De Zimbabwaanse overheid wil de vrijwillige CO2-markt in het land gaan reguleren. De bestaande contracten tussen westerse CO2-handelaren en Zimbabwaanse projecten worden ‘nietig’ verklaard, zegt informatie-minister Monica Mutsvangwa. Lokale overheden in Zimbabwe moeten voortaan via de overheid samenwerkingsverbanden sluiten, en het ministerie van Financiën wil 50 procent belasting gaan heffen op de omzet uit CO2-projecten in het land. Dat blijkt uit verslaggeving van het financiële nieuwsbureau Bloomberg.

Eind januari publiceerde Follow the Money over misstanden bij het Kariba-project in Zimbabwe, een van de grootste bosbeschermingsprojecten ter wereld. Het project moest voorkomen dat er bossen werden gekapt, door de lokale bevolking alternatieve inkomstenbronnen aan te bieden en te investeren in de lokale infrastructuur. 

Daardoor zouden zij eerder geneigd zijn de bomen te laten staan, waardoor CO2 wordt vastgehouden die anders de lucht was ingegaan. Deze CO2-besparing kan vervolgens worden omgezet in CO2-kredieten, een soort waardepapieren die elk goed zijn voor een ton CO2. De kredieten worden verkocht aan bedrijven als Gucci en Greenchoice die duurzame kleding willen produceren, of ‘groen’ gas willen verkopen.

Follow the Money liet eind januari zien dat het Kariba-project drie grote problemen kende. South Pole, een van de meest invloedrijke klimaatadviseurs ter wereld en de ontwikkelaar van het project, stopte bijna twee keer zoveel geld in eigen zak als was afgesproken, in plaats van die inkomsten met de Zimbabwaanse bevolking te delen. Dat bleek uit vertrouwelijke informatie binnen het bedrijf.

Ten tweede kon South Pole niet aantonen dat het geld dat met de verkoop van CO2-kredieten gemoeid was, ook echt in Zimbabwe terechtkwam. Het geld ging naar een bedrijf op belastingparadijs Guernsey. 

Het derde hete hangijzer: ruim 60 procent van de klimaatwinst van het project bestond alleen op papier.

Dat nieuws bereikte ook de Zimbabwaanse overheid, die nu in de CO2-markt een nieuwe bron van inkomsten ziet. Het ministerie van milieu, klimaat, toerisme en gastvrijheid zal voortaan toezicht houden op de binnenlandse CO2-markt. Daar wordt een nieuwe ‘CO2-handelscommissie’ voor opgetuigd.

Voor South Pole is het nieuws een flinke tegenvaller. Het Kariba-project was in 2022 verreweg de belangrijkste inkomstenbron van het bedrijf, en het rekende erop nog bijna twee decennia lang CO2-kredieten uit Kariba te kunnen verkopen. Maar de plannen van de Zimbabwaanse overheid dreigen South Poles verdienmodel onderuit te halen, nu South Pole voortaan de helft van zijn omzet daar aan de overheid moet afstaan.

De plannen van de Zimbabwaanse overheid leggen een nieuwe bom onder het Kariba-project. South Pole is momenteel druk bezig met de hervalidatie van het rekenmodel waarmee het de vermeden ontbossing voorspelt.

Het bedrijf moet de komende jaren een gat van minstens 8 miljoen CO2-kredieten zien te dichten met kredieten die nog moeten worden gegenereerd. Daarnaast overschatte South Pole de afgelopen jaren de ontbossing in het gebied met ten minste een factor 14. Het project levert daardoor in de toekomst waarschijnlijk veel minder CO2-kredieten op dan waarop het bedrijf had gerekend. 

Is dit dan het einde van het Kariba-project?

In een reactie meldt South Pole ‘de implicaties van de potentiële maatregelen van de Zimbabwaanse overheid op het Kariba-project te onderzoeken’. Tot die tijd doet het bedrijf geen verdere uitspraken.

Mogelijk zal South Pole de maatregel gebruiken ‘als een excuus om het project zonder al te veel imagoschade te annuleren’

Ook Steve Wentzel, eigenaar van het Zimbabwaanse Carbon Green Investment (CGI), en South Poles lokale partner in het Kariba-project, wil niet reageren. ‘Niemand wist dat dit eraan kwam, we hoorden het via het nieuws. Ik kan daarom geen commentaar geven.’

Milieu-econoom Thales West, werkzaam bij de Vrije Universiteit Amsterdam, verwacht dat South Pole de maatregel zal gebruiken ‘als een excuus om het project te annuleren, zonder te veel imagoschade op te lopen’. ‘Er zijn gewoon te veel mensen die het project bekritiseren.’

Voor de bewoners van Kariba dreigt een tweede teleurstelling: nadat eerder was gebleken dat South Pole meer geld afroomde dan beloofd, staat nu de beloofde inkomensstroom voor de komende twee decennia op het spel.

‘De kennis die je hebt’

Ook voor klanten als Greenchoice, Gucci, Adyen en Volkswagen is dit een nieuwe tegenvaller. Zij kochten de kredieten ter onderbouwing van hun klimaatprestaties, maar ruim 60 procent daarvan bleek waardeloos te zijn, op grond van interne schatting van South Pole zelf. 

South Pole ontkent dat de verkochte kredieten deels waardeloos zijn: het bedrijf denkt het ontstane gat in de toekomst te kunnen dichten. Maar door de stappen van de Zimbabwaanse overheid staat de toekomst van het hele project op het spel – en dus ook de kans om tekorten in te lopen.

Eerder schreef Follow the Money dat de meeste klanten van South Pole treuzelden hun klimaatclaims aan te passen, hoewel hun claims veelal leunen op het Kariba-project. Gucci’s geclaimde klimaatneutraliteit was bijvoorbeeld voor tweederde gebaseerd op de fictieve klimaatimpact van het South Pole-project. Dat geldt ook voor 40 procent van al het ‘groene’ gas dat Greenchoice heeft verkocht.

‘We zijn inmiddels gestopt met het gebruik van CO2-kredieten. Je probeert altijd het beste te doen met de kennis die je hebt’

Greenchoice en Volkswagen overwegen juridische stappen tegen South Pole. De recente ontwikkelingen zouden hier vaart achter kunnen zetten. Hun eventuele schadeclaims aan het adres van South Pole kunnen oplopen tot tientallen miljoenen euro’s. Beide bedrijven konden hierover nog niets tegen Follow the Money zeggen. 

De Nederlandse betaalserviceprovider Adyen meldde: ‘We zijn inmiddels gestopt met het gebruik van CO2-kredieten. Je probeert altijd het beste te doen met de kennis die je hebt. Als die zich ontwikkelt, dan ontwikkelen wij mee.’

Op de vraag hoe Adyen de gemiste klimaatimpact wil herstellen, kan het bedrijf nog niet antwoorden. ‘We houden de situatie nauwlettend in de gaten en wachten tot alle feiten bekend zijn.’

Het mondiale zuiden neemt het voortouw

Volgens Jonathan Crook van de Brusselse ngo Carbon Market Watch gebeurt het tegenwoordig vaker dat landen in het mondiale zuiden een strategie vormgeven voor de binnenlandse CO2-handel. ‘Dit vanwege het gebrek aan transparantie in de markt,’ zegt Crook. ‘Je weet niet hoeveel geld er blijft hangen bij de tussenpartijen in het mondiale noorden.’

De aandacht voor het reilen en zeilen van de CO2-handel is volgens hem iets van de afgelopen jaren. Zo werd op de klimaattop in Glasgow in 2021 besloten dat landen de klimaatimpact van CO2-projecten in hun land moeten aftrekken van hun eigen klimaatimpact. ‘Dat maakt die landen voorzichtiger welke projecten ze goedkeuren, en ze controleren strenger of er bijvoorbeeld sprake is van overschatting van de klimaatimpact. Zo’n overschatting zou immers ook betekenen dat hun eigen klimaatimpact juist wordt onderschat.’

Een tweede ontwikkeling is dat de vrijwillige CO2-markt de afgelopen jaren flink in waarde is gestegen, wat de interesse van overheden heeft gewekt. ‘Recente mediapublicaties maakten dat overheden een grotere rol wilden spelen in de regulering van deze markt en te zorgen dat opbrengsten eerlijker met de bevolking worden gedeeld.’