Woensdag 11 november was de dag waar de bestuurlijke elite van de Nederlandse zorg reikhalzend naar had uitgezien: het jaarlijkse lijstje met machtigste bestuurlijke beïnvloeders werd gepresenteerd. Dit gebeurde tijdens een chic theaterseminar in de Amsterdamse schouwburg, waarbij debat centraal stond. Deze bijeenkomst vormt het ideale vertrekpunt voor de reis van Follow The Money door het lobbylandschap in de Nederlandse zorg. Dus meldde FTM zich bij de schouwburg om verslag uit te brengen. Rond de klok van één uur had een grote groep belangstellenden zich verzameld bij de entree van de Schouwburg. De keurig geklede dames en heren zijn gelokt met de belofte van een uniek debat. Topbestuurders uit de zorg zouden de degens kruisen op het podium van de Rabozaal. De bedoeling is: hardop nadenken en geharnaste standpunten thuis laten. Een ‘inhoudelijk spektakel’, zo luidde de tekst in het programmaboekje.

Machtsverhoudingen in de zorg

Tegen half twee begaven de toehoorders van het debat zich naar de Rabozaal. Onder hen enkele prominenten, waaronder GGZ-voorzitter Jacobine Geel die een stoel uitzocht naast André Rouvoet de voorzitter van Zorgverzekeraars Nederland. Oud-premier Wim Kok nam eveneens plaats in de zaal. Terwijl de laatste toehoorders een plekje zoeken, poedert een visagiste de topbestuurders op het toneel nog even. Dan doven de zaallichten en kan de voorstelling beginnen. De Skipr99 is een jaarlijks terugkerende lijst waarin de balans wordt opgemaakt van de machtsverhoudingen in de zorg. Vormgevers van overheidsbeleid – zoals de minister en staatssecretaris – staan er niet in. Wel tal van andere bestuurders die het beleid op formele, maar soms ook op informele wijze sturing geven.

'Iedereen praat erover'

Een goede positie innemen op de lijst blijkt van belang voor de bestuurders. ‘Kort na afloop van de voorstelling sprak ik met de nummer drie: Marcel Levi. Hij vertelde mij dat iedereen erover praat,’ zegt hoofdredacteur van Skipr Ruud Koolen. ‘Een bestuurder typeerde mij eens als een mannetjesmaker. Later bleek dat hij zijn plaats op de lijst op zijn cv had vermeld.’

'Later bleek dat hij zijn plaats op de lijst op zijn cv had vermeld'

‘Het onderzoek doen naar de macht van bestuurders en toezichthouders is niet altijd eenvoudig,’ zegt Koolen ook. ‘Maar door ons goede netwerk zijn wij in staat de verhoudingen in kaart te brengen.’ Volgens Koolen moeten bestuurders in de zorg opereren onder een vergrootglas en dat is niet altijd gunstig. ‘Sinds enkele jaren zitten mensen in een glazen kooi en iedereen mag met tomaten gooien. Bestuurders waken ervoor dat hun integriteit niet ter discussie wordt gesteld. Daarom zijn deze mensen ook wat voorzichtiger in publieke discussies.’

De patiënt centraal?

Lady speaker Saskia van Basten Batenburg opent de middag door in haar introductie nogmaals te benadrukken dat het een uniek debat wordt. Er zal gedebatteerd worden over drie thema’s: het centraal stellen van de patiënt, regeldruk in de zorg en het levenseinde. Kosten noch moeite zijn gespaard, want ieder debat zal worden ingeleid door een toneelstukje van topacteurs Pierre Bokma en Loes Luca. Binnen de situatie die door de gevierde acteurs wordt neergezet worden de bestuurders geacht te debatteren. Tot besluit van ieder debat formuleert Alexander Rinnooy Kan een conclusie. Tijdens het eerste debat wordt er gesproken over het centraal stellen van de patiënt. De debaters zijn verzeild geraakt in een wachtkamer. Loes Luca speelt de patiënt, wier grootste probleem blijkt te zijn dat zij haar patiëntendossier niet mag inzien van haar arts (Pierre Bokma). ‘Vaak wordt gesteld dat de patiënt centraal zou moeten staan maar in de praktijk gebeurt dat veel te weinig. Uit onderzoek blijkt dat de gemiddelde dokter een patiënt al na 18 seconden onderbreekt,’ zegt Geriater Marcel Olde Rikkert. ‘Natuurlijk moet iedereen zijn patiëntendossier kunnen inzien,’ stelt bestuurder van het AMC Marcel Levi. ‘ Al moet ik wel opmerken dat wij dat pas sinds twee weken doen.’ Waarop gelach volgt uit de zaal.

Carina Hilders: je kunt het ‘goede gesprek met de patiënt ook wel in tien minuten voeren.’

Het debat verloopt mat, iedereen vindt dat de patiënt zijn dossier mag inzien. Tot dat gynaecoloog Carina Hilders zegt dat je het ‘goede gesprek met de patiënt ook wel in tien minuten kunt voeren.’ ‘Onzin’, zegt dokter en toezichthouder Peter Holland. ‘Die tien minuten die wij krijgen zijn echt niet genoeg. Het grote probleem in de zorg is dat de patiënt wordt opgedeeld in partjes. Niemand kijkt naar de patiënt als geheel.’

Genoeg te doen bij CZ?

De situatie is veranderd: van de wachtkamer zijn we nu beland in een koffiekamer waar spoedoverleg plaatsvindt. Opdracht voor de debaters is om minister Schippers van Volksgezondheid een advies aan te reiken om de hoge regeldruk te beteugelen. Pauline Meurs schuift aan en neemt direct het woord. ‘De dokters moeten eerst eens naar zichzelf kijken. Het is niet alleen de minister die regels opstelt, maar ook artsen stellen onnodig veel regels op. Iedereen heeft huiswerk te doen.’ Topman bij zorgverzekeraar CZ Wim van der Meeren probeert daarop aan te haken door uit te leggen hoe zorgaanbieders het zichzelf onnodig ingewikkeld maken. Meurs is rap van tong en spreekt tot haar buurman: ‘Ja Wim, maar bij die club van jou is ook genoeg te doen.’ Wat volgt is een luid applaus vanuit de zaal. Meurs kent 'die club' maar al te goed, ze is er commissaris. Van der Meeren reageert toegeeflijk: ‘Wij kunnen ook best wel wat regels afschaffen.’ Concluderend wordt gesteld dat 2016 het jaar van vertrouwen en transparantie moet worden. En nieuwe regels zouden oudere kunnen vervangen.

De levenseinde discussie

Na de pauze wacht een controversieel thema: het levenseinde. De onderliggende vraag is hoelang een patiënt zich kan laten behandelen en wie dat eigenlijk bepaalt. Durven de sleutelfiguren in de Nederlandse zorg nu hardop na te denken? Nog altijd in de koffiekamer tracht arts en wetenschapper Godelieve van Heteren het gesprek op gang te brengen. Ze gaat helemaal op in haar rol in de koffiekamer door een banaan te verorberen terwijl ze haar collega’s ondervraagt. Volgens Levi mag een arts ‘voorzichtig directie aanbrengen in het gesprek over doorgaan met behandelen of stoppen. Vanuit je professionaliteit als arts kun je best stellen dat een bepaalde keuze wel of niet raadzaam is.’ Het verdere verloop van het gesprek kan samengevat worden met de mantra: ‘het is uiteindelijk de beslissing van de patiënt.’

Een definitief antwoord is er niet

Tot besluit spreekt Alexander Rinnooy Kan: ‘Laten wij onze zegeningen tellen. Zoals het gesprek in Nederland gevoerd wordt, zo gebeurt dat nergens. Wij hebben met elkaar een gunstig klimaat gecreëerd waarin een discussie over dit belangrijke thema in alle openheid kan plaatsvinden. Maar een definitief antwoord op de vraag is er eigenlijk niet.’ Rond de klok van vijf komt de middag ten einde. Het publiek gaat op weg naar de foyer waar bier en bitterballen wachten. Onderweg wordt de nieuwste Skipr99 gretig in ontvangst genomen. Met belangstelling onderzoekt men wie de grote winnaars en verliezers zijn van dit jaar.

Pauline Meurs: een knooppunt van belangen

Pauline Meurs is de machtigste bestuurlijke beïnvloeder in de Nederlandse zorg. Meurs is een waar knooppunt van belangen. Zij is voorzitter van de Raad voor Volksgezondheid, directeur van het Erasmus Centrum voor Zorgbestuur en hoogleraar Bestuur van de gezondheidszorg. Ook ontmoet zij CZ-topman Van der Meeren geregeld omdat zij commissaris is bij zorgverzekeraar CZ. In één van haar vorige functies, als voorzitter van onderzoeksinstituut ZonMw, ontving zij vorig jaar de Meester Kackadorisprijs. Een weinig eervolle onderscheiding omdat ze wordt uitgereikt aan instellingen of personen die hebben bijgedragen aan de verspreiding van kwakzalverij. Wim van der Meeren, jarenlang nummer één, is dit jaar gedaald naar de tweede plaats op de pretentieuze lijst. Van der Meeren is bestuurder van zorgverzekeraar CZ, lid van Zorgverzekeraars Nederland en in één van zijn nevenfuncties adviseert hij het beleidsinstituut van Meurs.

Ook Marcel Levi kent de machtigste vrouw in de zorg goed

Ook Marcel Levi, bestuurder van het AMC en nummer drie op de lijst, kent de machtigste vrouw in de zorg goed. Op het moment dat zij voorzitter was van onderzoeksinstituut ZonMw was Levi vice-voorzitter. Toen de voormalig voorvrouw van ZonMw door de Meester Kackadorisprijs de steen des aanstoots werd, schoot hij haar te hulp in een open brief. Ook ontmoeten de twee elkaar in het AMC, waar Meurs lid is van de Raad van Toezicht.

Een tipje van de sluier

De Skipr99 is het topje van de ijsberg. Zo bestaat de lijst enkel uit bestuurders en toezichthouders terwijl de lobby zich op een veel breder vlak manifesteert. Dit bezoek aan de schouwburg is daarmee slechts een voorproefje van wat Follow the Money u de komende tijd zal brengen in het kader van het onderzoek naar de zorglobby dat mogelijk werd gemaakt door de donateurs die ons steunden via  Yournalism.