Het is een opmerkelijke tegenstelling: verreweg de meeste persberichten uit het Europees Parlement gaan over buitenlandbeleid, terwijl de instelling daar erg weinig over te zeggen heeft. Of het nu gaat om de fracties van de liberalen, christendemocraten of sociaaldemocraten: ze verspreiden vooral veel meningen over kwesties buiten de EU. Maar wat dit meer is dan symboliek, is niet duidelijk. Bij harde politieke kwesties als de Turkijedeal, waarmee de EU vluchtelingen mocht gaan terugsturen naar Turkije, stond het Europees Parlement nadrukkelijk aan de zijlijn.

Het is dus opvallend dat juist het Midden Oosten donderdagavond het onderwerp is bij Spui 25, het debatcentrum van de Universiteit van Amsterdam. Hier gaat D66-Europarlementariër Marietje Schaake in gesprek met NOS-correspondent Sander van Hoorn. Ze spreken over Syrië en het vluchtelingenvraagstuk: twee kwesties waarbij het Europees Parlement maar weinig in de melk te brokkelen heeft. Waarom is dat eigenlijk?

Een strategie voor Syrië

Het Europees Parlement roept lidstaten op iets te doen, maar is zelf redelijk machteloos.

De debatleider wil weten wat het Europees Parlement en de EU aan de situatie in Syrië kunnen doen. Schaake geeft daar een opmerkelijk helder en prompt antwoord op: het buitenlands beleid ligt in de EU bij de lidstaten. Het Europees Parlement roept daarom de lidstaten op iets te doen, maar is zelf redelijk machteloos. Schaake vindt dat er een politieke oplossing moet komen voor Syrië en dat de EU daar het initiatief toe zou moeten nemen. Maar de EU draagt in de praktijk juist helemaal niet bij aan een oplossing, omdat de lidstaten onderling verdeeld zijn.

Schaake constateert dat de EU vaak wel geld mag geven, maar geen invloed heeft op de situatie. Dit is het logische gevolg van de verdeeldheid: ‘Er is een gedeelde missie, maar geen gedeeld perspectief. Eendrachtig optreden is moeilijk zolang de lidstaten over allerlei veto’s beschikken. Het Europees Parlement staat niet helemaal machteloos, want via de begroting kan ze soms wat invloed uitoefenen,’ meldt Schaake. Toch lijkt dit kruimelwerk vergeleken met de stappen die gezet zouden kunnen worden als de lidstaten het eens waren.

Zachte diplomatie

In het Midden-Oosten weet men natuurlijk ook wel dat men voor het buitenlands beleid van de EU niet bij het Europees Parlement moet zijn, denkt Van Hoorn. Men moet in de hoofdsteden van de lidstaten zijn. Het enige wat de EU in de aanbieding heeft is ‘zachte diplomatie’. De EU kan alleen invloed hebben als men met iedereen in gesprek blijft. Of het Europees Parlement invloed kan hebben, betwijfelt hij. Zo denkt hij dat men in Syrië het Europees Parlement niet eens kent. Schaake is ervan overtuigd van wel: een reis van Europarlementariërs naar Syrië kreeg daar veel media-aandacht.

Het enige wat de EU in de aanbieding heeft is ‘zachte diplomatie’

Voor de zachte diplomatie is het in Syrië nu te laat, constateert Van Hoorn. Schaake wil dat de EU onafhankelijker gaat opereren van de VS en meer eigen keuzes gaat maken. De soft power van de EU zou ook echt ingezet moeten worden. Het is volgens haar raar dat de EU politiek gezien helemaal achteraan staat, terwijl Syrië juist op de EU veel impact heeft door de vluchtelingenstroom. Het antwoord is volgens Van Hoorn een ‘Verenigde Staten van Europa’ en Schaake is het daarmee eens. Er moet eigen defensie- en buitenlandbeleid komen.

Vluchtelingen en Libië

Het gesprek vervolgt met de vluchtelingenkwestie en loopt langs dezelfde lijnen: de EU staat relatief machteloos. De Turkije-deal heeft de vluchtelingenstroom weten op te drogen, maar de deal staat door Erdogan onder druk. Schaake vindt het reëel dat hij de deal gaat opzeggen. De deal wordt inmiddels gekopieerd bij Libië, waar de EU de overheid zo wantrouwt dat ze er geen financiële hulp aan wil geven, maar wel wil dat men aan vluchtelingenmanagement gaat doen. Tegelijk is het bekend dat er in Libië concentratiekampen bestaan.

Dit soort deals houdt in de praktijk in dat de EU landen geld geeft om vluchtelingen terug te nemen. Bondskanselier Angela Merkel is al in Egypte geweest omdat ze vluchtelingen op het vliegtuig wilde zetten. Dat kostte geld. Van Hoorn denkt dat Egypte ‘zich kapot lacht’ want ook de EU komt binnenkort met een zak met geld langs. ‘De EU is zeker welkom,’ grapt hij. Schaake voegt toe dat dit voor alle Noord-Afrikaanse landen geldt. Schaake en Van Hoorn zijn hier juist tegen, want de EU wordt op deze manier chantabel: vluchtelingen blijven alleen weg als de EU betaalt.

Paradox

Hoe zou de vluchtelingenkwestie opgelost moeten worden? Van Hoorn denkt dat migratie door landen afzonderlijk of door de EU als geheel moet worden opgepakt. Schaake is voor dat laatste en ziet de steun daarvoor groeien. Dit houdt in dat vluchtelingen zich in Afrika moeten aanmelden voor asiel en daar de procedure moeten afwachten. Dit zou de oplossing zijn om mensen ervan te weerhouden op een gammel bootje te stappen. Maar het probleem laat zich raden: het is heel goed mogelijk dat deze oplossing de vluchtelingenstroom helemaal niet indamt.

Zonder goede ideeën staat het Europees Parlement zeker achteraan

Zie hier de echte paradox van het Europees Parlement. Men heeft niet veel macht, maar moet het hebben van zachte diplomatie. Je zou ook kunnen zeggen: van goede ideeën. Het is eenvoudig te zien dat het vluchtelingenbeleid nu niet werkt. De vraag is wat er dan wel moet gebeuren. Ondanks de enorme hoeveelheid commissies, sessies, gesprekken en bezoeken — waar Schaake deze avond vele voorbeelden van geeft — ontstaat er nooit een echt nieuw idee waarbij bijvoorbeeld een beperking van de vluchtelingenstroom samengaat met eerbiediging van mensenrechten en niet al te hoge kosten.

Bij Syrië gebeurt hetzelfde: er is wel een pleidooi voor ‘meer EU,’ maar niemand vertelt wát de strategie over Syrië inhoudelijk zou moeten zijn. Zonder goede ideeën staat het Europees Parlement zeker achteraan. Zij moet het immers van de kracht van haar argumenten hebben.