In de laatste weken van het jaar liggen de zorgverzekeraars traditioneel onder vuur. In deze overstapweken krijgen de verzekeraars al jaren de kritiek dat zij hun winsten het afgelopen jaar wéér naar nieuwe records hebben weten te brengen (in 2013 1,4 miljard euro).

Zorgverzekeraars hebben samen meer buffer dan de hoeder van het financiële systeem, DNB

En ook de verdubbeling van de buffers sinds de invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2006 tot ruim 8 miljard euro kan op weinig sympathie van de verzekerden rekenen. De zorgverzekeraars hebben inmiddels tezamen meer buffer dan de hoeder van ons financiële systeem, De Nederlandsche Bank (DNB). DNB had vorig jaar 7,8 miljard euro buffer. Als de zorgverzekeraars hun buffers bij elkaar brengen, kunnen zij wellicht net zoals Klaas Knot af en toe op televisie tussen de goudstaven lopen. Al is het publicitaire afbreukrisico voor de zorgverzekeraars waarschijnlijk wel wat groter dan wanneer Klaas Knot dat doet. Bovenop deze jaarlijks terugkerende zaken, komt dan altijd wel een uitglijder, zoals twee weken geleden die van André Rouvoet, die namens branchevereniging Zorgverzekeraars Nederland (ZN) dissident Chris Oomen de mond probeerde te snoeren. Daarmee is de publicitaire schade voor de verzekeraars weer compleet.

Verzekerden paaien

Maar nu hebben de zorgverzekeraars een onderwerp te pakken waar zij het publiek mee kunnen paaien: ze willen het hoge eigen risico (volgend jaar 375 euro) ter discussie stellen. Dat klinkt haast altruïstisch: de verzekeraars hebben liever dat zíj uw zorgrekening betalen, dan dat u dat zelf doet. Wat zit daar achter? Het eigen risico is sinds de invoering van het nieuwe zorgstelsel in 2006 jarenlang alleen verhoogd in lijn met de inflatie . In die eerste jaren betaalden mensen zelf de eerste grofweg 150 euro aan, bijvoorbeeld, ziekenhuiskosten die zij in een bepaald jaar maken. De eerste flinke verhoging van het eigen risico met 50 euro tot 220 euro kwam van 2011 op 2012. Vervolgens steeg het eigen risico door tot 350 euro vorig jaar en 360 euro dit jaar. Het idee daarachter is dat mensen daardoor gestimuleerd worden om goed na te denken, voordat zij zorg gaan 'consumeren.' Het eigen risico moet functioneren als zogeheten 'remgeld'. De schatting is dat verzekerden dit jaar 3 miljard euro kwijt zijn aan verplicht eigen risico. Dat is zo’n 7,5 procent van alle zorgkosten die onder de zorgverzekeringswet vallen (totaal vorig jaar bijna 40 miljard euro). Het percentage dat mensen uit eigen zak betalen, is snel opgelopen door het verhoogd eigen risico. In 2012 werd nog 5,4 procent van de zorgkosten betaald uit het eigen risico.

Eigen risico voor velen niet op te brengen

Maar in het Algemeen Dagblad luidden enkele zorgverzekeraars zelf vorige week de noodklok. Veel mensen zouden niet ingaan op een doorverwijzing van de huisarts naar het ziekenhuis, omdat het door het hoge eigen risico te veel geld kost. Met voorgeschreven medicijnen zou hetzelfde gebeuren. De grens van het verhoogde eigen risico is bereikt, liet zorgverzekeraar CZ vorige week weten aan de krant. Minister Edith Schippers schatte eerder dit jaar al dat zo’n een miljoen mensen dit jaar een betalingsregeling met hun zorgverzekeraar gaan sluiten, voor in totaal 340 miljoen euro.

'Een kleine drempel is niet verkeerd, maar het eigen risico moet geen hinderpaal worden'

Ook branchevereniging ZN liet vorige week weten twijfels te hebben bij het almaar doorgaande stijging. 'We zien nu dat het verhoogde eigen risico mogelijk zijn doel voorbij schiet,' zegt Wouter Kniest van ZN tegen Follow The Money. 'Wij vinden het onze taak om dat te signaleren. Een kleine drempel is niet verkeerd, maar het eigen risico moet geen hinderpaal gaan worden.' Volgens ZN komt daarnaast de solidariteit in de zorg op het spel te staan als chronisch zieken steeds hogere bedragen aan eigen risico kwijt zijn, omdat zij veel zorg consumeren, terwijl gezonde mensen dat geld uitsparen.

Ook eigenbelang

Maar naast die zorgen over de solidariteit lijkt een welbegrepen eigenbelang mee te spelen voor de zorgverzekeraars. De Nederlandsche Bank meldde vorige maand dat alle verzekeringsmarkten sinds de kredietcrisis in 2008 gekrompen zijn, behalve de zorg. De markt voor levensverzekeringen verdampt daarbij volgens DNB de komende jaren. Dan is het fijn als er tenminste één groeisector blijft. Vooral voor een conglomeraat als Achmea, dat naast marktleider in de zorgverzekeringen, ook op tal van andere verzekeringsmarkten actief is, is dat van belang. Maar zo hard groeit de zorg inmiddels niet meer. In 2012, het jaar van de eerste grote verhoging van het eigen risico, daalde voor het eerst in jaren het aantal ziekenhuisbehandelingen. Ziekenhuizen zijn de grootste kostenpost voor zorgverzekeraars. Hoewel ziekenhuizen nog geen jaarcijfers over 2013 hebben ingeleverd, ziet het er naar uit dat de sector sindsdien eerder verder is gekrompen, dan gegroeid. Voor veel sectoren in de zorg is de groei door diverse zorgakkoorden gemaximeerd tot 1 of 1,5 procent (exclusief inflatie), maar ziekenhuizen komen daar dus bij lange na niet aan. Marktleider Achmea boekte vorig jaar al 90 miljoen euro af, omdat de verzekeraar verwacht dat de zorgverzekeringsmarkt de komende jaren minder winstgevend zal zijn dan gedacht.

Goed onderzoek naar zorgmijding door het eigen risico is er niet

Goed onderzoek naar de precieze cijfers omtrent zorgmijding door het verhoogde eigen risico is er niet. Laat staan dat er een antwoord is op de vraag of er daarbij sprake is van ‘goede’ zorgmijding: niet meer met het bekende wissewasje naar het ziekenhuis, of van 'slechte' zorgmijding: te lang doorlopen met een kwaal die daardoor verergert. Door nu vast de knuppel  in het hoenderhok te gooien en met concrete signalen van zorgmijding te komen, lijkt het er wel op dat de zorgverzekeraars willen voorsorteren op een dergelijk schadelijk effect. Als het hogere eigen risico leidt tot minder gebruik van de zorg, kan dat wellicht ook een verklaring zijn voor de recordwinsten van zorgverzekeraars in de afgelopen jaren. Gezien de maatschappelijke commotie over die winsten, is het niet waarschijnlijk dat verzekeraars expres op hoge winsten mikken. Wellicht dat de verzekeraars bij het berekenen van de premie voor het volgende jaar, steeds uitgaan van een te hoge groei. Als de ‘schadelast’ lager uitkomt dan geraamd, - wellicht door het hogere eigen risico? - valt de winst, onbedoeld, hoger uit. Hoewel de markt voor zorgverzekeringen nog wel stijgt - van 26,7 miljard euro bij het begin van het nieuwe stelsel tot 40 miljard euro vorig jaar - zit daar de laatste jaren wel een rem op, mogelijk door het hogere eigen risico. Het Centraal Bureau voor de Statistiek bevestigde deze week nog eens de trend dat de zorgpremies de laatste jaren stabiel zijn en vorig jaar zelfs daalden. Ondanks alle verhalen dat zorgverzekeraars de zorgkosten en de premies in toom willen houden, zou een iets hogere groei in de zorgverzekeringsmarkt hun niet verkeerd uitkomen. En in een markt waarin niet u, maar iemand anders de rekening betaalt, lijkt groei gegarandeerd.