
© Jan-Jaap Rypkema
Asbest-multinational Eternit sloot ook in Nederland zwijgcontracten af
Zeker honderd aansprakelijkheidsprocedures zijn er inmiddels gevoerd tegen de vroegere asbest-producent Eternit. In jaarverslagen is te lezen dat de onderneming miljoenen euro’s reserveert om financiële compensatie te bieden. Wat tot nu toe onbekend is gebleven, is dat het bedrijf ook het sluiten van zwijgcontracten niet schroomde.
-
Eternit heeft in het Twentse Goor en het Belgische Kapelle op den Bos tenminste twee doodzieke asbestslachtoffers met een zwijgcontract afgekocht.
-
Het bedrijf probeerde meerdere ernstig zieke werknemers af te kopen, in de hoop rechtszaken te voorkomen; velen weigerden dat echter.
-
Volgens de gepensioneerde advocaat Bob Ruers, die veel asbestslachtoffers heeft bijgestaan tijdens gerechtelijke procedures tegen Eternit, was het afsluiten van zwijgcontracten een tactiek van de fabriek om zo min mogelijk imagoschade op te lopen.
-
Het bedrijf heeft vanaf 2000 zeker 11 miljoen euro gereserveerd om schadeclaims te kunnen betalen. Daarvan is in 2017 nog niet de helft uitbetaald, zo leert een blik in de achtereenvolgende jaarverslagen.
De weduwnaar kijkt gekweld om zich heen. Het is april 2018, bijna twee decennia na de vroege dood van z’n vrouw in 1999. De oorzaak: mesothelioom, oftewel longvlieskanker. Opgelopen als gevolg van asbestvervuiling uit de nabijgelegen Eternit-fabriek. Zelf had het slachtoffer nooit bij Eternit gewerkt, maar als kind speelde ze op een boerenerf in het Twentse Goor dat met asbest uit de fabriek was verhard.
Met z’n linkerhand wrijft de weduwnaar in zijn gelaat. Zal hij de correspondentie met Eternit uit 1999 laten zien? Hij vindt het nog moeilijk om over de zaak te praten, maar tegelijkertijd is hij boos over de kille zakelijke houding van de fabrieksdirectie in deze zaak. ‘Het is gewoon misdadig wat ze ons geflikt hebben.’
Langzaam schuift hij een stapeltje documenten over de keukentafel. Het is het medische rapport van zijn overleden vrouw, waarin longspecialisten knip en klaar schrijven dat asbestvezels in de longen de vrouw fataal zijn geworden. Ook de papieren van de second opinion van het Anthony van Leeuwenhoekziekenhuis in Amsterdam zitten erbij, evenals het autopsie-rapport. Het document dat onderop het stapeltje ligt, is een vaststellingsovereenkomst met Eternit.
Als Follow the Money vraagt of er zwijgcontracten zijn afgesproken, volgt een ontkennend antwoord
De belangrijkste onderdelen van de buitengerechtelijk afgesloten afspraken zijn te vinden op pagina 2 en 3, onder de letter F: ‘Eternit betaalt mevrouw uit coulance 100.000 gulden onder de ontbindende voorwaarde dat zij deze afspraak niet deelt met derden, niet zijnde haar echtgenoot.’ Opmerkelijk genoeg staat in het contract geen bepaling waarin Eternit het bedrag terug eist als de afspraak door ‘mevrouw’ wordt geschonden.
Zwijgcontract
Eternit tekent op dat het slachtoffer de asbestziekte heeft opgelopen in de directe omgeving van de fabriek; in werkelijkheid stond haar ouderlijk huis op zo’n drie kilometer afstand van de fabriekshal van het bedrijf. Het bedrijf erkent evenwel géén aansprakelijkheid. Op de vaststellingsovereenkomst staan de handtekening van de vrouw en toenmalig Eternit-directeur Cees Doevelaar. Die laatste is inmiddels met pensioen; voor een reactie van hem loopt het contact via het Eternit-hoofdkantoor in België. Als Follow the Money vraagt of in het verleden zwijgcontracten zijn afgesproken, volgt een ontkennend antwoord.
Het contract dat de weduwnaar ons toeschuift — krap een maand voor het overlijden van zijn vrouw getekend — bewijst dat dit wel degelijk is gebeurd.
Follow the Money legt het verhaal voor aan oud-raadsman Bob Ruers. Hij kent de zaak, maar heeft het zwijgcontract zelf nooit onder ogen gehad. De oud-jurist is evenwel niet verrast dat Eternit dit soort contracten heeft afgesloten: ‘Het zijn de omstandigheden die zo’n contract uniek maken. Eternit sluit een overeenkomst met een partij die door de slopende ziekte niet gelijkwaardig is. Dat maakt zo’n overeenkomst dubieus.’
De slachtoffers die via de natuur ziek waren geworden, moesten onder de radar blijven
Volgens Ruers sloot Eternit het contract af om te voorkomen dat zich een hausse aan asbestslachtoffers zou melden die nooit bij de fabriek hadden gewerkt. ‘Eternit werd daar wel een beetje nerveus van, want de onderneming had geen idee om hoeveel burgerslachtoffers het ging. Bij mensen en familieleden die bij het bedrijf hadden gewerkt, had Eternit dat beeld wel. Daarom moest de categorie slachtoffers die via de natuur ziek waren geworden, het liefst onder de radar blijven.’
Wanneer het zwijgcontract met de familie wordt afgesloten, is raadsman Ruers al zeker zes jaar bezig om Eternit via gerechtelijke procedures te dwingen aansprakelijkheid te erkennen voor de dodelijke asbestziektes bij ex-werknemers en familieleden. De categorie milieu-slachtoffers is vóór 1999 echter nog niet naar de rechter gestapt.
Goedkoop schikken
In de begintijd van aansprakelijkheidsprocedures, rond 1993, probeert Eternit nog twijfel te zaaien bij rechters over de gevaren van blootstelling aan asbest, maar de rechters wijzen de claims van zieke ex-werknemers en familieleden steeds toe. Ruers: ‘Aanvankelijk probeerde het bedrijf in deze zaken een proces af te kopen. Kort voor de rechtszitting kreeg de zieke oud-werknemer en familieleden in een persoonlijk gesprek met de bedrijfstop een bod van 30.000 gulden. Als belangenbehartiger van de slachtoffers wees Ruers zo’n aanbod iedere keer af.
‘Schandalig lage bedragen’, noemt hij het nu, ‘maar Eternit wist dat natuurlijk. Zij probeerden ook nog eens op de gereserveerde bedragen voor een schadevergoeding te bezuinigen. Gelukkig trapten rechters daar niet in en kregen slachtoffers in veel gevallen 75.000 gulden schadevergoeding.’
‘Eternit wist toen zij het materiaal gratis mee gaf, hoe gevaarlijk asbest was’
Eternit wijzigt de strategie en betaalt ex-werknemers en familieleden die aantoonbaar ziek zijn geworden door blootstelling aan asbest vanaf 2001 zo’n 30.000 euro per geval. Maar bij ziektegevallen die nooit in de fabriek gewerkt hebben is het bedrijf minder genereus: voor die gevallen moet raadsman Ruers nog steeds naar de rechter.
In de eerste civiele zaak, van een jonge vrouw uit Markelo die mesothelioom opliep op de asbest-paden in haar jeugd, wijst de rechtbank in Almelo de eis tot schadevergoeding af. Volgens de rechter kon niet worden bewezen dat Eternit aansprakelijk was voor haar asbestziekte, omdat niet het bedrijf maar boeren en burgers de paden hadden verhard.
Ruers: ‘Een belachelijk besluit van de rechtbank. De Eternit-top wist in de jaren 70, toen zij het materiaal gratis mee gaf, hoe gevaarlijk asbest was. Ik wilde tegen het vonnis in hoger beroep, maar haar partner wilde dat niet meer, anders hadden wij bij een hogere rechter absoluut gewonnen.’
Hausse aan claims
Toeval of niet, de jonge Markelose Ali Boode is in haar jeugd een buurmeisje van de vrouw met wie Eternit eind 1999 een zwijgcontract afsluit.
De vraag blijft waarom Eternit bij dit gezin een zwijgcontract heeft afgesproken, terwijl bij andere asbestslachtoffers het bedrijf gewoon voor een lager bedrag, vaak zo’n 35.000 euro, heeft geschikt. Ruers denkt op basis van zijn ervaring met de bedrijfsdirectie te weten hoe het zit: ‘Eternit heeft altijd een spel gespeeld van: “hoever kunnen wij gaan?” Ik ben ervan overtuigd dat Eternit meer contracten onder de tafel heeft geregeld, maar ik kan het niet bewijzen, alleen dan dit specifieke geval. Omdat het slachtoffer nooit in de fabriek had gewerkt, wilde zij de juridische strijd niet aangaan. In dit geval wilde de weduwnaar ook niet naar de rechter en heeft hij eigenhandig contact gezocht met de fabrieksdirectie.’
Uit de jaarverslagen van de fabriek vanaf het begin van het nieuwe millennium is te lezen dat er extra voorzieningen worden getroffen om onder meer schadeclaims te financieren. In achtereenvolgende jaren gaat het om aanzienlijke bedragen, jaarlijks bijna een miljoen euro.
Zo gaat het in 2004 om een bedrag van 977.903 dat wordt gereserveerd, in 2005 al om 1.198.408 euro, in 2006 877.924 euro, in 2007 1.421.000, in 2008 1.501.861, in 2009 1.482.407, in 2010 1.595.738, in 2011 1.694.506, in 2012 1.523.971, in 2013 1.534.818 en in 2014 1,510,568 euro. Het totale bedrag in die jaren loopt daarmee op tot 18.608.747 euro.
Uit de jaarstukken blijkt ook dat de sanering van de complete fabriekshal vanaf 1992 het bedrijf ruim 7 miljoen euro heeft gekost. Voor claims is vanaf 2001 11.608.747 euro gereserveerd, maar dat bedrag is bij lange na niet uitgekeerd, zo stelt voormalig raadsman Bob Ruers.
Een ingewijde op vroeger directieniveau die anoniem wil blijven, beweert dat onder leiding van onder andere directieleden Doevelaar en Karst tot zeker 2005 bij elk individueel schadegeval geprobeerd is het schadebedrag zo laag mogelijk te houden. ‘Hoewel naar buiten toe wel eens werd gesuggereerd dat een hausse aan schadeclaims tot een faillissement zou kunnen lijden, heeft de top van Eternit zich hier nooit druk om gemaakt. Er was genoeg vermogen,’ aldus de ingewijde.
Ook zegt de ingewijde dat directeur Doevelaar zich zo weinig mogelijk in de fabriekshal liet zien: hij wist immers wel dat dit gevaar voor z’n gezondheid kon opleveren. Doevelaar wil niet reageren op deze informatie; Karst is in 2005 aan asbestkanker overleden.
Ook zwijgcontracten in België
In Nederland mag dan een redelijk tot goed beeld zijn van het aantal asbestslachtoffers, in België — waar Eternit in Kapelle op den Bos een grote fabriekshal heeft staan — zijn nooit officiële cijfers bijgehouden. Alleen vakbondsleden uit de vroegere asbestfabriek in Kapelle hebben dat gedaan. De vakbond heeft ook sterftecijfers van de Waalse Eternit-dochteronderneming Coverit, die in 1986 definitief de deuren sloot.
Toch is ook in België weerstand tegen de de handelswijze van Eternit. Bert Vanderstappen is de zoon van Willy Vanderstappen, een fanatieke fietser die in de jaren 70 een vakantiebaantje heeft gehad bij Eternit SA in België. In 2007 krijgt hij hevige pijnen tussen de schouderbladen. De diagnose: mesothelioom. Vanderstappen senior stapt naar de bedrijfstop in Kapelle op den Bos; korte tijd later doet het bedrijf hem en zijn vrouw een aanbod. Het gezin kan 35.000 euro krijgen, maar dan mag het niet gaan procederen. Tandenknarsend gaan Willy en z’n vrouw akkoord. Zoon Bert is er nog steeds boos over.
Door een fout bij de administratie krijgt Vanderstappen de schadevergoeding echter dubbel uitbetaald. Op één dag wordt twee keer 35.000 euro overgeboekt naar de rekening van Willy Vanderstappen. Zoon Bert zegt in een reactie tegen Follow the Money in z’n woonplaats Kapelle op den Bos in mei 2018:’De volgende dag stond zo’n hoge pief bijna stampvoetend de tweede foutieve boeking bij m’n ouders thuis terug te eisen. Geen excuses, geen spijtbetuiging van wat mijn vader was overkomen. Door deze opstelling van de fabriek, hebben wij geweigerd dat 2e bedrag terug te storten.‘Het is gewoon een misdadige organisatie als je zo met je personeel omgaat,’
Enkele maanden nadat Eternit het geld per ongeluk dubbel heeft gestort, sterft Willy Vanderstappen. Uit eerbetoon voor z’n vader organiseert Bert jaarlijks een fietstocht om aandacht te blijven vragen voor asbestslachtoffers in België. Bij de start van de tocht hangen foto’s van slachtoffers van de asbestziekte.
Heeft iemand mesothelioom of asbestose, dan kan een beroep worden gedaan op het Instituut Asbestslachtoffers, IAS. Onder bepaalde voorwaarden komen slachtoffers in aanmerking voor een tegemoetkoming van 20.355 euro. Dit bedrag geldt voor 2018 en wordt jaarlijks geïndexeerd.
De tegemoetkomingsregeling is sinds 2000 van kracht; sinds 1 juli 2003 geldt deze ook voor partners en huisgenoten die via de kleding van de werknemer aan asbestdeeltjes zijn blootgesteld. Het doel van deze regeling is de juridische lijdensweg te verkorten en hen bij leven maatschappelijke erkenning te geven voor hun leed.
Het instituut Asbestslachtoffers presenteert jaarlijks de prognosecijfers van burgers die aan asbestgerelateerde ziektes nog zullen overlijden. Dat zijn er volgens professor Burdorff van de Erasmus Universiteit in Roterdam tot 2030 nog zo’n 10.000.
Er is in België nog een mesothelioom-slachtoffer dat geld aangeboden kreeg van de fabriek in ruil voor geheimhouding. Françoise Jonckheere woonde op 50 meter afstand van de fabriek. Haar man werkte bij het bedrijf en bezwijkt van de familie als eerste aan mesothelioom; kort daarna wordt zij zelf ziek. De fabriek biedt 30.000 euro aan in ruil voor stilzwijgen, maar Françoise weigert. Haar zoon Eric klaagt de fabriek aan: ‘Het gaat ons niet om geld. Het gaat om het principe.’
Het is veelzeggend dat verder geen enkele werknemer in België de fabriek heeft aangeklaagd. Jonckheere doet dat wel. In eerste instantie krijgt de familie Jonckheere 250.000 euro toegewezen als schadevergoeding; in het definitieve vonnis, van 2017, is dat bedrag flink teruggeschroefd. Eternit is schuldig, maar de schadevergoeding die Jonckheere krijgt is slechts 25 mille. In de tussentijd is Eric nog twee broers aan mesothelioom verloren.
‘Ik kan niet anders concluderen dan dat Eternit misdadig bezig is geweest’
Jonckheere junior besluit een aantal jaren geleden een comité van asbestslachtoffers in zijn land op te richten. Via de vereniging van asbestslachtoffers in België, ABEVA, heeft hij onderzoek gedaan naar het aantal fabrieksarbeiders van de Eternit-fabriek in Kapelle op den Bos die zijn overleden aan asbestziekte. Hij komt op 175 werknemers. In de dochteronderneming van Eternit in Wallonië zijn 120 personeelsleden overleden aan asbestose, longkanker of mesothelioom. Deze fabriek is in 1986 gesloten.
Misdadig
In België zijn er dus families bekend waarvan meerdere gezinsleden zijn overleden. In het Twentse Goor is dat niet anders. In het Belgische Kapelle op den Bos is het de familie Jonckheere, in het Twentse Goor is het de familie van Gemmert. Vader, een ex-werknemer, en moeder sterven respectievelijk in 1993 en 1994 aan asbestkanker. Dochter Riet klaagt de fabriek aan en vertelt de familiegeschiedenis in 1996 in het KRO-programma Ongelofelijke verhalen.
Ook in deze zaak staat raadsman Bob Ruers de familie bij. Op enig moment vraagt Riet hem of zij de ziekte ook kan krijgen. ‘Ik heb haar gezegd dat ik dat niet wist. Het is een tikkende tijdbom; die knop kan zo ineens omgaan.’ Ruers raakt enigszins geëmotioneerd: ‘Tsja, en die knop gaat ook om bij Riet. Zij bezwijkt in 2008 aan mesothelioom.’
Ruim tien jaar later, in 2018, worden er bij de fabriek in Goor door oud-werknemers of zieke familieleden nog nauwelijks schadeclaims ingediend. Daarentegen groeit het aantal burgers dat via de natuur is blootgesteld aan schadelijke asbestvezels, weet raadsvrouw Joyce Matthijssen, die de praktijk van Bob Ruers heeft overgenomen. Zij voert nu tientallen procedures, maar slechts een handjevol processen tegen Eternit.
Voormalig SP-Tweede Kamerlid en milieu-activist Remi Poppe, die het Eternit-schandaal eind jaren 80 op de kaart zette, is nog altijd boos: ‘Ik kan niet anders concluderen dan dat Eternit misdadig bezig is geweest. Willens en wetens werden de gevaren van asbest genegeerd. Het verbaast mij nog altijd hoe er door de samenleving op gereageerd wordt. Als er een vliegtuig neerstort met 300 slachtoffers, dan is dat wereldnieuws. Asbest heeft duizenden slachtoffers gekost, maar dan hoor je niets over.’
Eternit is om een reactie gevraagd, maar heeft onze vragen niet beantwoord.
14 Bijdragen
Jan-Marten Spit 9
Het bedrijf wordt opgeheven en de slachtoffers worden gecompenseerd uit vermogen dat wordt ontnomen aan eigenaren en aandeelhouders door middel van de plukze-wetgeving.
Jan Willem de Hoop 12
Als je slachtoffer van een misstand bent doet aard en omvang er helaas te weinig toe, maar mag / moet je hopen dat het leed verhaal een beetje mediageniek is.
Peter Urbanus 5
Lydia Lembeck 12
Peter UrbanusMaar dit weer een nieuwe zandkorrel in de oceaan van zulke ellende. Dit is er ook weer zo eentje. Hopelijk springt de SP hier ook bovenop. https://m.nieuwsblad.be/cnt/dmf20140909_01258181
bram de Jeu 4
Lydia LembeckLydia Lembeck 12
bram de JeuJan 644 1
bram de JeuBob Lagaaij 5
kwaliteit. Zo hoort journalistiek bedreven te worden!
Hans 127 5
Ik ben geen jurist, maar als de zwijgafspraak een ontbindende voorwaarde is, dan betekent dat dus dat als het zwijgen verbroken wordt, de overeenkomst ontbonden wordt, en dat dus het betaalde geld terugbetaald moet worden. Een extra bepaling over terugbetaling lijkt me dan ook overbodig...
Even los van het onethische karakter van deze clausule....
V129 1
Hans 127Jan 644 1
Hans 127Ook door het naar buiten treden van mensen aan wie een zgn. 'coulance-regeling' zou zijn voorgesteld onder zwijg-overeenkomst wordt duidelijk gemaakt dat er een mist van misdaad hangt rondom het dragen van verantwoordelijkheid voor de asbestslachtoffers en de risico's die vooralsnog voortduren.
Dát zegt genoeg over de omvang van deze 'criminele stilte' rondom het zgn. "wondermiddel" dat "bescherming" zou hebben moeten bieden(..).
Ook aan mijn vader (die ik moreel en praktisch steunde) werd een dergelijk voorstel gedaan door de verzekeraar van de scheepswerf om van 'mediation' gebruik te maken én een afkoopsom. Mijn aan mesothelioom toen lijdende vader stond dát (samen met mijn moeder en mijn persoon) zeer resoluut NIET toe. WIJ wilden jurisprudentie naast de volledige financiële vergoeding. Zodat ook ánderen daar nog iets aan zouden kunnen hebben... DIE jurisprudentie kwam er ook, zij het na 5-en-een-half jaar. Mijn vader stierf 5 jaar vóór dat moment. Maar i.p.v. verwijzing naar het jaar 1969 werd het voortaan mogelijk om te verwijzen naar 1949 als jaar van bekend hebben MOETEN zijn bij bedrijven van de dodelijke risico's, welke naam die verschillende aandoeningen dóór asbest ook dragen moge.
Jan 644 1
Hans 127Jan 644 1
De werkelijke kosten van deskundige/veilige verwijdering + het nieuwe dak gaat bij benadering het 50-voudige ervan beslaan. Komt er een financieel ZINVOL gebaar én een groots publiekelijk openbaar uitgesproken "Mea Culpa" naar de nabestaanden van de asbestslachtoffers en momenteel asbestzieken? Da's op z'n minst op z'n plaats.
Jan 644 1
De vraag is helder. Maar, die vraag gaat verder.
Mijn pa meldde zich bij leven aan bij het Comité Asbestslachtoffers, in 1995. Er bestond nog geen IAS en dus was er toen ook nog geen TAS/TNS-regeling. Mijn vader had destijds helaas de diagnose 'pleura plaques', ook door blootstelling aan asbest veroorzaakt. Jaren later werd duidelijk dat dit de kennelijke voorloper was van het in 2008 (op 1 April uitgesproken door de oncoloog) gediagnosticeerde mesothelioom.
Bob Ruers toen ook meteen maar op de hoogte gebracht alsook het Comité Asbestslachtoffers. Ook het IAS ontving de aanmelding, mijn pa had immers rechten nu. De voorspelde levensduur vanaf 01-04-2008 was.. max. 9 maanden. (Het werden er maar 5)
Van die zgn. 'bemiddeling', die het IAS als ook hun werk zegt aan te bieden, kwam op z'n Rotterdams gezegd "geen reet terecht".
Dus kon/wilde en móest de ervaringsdeskundige jurist Bob Ruers aan de bak.
Één van de stappen -na eerst het dienstverband van mijn vader nog ontkent trachtte te hebben- was dat de scheepsreparatie- en scheepsnieuwbouwwerf Wilton Feijnoord via hun jurist en verzekeraar een "schikking" aanbood. Nou...dát was simpelweg een AFKOOPSOM. Omdat ik aan mijn vader beloofd had óók iets te betekenen op juridisch gebied voor zijn in de toekomst nog te verworden tot ook asbestslachtoffer van voormalig collegae, wezen wij (mijn pa -tòen nog net bij leven-, Bob Ruers, mijn moeder en ik) dat voorstel af.. terwijl we niet eens wìsten om welk bedrag dat eventueel gegaan zóu zijn. Principieel NEE dus !!
En zie het uiteindelijke vonnis, na óók nog een Hoger Beroep en een zo lang mogelijk door WF opgerekte tijd om te besluiten om dan toch maar NIET in cassatie te gaan tegen de laatste uitspraak in dat HB, die dus een bekrachtiging was van de uitspraak van de rechtszaak in 1e aanleg door WF. De verantwoordelijkheid voor.de asbestblootstelling werd VOLLEDIG neergelegd in de schoot van WF.
Tja, bijna doden en hun familie een doekje voor het doodbloeden pik j