De nieuwe voorzitter van de Europese Commissie Jean-Claude Juncker heeft het lot van het vrijhandelsverdrag tussen de EU en VS in de handen van zijn rechterhand Frans Timmermans gelegd. Daarmee rust de verantwoordelijkheid voor een fundamentele keuze op zijn schouders: de keuze tussen een beetje extra economische groei in ruil voor multinationals die de autoriteit van staten definitief overtroeven, of de vrijheid om Europese waarden met democratische regels te verdedigen. Gezien het enthousiasme van de PvdA voor vrijhandel met de VS kunnen we er niet gerust op zijn, dat deze keuze bij Timmermans in goede handen is.

‘Als Frans dat wil’

Nog altijd stevent de Europese Unie aan op vrijhandelsakkoorden met Canada en de VS waarin bedrijven de beschikking krijgen over een mechanisme, ISDS genaamd, dat hen in staat stelt om staten aan te klagen wanneer die aanpassingen in wetgeving doorvoeren die hun investeringen schaden. Dit controversiële mechanisme zal uit het vrijhandelsakkoord met de VS gehaald worden "als Frans dat wil" zo liet Juncker gisteren weten. Timmermans' partijgenoot minister Ploumen is enthousiast over vrijhandel met de VS inclusief ISDS. Als Timmermans deze lijn volhoudt, zal hij de democratie in Europa verzwakken.

Financiële bellenblazerij

Naast het garanderen van vrede is een van de grote opdrachten van de EU om de vrije binnenmarkten zo te reguleren dat deze sociale stelsels, consumenten en het milieu respecteren. Het is alleen dankzij een uitgebreid arsenaal aan Europese wetgeving dat Europeanen kunnen rekenen op een relatief hoog niveau van voedselveiligheid, privacy, bescherming van hun leefomgeving, bescherming tegen prijsafspraken en tegen bankenreddingen door financiële bellenblazerij. Die wetgeving komt in een EU van 28 lidstaten, met duizenden deelbelangen slechts met moeite tot stand. De toenemende invloed van multinationals op deze wetgeving is het grootste gevaar voor de waarden die we in Europa zo belangrijk vinden en de democratische zeggenschap van Europeanen daarover.

Wetgevende zelfcensuur

Terwijl we nog volop bezig zijn om markten binnen de EU in dienst van Europeanen te stellen, onderhandelt Europa met de VS over een handelsakkoord die het gewonnen terrein op de deelbelangen van bedrijven weer inlevert. Dit akkoord institutionaliseert de zelfregulering van bedrijven die over productstandaarden besluiten zonder transparantie en democratische controle. Hoe onschuldig en technisch dit ook mag lijken, uiteindelijk raakt dit onvermijdelijk aan veiligheids-, gezondheids- en milieueisen.

'ISDS is het meest duidelijke voorbeeld hoe de soevereiniteit van staat naar markt dreigt te verplaatsen'

De zogenaamde stand still- en ratchet-clausules die in het verdrag dreigen te belanden, maken de richting van vergaande liberalisering van diensten die we in collectief eigendom willen houden of terugbrengen, onomkeerbaar. ISDS is het meest duidelijke voorbeeld hoe de soevereiniteit van staat naar markt dreigt te verplaatsen. Het leidt tot wetgevende zelfcensuur bij overheden uit angst voor schadeclaims en geeft multinationals de mogelijkheid om goed functionerende rechtsstelsels in de VS en de EU te overrulen.

Nog niet te laat

PvdA-minister Ploumen stelde namens het kabinet dat het vrijhandelsverdrag met de VS alleen winnaars kent en dat ISDS "toegevoegde waarde heeft". Dit standpunt is volledig in strijd met de taak die Timmermans van Juncker heeft gekregen: het terugwinnen van vertrouwen in de Europese Unie door pal te staan voor de grondbeginselen van de EU en het verbeteren van de Europese democratie. Maar het is nog niet te laat. De EU kan de vrijhandelsagenda die Europese waarden tegenspreekt, omvormen tot een trans-Atlantische samenwerking in dienst van mens en milieu... als Frans dat wil.