De Nederlandse bankensector en de Britse hebben weliswaar niet dezelfde omvang, de affaires waaronder ze gebukt gaan, zijn precies dezelfde. Net als in Nederland is er in Groot-Brittannië onrust ontstaan over de verkoop van rentederivaten in het mkb en het optreden van de gevreesde afdeling Bijzonder beheer van de banken – de ziekenboeg waar menige onderneming niet levend uitkomt. Maar verschil is er ook. Aan de andere kant van het Kanaal klinkt meer rumoer en georganiseerd protest van betrokkenen. Ondernemers zijn erin geslaagd de Bully Banks op te richten – een luidruchtige belangenbehartiger die de schade, veroorzaakt door rentederivaten in het mkb, prominent op de agenda heeft geplaatst. Banken hebben miljarden opzij moeten zetten voor compensatie. Ook het Brits advocatenkantoor Berg heeft de aanval op de grote banken geopend, met een tweede, gedetailleerd rapport met harde kritiek op zowel banken en accountants als op de financieel toezichthouder. Een rapport dat zijn gelijke in Nederland niet kent. De aantijgingen in dat rapport zijn evenwel een echo van kritiek die hier ook te horen is.

Compensatie schiet te kort

De Britse advocaten stellen ten eerste dat de compensatie voor de misselling van rentederivaten tekort schiet. Probleem volgens Berg (en vele anderen) is dat de grote vier accountants (PWC, Deloitte, EY, KPMG) die de dossiers van klanten moesten beoordelen, niet onafhankelijk waren, daar zij allemaal banden hebben met de grote banken. Dit belangenconflict heeft volgens Berg bijvoorbeeld tot gevolg gehad dat accountants de bedrijven niet hebben gewaarschuwd dat hun rentederivaten het risico bevatten dat er een grote afkoopsom moet worden betaald aan de bank, als de lening waaraan het derivaat is gekoppeld vervroegd moet worden afgelost. Als accountants daar wel voor hadden gewaarschuwd, waren de problemen veel eerder aan het licht gekomen en had de schade beperkt kunnen blijven. Net als Bully Banks acht Berg de procedure voor beoordeling van de dossiers en de schade niet transparant: banken weigeren inzicht te geven in de manier waarop de beoordeling tot stand is gekomen. Er is voor klanten bijvoorbeeld geen mogelijkheid de uitkomst aan te vechten, al was het maar omdat banken uit zichzelf weinig tot niets over de herbeoordeling meedelen. Pas na interventie van het Britse parlement kwam er begin dit jaar openheid over de afspraken hierover tussen de banken en de financieel toezichthouder FCA, waaruit bleek dat het proces 'iedere transparantie en redelijkheid mist'.

Rabo, ING en ABN Amro keuren eigen vlees

Waarom is dit relevant? Omdat Rabobank, ING en ABN Amro midden in hetzelfde proces zitten, afgedwongen door politieke bemoeienis. Maar waar in Groot-Brittannië in elk geval nog een externe partij de dossiers beoordeelt, zijn het in ons land de banken zelf die mogen beslissen of ze de renteswaps wel op de goede manier hebben verkocht. Dit is, zacht gezegd, geen garantie voor succes en, zoals het Britse voorbeeld laat zien, een risico voor de reputatie van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). De AFM kwam eerder dit jaar tot de conclusie dat er met Bijzonder beheer niets aan de hand is, tot verbazing (en hier) van veel direct betrokkenen. Die beschrijven praktijken die de advocaten van Berg ook zeggen tegen te komen. Belangrijkste waarneming is dat banken als Lloyds en RBS bij hun klanten hertaxaties laten doen van het onderpand van de lening (meestal vastgoed), met vaak als uitkomst dat het onderpand plots drastisch in waarde is afgenomen.

Rumoer rondom werkwijze RBS leidde er toe dat topbankier moest toegeven dat bijzonder beheer geleid werd als 'winstcentrum'

Dat geeft de bank rechtvaardiging om de onderneming in bijzonder beheer te plaatsen, de rente te verhogen en allerlei extra kosten te introduceren. Het rumoer rondom de werkwijze van RBS op dit punt leidde er zelfs toe dat een topbankier moest toegeven dat bijzonder beheer geleid werd als een “winstcentrum”. RBS en Lloyds blijken veel van de leningen in Bijzonder beheer niet zelf af te wikkelen, maar op grote schaal met een vette kortingen te verkopen aan hedgefondsen, met een hoofdrol voor het Amerikaanse Cerberus Capital Management. Deze clubs kopen de leningen graag, want zij weten kennelijk dat het onderpand veel meer waard is dan de hertaxatie van de bank doet vermoeden. Voordeel voor de banken is dat zij geen energie hoeven te steken in de afwikkeling en geen risico lopen op slechte publiciteit rondom faillissementen.

Mkb liever kwijt dan rijk

Sterker nog, er is volgens Berg een sterke financiële prikkel voor banken om snel van mkb-leningen af te komen, zelfs met verlies. Dat zit zo: banken moeten voor leningen waarvan het onderpand in waarde is gedaald, meer kapitaal aanhouden (volgens Basel III). Dat doen ze liever niet, want het levert meer op de leningen van de balans te halen door verkoop aan hedgefondsen of door executie van het onderpand) om zo geld vrij te maken voor meer winstgevende activiteiten. Een woordvoerder van Lloyds sprak dit overigens tegen. Ook Nederlandse banken ontkennen dit financiële motief te hebben. Rabobank-bestuurder Rien Nagel zei enige tijd terug in het programma Nieuwsuur dat het niet in het belang van de bank is dat een onderneming failliet gaat in Bijzonder beheer, wat an sich logisch klinkt. Tegelijkertijd blijkt dat banken het mkb als enorm risicovol zien en weinig winstgevend. ING-bestuurder Wilfred Nagel zegt dat zelfs hardop in de comments-sectie van FTM. 'Desondanks nemen we elk jaar forse verliezen op het NL MKB boek, en heeft het de laatste 15 jaar nooit een goed rendement opgeleverd', schreef de bankier.

'Heel weinig ondernemers kunnen zich kosten veroorloven die gepaard gaan met dit soort complexe rechtszaken'

In het VK wordt nu met smart gewacht op onderzoek van de financieel toezichthouder naar Bijzonder beheer van RBS, dat volgens planning eind deze zomer klaar is. Ongeacht de uitkomst blijft het lastig voor ondernemers om de bank juridisch aan te spreken. 'Heel weinig ondernemers kunnen zich de kosten veroorloven die gepaard gaan met dit soort complexe rechtszaken.' Hoe komt het dat Britse ondernemers desondanks assertiever zijn in de richting van banken dan Nederlandse ondernemers? Andy Haxby, een Britse ondernemer die de strijd aanbond met bijzonder beheer van ABN Amro, heeft er wel een verklaring voor. 'Nederlanders denken er met veel praten wel uit te komen. Mijn advocaat en accountant adviseerden mij ook te doen wat de bank zegt. Britten hebben een heel andere mentaliteit, veel confronterender. Niks gepolder, het mes gaat op tafel.'