In de stemwijzer voor de Europese verkiezingen gaan twee van de dertig stellingen over de euro. Dat zijn er twee te veel, en toch 28 te weinig.

Het zijn er twee te veel, daar het Europese parlement (EP) niet over de euro gaat. De eurogroep besloot – als hoofd van het zogeheten Europese Stabiliteitsmechanisme (ESM) – over leningen aan Griekenland, opdat het land banken zou terugbetalen. Daarbij werd het deurwaarderswerk overgelaten aan de Troika (de ECB, het IMF en de Europese Commissie) die instrueerde hoeveel en op wie en wat Griekenland moest bezuinigen om de krediteurencoalitie (het ESM, het IMF, de ECB) te betalen. En het was de ECB die besloot de rente waartegen banken bij de ECB kunnen lenen, tot 0 procent te reduceren.

Het EP gaat niet over de ECB, de Troika, het ESM of de eurogroep. Het gaat ook niet over Grexit of Nexit. En dus zijn de twee eurostellingen van de stemwijzer (‘Nederland moet uit de euro stappen en weer een eigen munt invoeren’ en: ‘Een deel van de Europese leningen aan Griekenland moet worden kwijtgescholden’) simpelweg niet relevant voor verkiezingen voor het EP.Dat laatste is evenwel deel van het probleem, want de nationale parlementen gaan er evenmin over (hoewel hun toestemming wel vereist is voor uittreding uit de eurozone). De notie van het ‘democratisch deficit’ is een eufemisme voor een antidemocratische praxis, waarbij de ECB en de eurogroep achter gesloten deuren de werkelijk belangrijke beslissingen nemen – en niet alleen die over Griekenland. Bij ontstentenis van democratische controle van de monetair-financiële nomenklatura moet elke andere mogelijkheid tot politisering van de ECB aangegrepen worden. De Europese verkiezingen zijn zo’n mogelijkheid. En dus zouden alle dertig stellingen over de euro moeten gaan.

De EU-instellingen opereren daarmee als de incassobureaus van banken

De ECB voert krachtens het verdrag van Maastricht het monetaire beleid uit en is in dat domein ‘onafhankelijk’. Het ECB-monopolie op de geldpers was altijd al problematisch, maar is sinds 2010 ronduit antidemocratisch. Inmiddels begeeft de ECB zich steeds meer in het fiscale domein, waarbij zij haar monopolie op de geldpers inzet.

Enkele voorbeelden: Trichet zette per bij geheime brief van 9 november 2010 de Ierse minister van Financiën onder druk om de banken (lees: haar Duitse en Franse obligatiehouders) te redden, op kosten van de Ierse belastingbetalers. Zo niet, dan zou de ECB het Ierse bankenstelsel opblazen door liquiditeit te onthouden. Op 5 augustus 2011 drukte Trichet, alweer per geheime brief, de toenmalige Spaanse premier Zapatero op het hart om de lonen te verlagen. De dreiging dat Spanje uitgesloten kon worden van het Securities Markets Program (waarin Spaanse obligaties van banken werden overgenomen) maakte dat Zapatero de brief braaf uitvoerde. De Italiaanse premier Berlusconi ontving een vergelijkbare brief. Griekenland is natuurlijk al jaren de speelbal van de ECB: op 28 juni 2015 onthield de ECB Griekse banken de liquiditeit om overeind te blijven. Eén dag eerder, op 27 juni, had premier Tsipras een referendum aangekondigd over het zogeheten Memorandum of Understanding, opgelegd door de Troika.

De ECB is niet voor iedereen hardvochtig. Banken kunnen kortlopende leningen afsluiten bij de ECB tegen 0 procent. In een in 2011 opgetuigd programma (LTRO), mochten banken driejarige leningen tegen 1 procent afsluiten. Econoom Willem Buiter zei daarover: ‘There can be little doubt that these LTROs involved a significant subsidy from the ECB to the borrowing banks [..] Over three years the present discounted value of the subsidy would be almost 86 billion euros.’

Kortom, voor banken is de geldpers overvloedig beschikbaar. Voor staten is die beschikbaar, op voorwaarde dat zij rechts beleid doorvoeren. De ECB bepaalt zo met geheime oekazes het fiscale beleid. Socioloog Wolfgang Streeck stelde bijgevolg: ‘..the European Central Bank has developed into the de facto government of the biggest economy on earth, a government entirely shielded from 'pluralist democracy.’ Dat is niet helemaal waar, want de Eurogroep spreekt ook een woordje mee. Hoe dat ook zij, het Europese parlement gaat niet over al het voorafgaande. Desondanks, nee juist daarom, moeten partijen verkiezingen – nationaal en Europees – aangrijpen om deze constructie aan te vechten.

Geen enkele partij problematiseert de rol van de ECB en de eurogroep

De SP, GL, D66 en de PvdD onderschrijven gedeeltelijke kwijtschelding van de Griekse schuld. Dat zou wijs zijn, omdat zulks een einde maakt aan de cynische figuur waarbij de vorderingen van private banken op Griekenland overgenomen zijn door de ECB, het ESM (en dus de EMU-staten) en het IMF, waarbij de laatste twee deden wat private krediteuren niet kunnen: de controle op de geldpers misbruiken om Griekenland te dwingen tot privatiseringen, bezuinigingen en loonsverlagingen. De EU-instellingen opereren daarmee als de incassobureaus van banken. De PvdA heeft daar geen boodschap aan en is tegen kwijting: ‘Het is nu van belang dat Griekenland het geleende geld ook netjes terugbetaalt.’ Dat is in elk geval consistent met haar eigen stemgedrag: de PvdA heeft de Troika altijd gesteund.

Geen van voornoemde partijen wil dat Nederland uit de eurozone stapt. De SP noemt de euro wel een ‘historische vergissing’ en wil een onderzoek naar ‘verschillende alternatieven’. De PVV (‘Nederland moet weer over haar eigen geld gaan’) en het FvD (‘De euro is “one size fits none”’) willen wel een euro-exit, waarbij het FvD Zuid-Europa hekelt, zich aansluitend bij Dijsselbloem, die in 2017 in een Duitse krant stelde dat Zuid-Europeanen hun geld spenderen aan ‘Schnaps und Frauen’.

Belangrijker dan wat partijen in hun toelichting bij de stemwijzer stellen, is wat ze niet stellen. Geen enkele partij problematiseert de rol van de ECB en de eurogroep – of het moeten hun non-descripte uithalen naar ‘Brussel’ zijn, waar de ECB overigens niet zetelt. De ECB ziet zijn antidemocratische monopolie op de geldpers niet in twijfel getrokken. Een referendum over de euro zal de ECB ongaarne zien, maar zolang de Zuid-Europeanen de rol van zondebok vervullen, zullen de PVV en het FvD wel kunnen leven met de status quo.

Zo niet, dan kunnen ze – als ze ooit in een kabinet belanden – een geheime brief van de opvolger van Draghi verwachten.