountant verving, wees de bank tot in 2019 meermaals op de nalatige compliance. ‘Het is bekend dat er in het verleden interne en externe signalen zijn geweest over tekortkomingen,’ stelt een woordvoerder van ABN Amro in een reactie.

Feitelijk leidinggevende

De voormalige ABN Amro-bestuurders Gerrit Zalm, Joop Wijn en Chris Vogelzang zijn volgens justitie ‘vermoedelijk als feitelijk leidinggevende betrokken [..] geweest’ bij overtredingen van de anti-witwaswetgeving, zo maakte het Openbaar Ministerie (OM) gisteren via een persbericht bekend. De bank meldde dat zij de zaak voor 480 miljoen euro met justitie heeft geschikt. 

Gerrit Zalm was van 2009 tot 2017 als bestuursvoorzitter de hoogste leidinggevende bij ABN Amro. Medebestuurder Joop Wijn, net als Zalm oud-minister, was verantwoordelijk voor de zakenbank. Chris Vogelzang leidde ABN Amro’s private bank.

Bij ‘tientallen klanten’ vond justitie in de periode van 2014 tot 2020 ‘concrete signalen’ dat de bank foute geldstromen liet passeren, constateert het OM in zijn feitenrelaas. Contante stortingen met biljetten van 500 euro – een klassieke aanwijzing voor witwassen – merkte de bank niet op. Een klant die via 192 bankrekeningen de Belastingdienst voor tonnen oplichtte, kon jarenlang zijn gang gaan. Miljoenen aan smeergeld van de Braziliaanse oliegigant Odebrecht stroomden ongestoord via een Nederlands trustkantoor.

‘Tot mijn spijt moet ik erkennen dat ABN AMRO er in het verleden onvoldoende in is geslaagd om de belangrijke rol van poortwachter goed uit te voeren,’ zei de huidige ceo Robert Swaak maandag.

De huisaccountant was bovendien niet de enige partij wiens waarschuwingen Zalm en zijn medebestuurders negeerden. Uit eerder onderzoek van het FD bleek dat zowel de raad van commissarissen als toezichthouder DNB er in de periode 2013-2016 op wezen dat het toezicht op mogelijk ‘foute’ klanten tekort schoot.

Intern erkende de bank de problemen met de compliance al in 2014, onthulde FTM vorige maand. De bank werkte daarom met justitie samen aan zogeheten big data-onderzoek, bedoeld om signalen van witwassen sneller te leren herkennen. Maar het bankbestuur besloot dat onderzoek op het allerlaatste moment te stoppen.

Historisch besluit

Of de oud-bestuurders Zalm, Wijn en Vogelzang daadwerkelijk vervolgd zullen worden, is nog niet zeker, benadrukte het OM maandag. Het onderzoek loopt nog. Toch is het besluit om de bankiers als verdachten aan te merken historisch: dat gebeurt in Nederland bijna nooit. Eind 2020 werd bekend dat het OM voormalig ING-topman Ralph Hamers gaat vervolgen. Tot dan toe dateerde de laatste vervolging van een bankier uit 1983; de topmannen van de toenmalige Slavenburg’s bank moesten destijds voor de rechter verschijnen.

Met name de inverdenkingstelling van Gerrit Zalm (VVD) is pijnlijk: hij was twaalf jaar minister van Financiën

Daar komt bij dat het hier niet om zomaar bankiers gaat, maar – in het geval van Zalm en Wijn – om Haagse kopstukken, die er na de nationalisatie van ABN Amro in 2008 juist waren benoemd om orde op zaken te stellen. 

Met name de inverdenkingstelling van Gerrit Zalm (VVD) is pijnlijk: hij was twaalf jaar minister van Financiën en had bij de staatsbank de vrije hand om zijn bestuur samen te stellen. Zalm genoot het blinde vertrouwen van zijn Haagse opvolgers: de ministers van Financiën Wouter Bos (PvdA), Jan Kees de Jager (CDA) en Jeroen Dijsselbloem (PvdA).

Zalm is not amused over het nieuws, zegt zijn advocaat Aldo Verbruggen tegen FTM. ‘We zijn vooraf niet in staat gesteld om op de bevindingen van het OM te reageren. Het had ons vele malen zorgvuldiger geleken als justitie eerst met ons in gesprek was gegaan, maar dat is tot nu toe niet gebeurd. Wij hebben geen snipper aan bewijs gezien dat zou rechtvaardigen dat het OM hem als verdachte aanmerkt.’

Dat Zalm en zijn medebestuurders waarschuwingen van KPMG en EY, commissarissen en toezichthouder DNB negeerden, is volgens Verbruggen onjuist. ‘De raad van bestuur is ervan overtuigd dat er steeds adequaat gereageerd is op de signalen die er binnenkwamen.’

Het OM sluit overigens niet uit dat in een later stadium van het onderzoek nog meer bankiers als verdachte zullen worden aangemerkt. Zo was Zalms jarenlange rechterhand Caroline Princen binnen de raad van bestuur op papier verantwoordelijk voor de compliance. Kees van Dijkhuizen, die Gerrit Zalm in 2017 opvolgde als ceo, was in de jaren daarvoor financieel directeur. Dat hij vooralsnog niet als verdachte wordt gezien, komt volgens bronnen doordat de bank onder zijn leiding vanaf 2017 verscheidene verbeterprogramma’s invoerde.