Het hele bankenspectrum leek dinsdagochtend aanwezig in het zaaltje op de Zuidas. Van een topman van de kleine, groene Triodosbank, tot de private banker van een buitenlandse bank die multimiljonairs bijstaat. Van oudere, grijze mannen in pak met stropdas, tot de wat snellere, gebronsde mannen met achterovergekamd haar en de bovenste knoopjes van het overhemd los. Het was de eerste keer dat Chris Buijink, de voorzitter van de Nederlandse Vereniging van Banken, in debat ging met Joris Luyendijk, die de bestseller Dit kan niet waar zijn schreef over het bankwezen in de Londense City. Wel waren de twee eerder al eerder met elkaar in botsing gekomen op Twitter, waar Buijink de journalist een '#populistische antropoloog' noemde. De discussie werd dit keer niet geleid door een schnabbelende journalist, maar door een ondergeschikte van Buijink, het hoofd communicatie van de NVB. Uit de zaal klinkt gelach als Luyendijk vertelt dat hij de vergoeding die hij als spreker voor deze bijeenkomst krijgt, doorsluist naar het nieuwe olifantenverblijf van Artis. 'Ik wil dit niet gratis doen, jullie krijgen voor de tijd dat je hier zit ook gewoon salaris betaald,' zegt hij tegen de zaal. 'Maar ik wil ook geen geld aannemen van de mensen die ik becommentarieer, zoals kredietbeoordelaars dat wel doen.' Luyendijk zette zich in het debat bewust neer in het kamp van critici op het huidige financiële systeem dat de laatste tijd in opmars is: Thomas Piketty, schrijver van het vuistdikke Capital in the 21st century, en de theatermakers van De Verleiders, die in hun voorstelling Door de bank genomen, flink uithalen naar de financiële sector.

Luyendijk wijst bankiers op zijn succes

Luyendijk leek zichzelf enigszins te willen bewijzen tegenover de bankiers, door hun het succes van zijn boek in te wrijven. 'Er zijn 190.000 exemplaren verkocht, het is het snelst verkopende boek sinds Turks Fruit. Elke minuut wordt een boek van mij verkocht. Het wordt tijd dat u mij buiten gevecht stelt.' Volgens de antropoloog zijn er te weinig zaken veranderd bij de banken sinds de kredietcrisis in 2008. Banken zijn niet alleen too big to fail, maar ook too toxic to manage. Zolang de topmannen weten dat zijzelf niet de grootste aandeelhouder zijn, maar in geval van nood de problemen bij de staat over de schutting te kunnen gooien, blijven er perverse prikkels in het systeem zitten.

'Het beeld van een cosy kongsi klopt niet'

Het is een boodschap die niet goed valt in de zaal. Vooral de ING-bankiers in het publiek mengen zich in de discussie. Als de koers van zijn eigen bank in elkaar klapt, dan heeft dat ook 'zeer pijnlijke' gevolgen voor het 'blokje aandelen,' dat Wilfred Nagel, lid van de Raad van Bestuur van ING heeft. 'Dat is meer geld dan in mijn eigen huis zit, dat mij zeer dierbaar is.' Daarnaast is volgens Nagel, die binnen het bestuur Chief Risk Officer is, niet eerlijk om de praktijken van de Nederlandse banken te vergelijken met die van buitenlandse banken, die met hun giftige producten de kredietcrisis hebben ingeluid. 'Die mensen verkochten producten aan anderen. Dan ging het van de bankbalans af. Als wij een hypotheek verstrekken, staat het juist 25 jaar óp onze balans.' Dat Nederland gebrekkige concurrentie tussen banken heeft, doordat er maar drie banken zijn, ging er ook niet in bij Nagel. 'De marges op mkb-leningen bij onze Turkse dochter zijn 1,5 keer zo hoog als in Nederland, terwijl er in Nederland ook nog eens veel meer kredietverliezen moeten worden genomen. Als er te weinig concurrentie zou zijn, zou de marge hier toch veel hoger zijn? En als de marges op hypotheken hoog zijn, dan zouden er toch wel buitenlandse partijen komen? Ik zie nog geen partijen van enige betekenis de markt binnenlopen. Het beeld van een cosy kongsi klopt niet.'

'Achteruitkijkspiegel'

Ook Buijink benadrukt dat de Nederlandse situatie echt niet te vergelijken is met de Londense City, waar Luyendijk over schrijft. 'Ik heb nooit in de City gewerkt. Maar als het klopt wat Luyendijk schrijft, bekruipt je inderdaad het gevoel ''Dit kan niet waar zijn''.' Maar Nederland heeft geen pure zakenbanken, dus gaat het er hier heel anders aan toe, benadrukt de NVB-voorman. 'En als het voor de crisis op bepaalde plekken al het geval geweest zóú zijn, dan [is het duidelijk dat wij] daar niet meer naar terug willen.' Luyendijk’s boek is volgens Buijink een soort ‘achteruitkijkspiegel:’ De praktijken die Luyendijk omschrijft, daar moeten Nederlandse bankiers zo ver mogelijk van weg rijden/blijven. Luyendijk zei er echter van overtuigd te zijn dat hij over Nederlandse bankiers eenzelfde soort boek kan schrijven. Er zijn volgens hem verschillen, zoals het soepelere ontslagrecht in de City, maar de structurele problemen met het bankensysteem zijn in Nederland precies dezelfde als in het Verenigd Koninkrijk. Buijink probeerde in zijn speech te balanceren tussen het verdedigen van zijn achterban en het erkennen dat banken iets moeten veranderen om tegemoet te komen aan de maatschappelijke druk. Zo zei hij dat banken nog te veel door de media en de toezichthouder geprikkeld moesten worden om in actie te komen op het gebied van de problemen rond de verkoop van rentederivaten aan het midden- en kleinbedrijf.

 'WAAROM DE DEUR NIET OPENGEGOOID?'

'Daar kunnen we [zelf] nog actiever in zijn.' Het is kritiek die toezichthouder AFM in algemene zin ook al diverse malen heeft geuit. Maar hij hield zich op sommige punten ook op de vlakte. Zo moesten banken die door de overheid gered zijn (ABN AMRO en SNS Bank) zich daar volgens Buijink  'bewust van zijn.' En de staatsbanken 'hebben sinds de crisis al enorme inspanningen geleverd om zichzelf opnieuw uit te vinden.' Op het gebied van beloningen hield hij het bankenfront echter strak gesloten. Nederlandse bankiers hadden volgens hem al 'gedimd' waar het ging om salarissen. De aanwezigheid van Luyendijk bracht veel van de spanningen naar de oppervlakte die spelen in de hele discussie rond de bankensector, zoals de moeizame verhouding tussen banken en de steeds veeleisender toezichthouder.

Lege stoelen

In de discussie over de macht van de bankensector, komt vaak ook de zachte beïnvloeding van de sector op andere partijen ter sprake: politici die de overstap maken naar de financiële sector, de draaideur tussen de sector en de eigen toezichthouder en journalisten die bijklussen op congressen van financiële instellingen. Maar in aanwezigheid van Luyendijk leek er weinig over te blijven van de cosiness tussen de verschillende partijen. Een AFM-medewerker verweet de NVB bijvoorbeeld dat de discussie in een besloten zaaltje met alleen maar genodigden plaatsvond. 'Waarom niet de deuren geopend?' In de zaal waar 120 man in pasten, bleven tientallen plaatsen leeg, terwijl Luyendijk volgens haar had bewezen volle zalen te kunnen trekken. Toen Luyendijk stelde dat de 'VVD een springplank is geworden voor het bankwezen,' kwam Buijink echter wel in actie: dat beeld vond hij te simpel. De journalist Luyendijk kreeg het iets later ook aan de stok met een verslaggever van Het Financieele Dagblad. Luyendijk vond dat de zakenkrant gebruik maakte van 'stroman-argumenten'. 'Mij beweringen in de schoenen schuiven die ik niet doe en voorbij gaan aan wat ik wel beweer,' stelde Luyendijk. 'Het FD zaait twijfel door periodiek het stempel hebzucht op mij te projecteren.' De FD-verslaggever begreep op zijn beurt niet hoe Luyendijk kon zeggen dat politici zo gemakkelijk bij banken aan de slag konden. 'Het is geen gespreid bedje. Gerrit Zalm wilde graag aan de slag bij een bank, maar het was eigenlijk heel treurig, want hij kwam nergens binnen. Toen is hij maar naar DSB gegaan. En Onno Ruding, denk je echt dat Citigroup, een van de grootste banken ter wereld, een Nederlandse politicus zomaar een hoge baan gunt? Ik snap niet wat je daarmee suggereert.' https://twitter.com/chrisbuijink/status/572140496900005890 Toen de kritiek op Luyendijk’s verdienmodel opkwam ('Ik hou ongeveer 1 euro over aan een boek, maar ik ben er ook maanden mee bezig geweest en de huren in Londen zijn heel duur. Ik heb me anderhalve ton in de schuld gestoken om dit te schrijven. Reken zelf maar uit.'), confronteerde hij ook Chris Buijink met diens eerdere opmerking daarover. Buijink kon zich echter niet herinneren dat hij daar ooit kritiek op had gehad. Wel trok hij het boetekleed aan over het stempel 'populistische antropoloog' dat hij eerder op Luyendijk drukte. 'Dat had ik misschien beter niet kunnen doen.' Buijink durfde er een fles wijn op te zetten dat hij Luyendijk nooit 'succes had gewenst met zijn business model.' Nadat Follow The Money Buijink confronteerde met een eerdere tweet van zijn hand, erkende Buijink de weddenschap te hebben verloren. 'Klopt, die fles wijn ben ik kwijt.'   https://twitter.com/chrisbuijink/status/605700694226694144   Follow The Money heeft zelf gevraagd aanwezig te mogen zijn bij het debat tussen Luyendijk en Buijink, dat plaats vond op een ledenbijeenkomst van de NVB. Voorwaarde van de NVB was dat alle mensen die in de zaal zaten, niet met naam en toenaam zouden worden geciteerd. UPDATE 04-06-2015. Dit artikel is aangepast. In de eerste versie stond dat Luyendijk het FD verwijt door stromannen te worden ingefluisterd. Volgens Luyendijk is dat echter geen goede weergave van zijn inbreng. Het FD maakt volgens hem gebruik van 'stroman-argumenten,' een vorm van drogredenering waarbij argumenten van de ander worden verdraaid, en deze verdraaide argumenten vervolgens worden aangevallen. Daarnaast werd in eerste instantie de naam van ING-bankier Wilfred Nagel niet genoemd, in lijn met de afspraak met de NVB. ING vind het echter prima om Nagel bij naam te noemen. Ook is een aangehaald citaat van Nagel verduidelijkt: De mkb-kredietverliezen in Nederland zijn hoger dan in Turkije. Uit de eerdere bewoording kon daar onduidelijkheid over bestaan.